Fobia społeczna: rozpoznanie i leczenie

Czy to już fobia społeczna czy tylko lęk przed byciem w centrum uwagi, nieśmiałość albo zwykła obawa o to co pomyślą inni?

Kiedy te naturalne emocje przybierają postać zaburzenia?

Jak żyć z fobią społeczną, leczyć ją i gdzie szukać pomocy?

Sprawdź czy masz fobię społeczną – bezpłatny test online

 

Zwykła nieśmiałość, lęk przed ludźmi, a może już zaburzenie psychiczne?

Lęk przed innymi ludźmi i tym, jak nas oceniają, jest naturalny.

To sprawia, że dostosowujemy się do społeczeństwa i zasad w nim obowiązujących. Ułatwia funkcjonowanie, jednak czasem nasze zniekształcenia poznawcze mogą sprawić, że lęk wymyka się spod kontroli.

Obawa przed tym, co ludzie o nas myślą, jak nas postrzegają, może zdominować nasze życie tak mocno, że zaczynamy unikać sytuacji, które wywołują uczucie lęku.

Unikanie problemu do pewnego czasu się wydaje się sprawdzać, w końcu jednak pojawia się lub nasila konflikt.

Lęk zaczyna być paraliżujący, początkowo utrudnia, a w końcu uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie.

Czy to nieśmiałość, czy fobia społeczna? Różnice

Trudno jest wyszczególnić, co dokładnie odróżnia „zwykłą” nieśmiałość od fobii społecznej. Nie jesteśmy w stanie tego zmierzyć, ani zważyć.

Nieśmiałość to cecha osobowości – to jacy jesteśmy. Zaburzenie natomiast odbiega od naszej normy i powoduje cierpienie. Jeśli więc Twoja „nieśmiałość” utrudnia Ci codzienne życie (np. nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów, wypełnianie normalnych obowiązków), to warto udać się do specjalisty, który ostatecznie stwierdzi, czy należy postawić diagnozę i rozpocząć leczenie.

Wydaje się więc, że między naturalnym lękiem społecznym, a jego zaburzeniem, czyli fobią społeczną, istnieje bardzo cienka granica.

W literaturze psychologicznej i psychiatrycznej nie znajdziemy jednoznacznych wytycznych. Jedni badacze uważają, że charakter lęków społecznych i fobii jest odmienny, inni zaś twierdzą, że mamy do czynienia z tym samym zjawiskiem, ale o różnym nasileniu.

Aby rozróżnić zwykłą nieśmiałość od zaburzenia, jakim jest fobia społeczna, zwróć uwagę na:

• charakterystykę i nasilenie objawów: fobia społeczna to zaburzenie lękowe charakteryzujące się intensywnym, przewlekłym lękiem przed oceną i krytyką w sytuacjach społecznych. Objawy są na tyle silne, że prowadzą do znacznego ograniczenia codziennego funkcjonowania, np. unikania kontaktów społecznych, które są niezbędne w pracy czy szkole. W odróżnieniu od tego, nieśmiałość jest cechą osobowości, która może powodować pewne napięcie w sytuacjach społecznych, ale nie wpływa znacząco na codzienne życie i zazwyczaj nie prowadzi do poważnych ograniczeń funkcjonowania.
• wpływ na życie codzienne: fobia społeczna często prowadzi do wyraźnych trudności w życiu osobistym i zawodowym. Osoby z fobią społeczną mogą unikać ważnych wydarzeń, takich jak spotkania towarzyskie, wyjazdy służbowe, a nawet codzienne czynności, takie jak zakupy. W skrajnych przypadkach osoba taka będzie całkowicie unikać kontaktów z innymi ludźmi. Nieśmiałość, choć może powodować pewne trudności w sytuacjach społecznych, zazwyczaj nie prowadzi do tak poważnych ograniczeń w życiu codziennym.

Fobia społeczna – diagnoza

W związku z powyżej wymienionymi trudnościami, zdiagnozowanie fobii społecznej jest niełatwe, szczególnie u osób w młodym wieku, u których zachowania lękowe zrzucane są na karb nadmiernej nieśmiałości czy wstydliwości.

Tymczasem zaburzenie to rozpoczyna się właśnie w okresie dzieciństwa i dojrzewania. Rzadko zdarza się, aby pierwsze objawy pojawiły się u osób starszych, choć mogą się wówczas znacząco nasilić.

Objawy fobii społecznej

Specjaliści stosują zasady rozpoznawania fobii społecznej oparte na amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV. Według niej objawy fobii społecznej to:

• obawa, że słowa lub działania mogą być przyczyną zawstydzenia lub upokorzenia,
• znalezienie się w problematycznej sytuacji, a nawet samo myślenie o niej, wywołuje lęk i towarzyszące mu objawy fizjologiczne,
• strach przed zawstydzeniem czy upokorzeniem jest nieuzasadniony, a obawy wyolbrzymione,
• osoba z zaburzeniami unika sytuacji, które wywołują lęk, a narażona na nie doświadcza silnego stresu,
• unikanie narażenia na ekspozycję społeczną jest przyczyną cierpienia,
• pojawiają się problemy społeczne i zawodowe.

Występowanie fobii społecznej

Fobia społeczna może być uogólniona, gdy lęk wywołuje większość interakcji z innymi ludźmi (wyjątkiem jest rodzina lub wąskie grono dobrze znanych przyjaciół).

Taka fobia społeczna ma objawy bardzo nasilone. Jednocześnie istnieje duże prawdopodobieństwo współistnienia innych zaburzeń psychicznych. Ten uogólniony podtyp fobii społecznej to około 75% wszystkich  przypadków fobii społecznej.

Fobia społeczna nieuogólniona to lęk pojawiający się tylko w konkretnych sytuacjach społecznych, takich jak: publiczne zabieranie głosu, śpiew w obecności innych, jedzenie lub picie, gdy ktoś patrzy, konieczność skorzystania z publicznej toalety, itp.

Aby określić, jak bardzo nasilona jest fobia społeczna, lekarze i terapeuci chętnie posługują się skalą lęku społecznego opracowaną przez Michaela Liebowitza (The Leibowitz Social Anxiety Scale – LSAS). Pozwala ona oszacować poziom lęku, określić jakie sytuacje społeczne go powodują i w jakim stopniu są unikane.

Skala pomaga też ocenić skuteczność leczenia. Warto jednak pamiętać o tym, że wynik testu nie jest jednoznaczny z diagnozą, może natomiast być sygnałem, że należy skontaktować się z psychiatrą bądź psychologiem.

Fobia społeczna u dzieci

Jak można rozpoznać fobię społeczną u dzieci?

W większości przypadków zaburzenia lękowe mają swój początek w dzieciństwie. Jednak poprzez specyfikę życia młodego człowieka, kryteria, które pomagają diagnozować fobię społeczną u osób dorosłych nie wystarczają. Do takich dodatkowych kryteriów należą:

• występowanie lęku społecznego zarówno w kontaktach z rówieśnikami, jak i z osobami dorosłymi,
• prawidłowe kontakty z bliskimi osobami (np. rodzicami, rodzeństwem),
• występowanie objawów np. płacz, napady złości, wycofanie w momencie kontaktu z osobami obcymi,
• objawy utrzymują się ponad pół roku.

Dzieci inaczej postrzegają własne zachowanie, a w ich rozwoju następują szybkie zmiany (zachowania „normalne” dla dziecka mogą się zmieniać na przestrzeni miesięcy). W związku z tym ich funkcjonowanie poznawcze porównuje się w stosunku do typowego funkcjonowania dla danego etapu rozwojowego.

Przyczyny fobii społecznej

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, co dokładnie powoduje lęk społeczny, ale istnieje wiele dowodów sugerujących, że przyczyny są zarówno biologiczne, jak i psychologiczne.

Czynniki biologiczne

Choć nie odkryto jednego genu odpowiedzialnego za fobię społeczną, badania sugerują, że czynniki genetyczne mogą odgrywać ważną rolę. Na przykład badania na bliźniętach pokazują, że jeśli jedno z bliźniaków cierpi na lęk społeczny, prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia u drugiego jest znacznie wyższe. To może sugerować, że nasze geny mają wpływ na skłonność do tego zaburzenia.

Dodatkowo, u wielu osób z lękiem społecznym zauważono zaburzenia w wydzielaniu neuroprzekaźników, takich jak serotonina. Co ciekawe, leki, które pomagają regulować poziom serotoniny w mózgu, często skutecznie łagodzą objawy lęku społecznego, co dodatkowo potwierdza biologiczne podstawy tego zaburzenia.

Czynniki psychologiczne

Psychologiczne aspekty również odgrywają ważną rolę w powstawaniu lęku społecznego. Dzieci, które obserwują swoich rodziców w sytuacjach społecznych, mogą nauczyć się ich sposobów radzenia sobie z lękiem. Na przykład, jeśli rodzice często unikają sytuacji społecznych lub pokazują oznaki niepokoju, dziecko może podświadomie zacząć naśladować te same zachowania i czuć się podobnie.

Osobiste doświadczenia mogą mieć równie silny wpływ. Wyobraź sobie osobę, która została publicznie upokorzona lub wyśmiana – takie traumatyczne przeżycia mogą pozostawić trwały ślad i powodować lęk w podobnych sytuacjach w przyszłości. Każda nowa sytuacja społeczna może wywoływać intensywne obawy, przypominając o wcześniejszych, nieprzyjemnych doświadczeniach.

Fobia społeczna: trzy składniki lęku i ich wzajemne oddziaływanie

Odczuwanie lęku w przypadku fobii społecznej to złożona reakcja. Składają się na nią trzy składniki: fizjologiczny (objawy somatyczne), poznawczy i behawioralny. Mówiąc prościej, przeżywanie lęku obejmuje to, co odczuwa Twoje ciało, ale też to, co myślisz w tym momencie i to, co robisz.

Składnik fizjologiczny fobii społecznej – co czuje Twoje ciało

To bardzo istotny aspekt lęku. Często właśnie objawy fizyczne są wymieniane jako pierwsze, gdy ktoś opowiada o swoich zaburzeniach. W momencie, gdy osoba z fobią społeczną jest narażona na ekspozycję społeczną, mogą u niej pojawić się następujące objawy somatyczne:

• przyspieszone bicie serca, kołatanie serca, palpitacje, aż po tachykardię (częstoskurcz),
• zawroty głowy, uczucie słabości, omdlewania,
• mdłości, bóle brzucha,
• brak tchu, niemożność głębszego odetchnięcia,
• drżenie rąk, trzęsienie się,
• fala gorąca lub dreszcze i uczucie zimna, drętwienie lub mrowienie rąk i nóg (parestezja),
• trudności w mówieniu (trzęsący się, drżący głos, dławienie w gardle),
• czerwienienie się,
• nadmierne, intensywne pocenie się,
• szum w uszach, dzwonienie,
• łzawienie,
• ból głowy, mięśni, żołądka,
• uczucie odrealnienia, depersonalizacji (uczucie, jakby wszystko było nie takie, jak powinno być).

Przy bardzo silnym ataku lęku, przechodzącym w atak paniki, może pojawić się lęk przed utratą kontroli nad sobą i strach przed śmiercią. Zdarza się to szczególnie tym osobom, które przeżywają atak w tak dużym natężeniu po raz pierwszy.

Objawy mogą być tak intensywne i przerażające, że pojawia się przekonanie, że to właśnie zawał serca lub inny, poważny atak, który może zakończyć się śmiercią.

Składnik poznawczy fobii społecznej – co myślisz

Kiedy pojawiają się, najpierw pojedyncze, a potem liczniejsze objawy fizyczne, towarzyszy im szereg myśli. Kiedy się czerwienisz, czy zaczynają Ci się trząść ręce przed ważną rozmową lub publicznym wystąpieniem, zastanawiasz się, jak to wygląda i co o Tobie myślą inni.

Takie myśli – obsesyjne, od których nie można się uwolnić, mogą się pojawić na długo przed planowaną czy przewidywaną sytuacją.

Mimo świetnego przygotowania i zaplanowania sytuacji, masz wątpliwości i myślisz:

• będę wyglądać głupio, śmiesznie, niepoważnie,
• wyśmieją mnie,
• pomyślą, że nie mam kompetencji,
• zatnę się, nie dam rady wydusić ani słowa, itp.

Składnik behawioralny fobii społecznej – co robisz

W efekcie, te wszystkie myśli powodują, że narasta napięcie. Im dłużej przygotowujesz się do danej sytuacji, tym więcej natrętnych myśli i rosnący poziom lęku.

W efekcie, gdy musisz zmierzyć się z przerażającą sytuacją, zachowujesz się zupełnie inaczej niż zwykle i inaczej niż tego pragniesz. Pojawia się mamrotanie, szuranie nogami, rumieniec wypływa na twarz, wzrok jest spuszczony.

Dochodzą objawy somatyczne (fizyczne), które jeszcze pogarszają sytuację. Wywołują też kolejne, coraz bardziej paniczne myśli.

Unikanie

Wiedząc, że tak się dzieje, starannie planujesz, jak uniknąć takiej sytuacji. Unikasz zupełnie konieczności stawienia jej czoła lub chociaż jej części (na przykład idziesz na przyjęcie i rozmawiasz tylko ze znajomymi nie nawiązując kontaktu z osobami nieznajomymi).

Unikanie to typowy sposób na radzenie sobie z lękiem. Rzeczywiście, może wydawać się świetnym rozwiązaniem, ponieważ w momencie podjęcia takiej decyzji i odsunięcia przerażającej sytuacji w czasie, następuje spadek poziomu lęku.

Jednak spada też samoocena i wiara we własne możliwości. Unikanie zebrań, spotkań, odpowiedzi czy testów, w końcu spowoduje też kolejne problemy w miejscu nauki, pracy i życiu towarzyskim.

Składniki fizjologiczne, poznawcze i behawioralne wzajemnie na siebie wpływają. Tworzy się spadkowa spirala lęku, która prowadzi do unikania i jest przyczyną poczucia bezradności oraz  wielu innych negatywnych uczuć. Rozwiązaniem jest zatem przerwanie tego samonapędzającego się procesu, zanim wymknie się on spod kontroli.

Najlepsze sposoby na nerwicę?

 

Farmakoterapia

Współczesna medycyna oferuje leki, które łagodzą niepokój i redukują lęk. Nazywane są one lekami anksjolitycznymi (przeciwlękowymi) i są skuteczne także w leczeniu fobii społecznej. Należą do nich:

• Leki podawane doraźnie w leczeniu lęku społecznego z towarzyszeniem ataków paniki. Zaleca się wówczas podawanie preparatów z grupy benzodiazepin, takich jak: alprazolam, lorazepam, klonazepan, diazepam. Ich wadą jest wysokie ryzyko uzależnienia i szybkie nawracanie objawów po przerwaniu leczenia, mają też działanie nasenne i uspokajające.
• W przypadku lęku ujawniającego się w sytuacji wymagającej publicznego wystąpienia, zaleca się wcześniejsze podanie b-adrenolityków (np. propranolol, nadolol), które zmniejszają napięcie i wyciszają objawy somatyczne (zmniejszenie częstości akcji serca, obniżenie ciśnienia, ograniczenie drżenia rąk).
• Leki przeciwdepresyjne należące do grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny o działaniu przeciwlękowym (SSRI, selective serotonin reuptake inhibitor), jak: sertralina, citalopram, fluoksetyna, paroksetyna, fluwoksamina oraz selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI, serotonin-norepinephrine reuptake inhibitor) – na przykład wenlafaksyna. Leki te podaje się od kilku do kilkunastu miesięcy. Ich działanie zaczyna się po dłuższym okresie zażywania (do kilku tygodni).
• Buspiron – ma długotrwały wpływ przeciwlękowy, nie wywołuje uzależnienia, leczenie nim jest długotrwałe.
• Sulpiryd – wybiórczo blokuje receptory dopaminergiczne w układzie nerwowym, sprawdza się u osób, u których zaburzeniom lęku towarzyszy wycofanie społeczne.
• Opipramol  – należy do trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, które stosowane są również w leczeniu leku społecznego. Ma opóźnione działanie i wymaga długotrwałego stosowania.

Jak pokonać lęk?

 

Psychoterapia poznawczo-behawioralna

W leczeniu zaburzeń fobii społecznej najskuteczniejsza okazuje się być terapia poznawczo-behawioralna (cognitive-behavioral therapy – CBT). W zasadzie jest to cała grupa terapii, w których pacjent stopniowo modyfikuje zachowania i sposób myślenia.

Terapie te są zorientowane na rozwiązanie problemu, skupiają się na teraźniejszości, są ograniczone w czasie. Ważnym ich elementem jest współpraca między terapeutą a pacjentem oraz stosowanie odpowiednich technik terapeutycznych, takich jak stopniowa ekspozycja czy poznawcza restrukturyzacja.

Proces terapeutyczny zaczyna się od zapoznania pacjenta z mechanizmem powstawania reakcji lękowych. Terapeuta opracowuje indywidualny model poznawczy pacjenta – ustala, co jest problemem, jakie są reakcje pacjenta, jakie myśli towarzyszą lękowi, jak pacjent postrzega samego siebie i jakie ma o sobie wyobrażenia.

Konsekwencje nieleczonej fobii społecznej

Nieleczona fobia społeczna może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych, które znacznie wpływają na życie osoby dotkniętej tym zaburzeniem.

1. Problemy w życiu zawodowym i edukacyjnym: Osoby z fobią społeczną często unikają sytuacji, które mogą wiązać się z interakcjami społecznymi, takich jak wystąpienia publiczne, spotkania z przełożonymi czy uczestnictwo w grupowych projektach. W rezultacie mogą unikać awansów zawodowych, zmieniać ścieżki kariery, a nawet rezygnować z kariery zawodowej. W edukacji unikanie prezentacji, grupowych prac czy nawet rozmów z nauczycielami może wpłynąć na wyniki nauczania oraz przyszłe możliwości rozwoju zawodowego.
2. Izolacja społeczna: Unikanie sytuacji społecznych prowadzi do stopniowej izolacji. Osoby z fobią społeczną często ograniczają swoje kontakty do najbliższych osób, co może prowadzić do osłabienia relacji z rodziną i przyjaciółmi. Z czasem mogą tracić kontakt z ważnymi dla nich osobami i przyjaciółmi, co zwiększa poczucie osamotnienia i może prowadzić do depresji.
3. Problemy emocjonalne i psychiczne: Nieleczona fobia społeczna często prowadzi do pogłębiających się problemów emocjonalnych, takich jak przewlekły stres, lęk, obniżony nastrój czy depresja. Ciągłe narażenie na lęk może także prowadzić do wyczerpania psychicznego i fizycznego, a osoby dotknięte mogą zacząć doświadczać trudności w radzeniu sobie z codziennymi zadaniami i stresorami.
4. Zmniejszona jakość życia: Nieleczona fobia społeczna może znacząco wpływać na jakość życia, ograniczając możliwości uczestnictwa w codziennych aktywnościach, takich jak zakupy, wyjścia towarzyskie, czy nawet korzystanie z usług medycznych. Osoby z tym zaburzeniem mogą unikać różnych aspektów życia, co prowadzi do pogorszenia ogólnego samopoczucia i satysfakcji z życia.
5. Zwiększone ryzyko innych zaburzeń: Długotrwałe zmaganie się z fobią społeczną może zwiększać ryzyko rozwoju innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe, depresja, a także uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Próby samodzielnego radzenia sobie z lękiem poprzez alkohol czy inne substancje mogą prowadzić do dalszych komplikacji zdrowotnych.

Fobia społeczna: najskuteczniejsze techniki

Czy fobię społeczną da się leczyć samemu? Odpowiedź na to pytanie jest częściowo twierdząca. Pacjent zmagający się z fobią społeczną wręcz powinien angażować się w działania, które pomogą mu pokonać zaburzenie – jednak najlepiej, żeby robił je zgodnie z zaleceniami i pod opieką psychoterapeuty. Poniżej możesz zapoznać się z najskuteczniejszymi technikami leczenia fobii społecznej, które wymagają samodzielnej pracy poza gabinetem terapeutycznym.

Stopniowa ekspozycja

Aby pokonać lęk, nie wystarczy go unikać – trzeba stawić mu czoła. Kluczowe jest jednak, by proces ten przebiegał stopniowo i w swoim tempie. Nie chodzi o to, by od razu rzucać się na głęboką wodę, ale stopniowo zwiększać poziom trudności sytuacji, które budzą lęk.

W trakcie terapii terapeuta pomaga pacjentowi konfrontować się z sytuacjami, które wywołują u niego niepokój. W takich momentach objawy lęku są naturalne, ale pacjent ma szansę przeżywać je w bezpiecznym i kontrolowanym otoczeniu.

To pozwala na oswojenie lęku, co sprawia, że z każdą kolejną próbą reakcja na stres jest coraz słabsza – ten proces nazywamy habituacją.

Osoby cierpiące na fobię społeczną, które unikały sytuacji wywołujących lęk, nie miały szansy zdobyć pozytywnych doświadczeń w tym zakresie. Dlatego terapia umożliwia im testowanie nowych zachowań w kontrolowanych warunkach.

Pacjenci mogą stopniowo rezygnować ze swoich strategii „zabezpieczających”, takich jak unikanie rozmów czy nadmierne skupianie się na sobie, i obserwować, co się dzieje, gdy odważą się zmienić swoje dotychczasowe nawyki.

Dzięki temu uczą się, że sytuacje, które wydawały się tak przerażające, mogą w rzeczywistości być o wiele mniej stresujące, niż się spodziewali.

Poznawcza restrukturyzacja

Stopniowa ekspozycja, znana również jako eksperymenty behawioralne, musi być połączona ze zmianą sposobu myślenia, ponieważ osoby z fobią społeczną często mają nierealistyczne przekonania na temat tego, co może się wydarzyć w sytuacjach społecznych.

Ten proces nazywa się poznawczą restrukturyzacją – chodzi o to, by zmienić zniekształcone myślenie pacjenta i zastąpić je bardziej realistycznymi, opartymi na faktach przekonaniami.

Na przykład, wyobraź sobie, że pacjent musi wystąpić publicznie. Może wyobrażać sobie najgorszy możliwy scenariusz: „Na pewno się zająknę, wszyscy będą się ze mnie śmiać, a potem stracę szansę na awans”.

W takiej sytuacji terapeuta pomaga mu dostrzec, że takie katastroficzne myślenie jest mało prawdopodobne. Zamiast tego, pacjent może rozważyć inne scenariusze: „Nawet jeśli się zająknę, nikt nie zwróci na to dużej uwagi” albo „Ludzie bardziej skupiają się na treści, niż na mojej mowie”.

Dzięki temu pacjent zaczyna nabierać przekonania, że nie wszystkie sytuacje społeczne kończą się katastrofą, a nawet jeśli coś pójdzie niezgodnie z planem, to nadal może sobie z tym poradzić.

Proces ten obejmuje również praktyczne ćwiczenia, które pomagają oswoić lęk. Na przykład, pacjent może przećwiczyć rozmowę z nieznajomym, najpierw w bezpiecznych warunkach, np. z terapeutą, a następnie w realnej sytuacji.

Z każdą próbą zyskuje coraz większą pewność siebie i zaczyna dostrzegać, że jego lęki nie są tak przerażające, jak się wydawało na początku.

Zadania domowe

W trakcie trwania terapii pacjent musi też ćwiczyć samodzielnie i wykonywać „zadania domowe”. Ustala je z terapeutą, a następnie pracuje nad weryfikacją negatywnych przekonań – świadomie próbuje zachować się w sposób, co do którego jest przekonany, że prowadzi do negatywnej oceny przez otoczenie.

Innym, istotnym elementem terapii, jest analizowanie wspomnień i praca nad nimi: zweryfikowanie ich, ustalenie mechanizmów, które je podtrzymują, a wreszcie wydobycie z nich obiektywnych zdarzeń.

Wspomnienia są obudowane wieloma wyobrażeniami, które mogą rzutować na obecne zachowania pacjenta. Ich modyfikacja pozwala na bardziej adekwatne reakcje w teraźniejszości.

Budowanie samodzielności

Terapia powinna przygotować pacjenta do samodzielnego radzenia sobie z nowymi problemami, jakie mogą się pojawić w przyszłości, już po zakończeniu terapii. Z badań wynika, że jej skuteczność jest wysoka.

Pozytywne rezultaty utrzymują się po kilku latach od jej zakończenia. Prowadzono także badania, z których wynika, że terapia CBT dokonuje zmian w zakresie aktywności mózgowej i łagodzi symptomy zaburzeń lękowych.

Nieleczona fobia społeczna może trwać całe życie. Podjęcie leczenia daje jednak duże szanse na znaczące poprawienie jakości życia osoby z takim zaburzeniem.

Źródła

• World Health Organisation, (2008), ICD-10: Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, Rewizja dziesiąta, Tom 1.
• Beard C. i in. (2011), Psychometric Properties of the Liebowitz Social Anxiety Scale (LSAS) in a Longitudinal Study of African Americans with Anxiety Disorders, J Anxiety Disord. 2011; 25(5): 722-726.
• Jaracz J., Rybakowski J., (2006), Fluwoksamina – najdłużej stosowany lek z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu serotniony, Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2006, 3-4, 167-175.
• Dąbkowska, M. (2004). Fobia społeczna u dzieci i młodzieży. Psychiatria Polska.
• Jaracz J., Rybakowski J., (2006), Fluwoksamina – najdłużej stosowany lek z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu serotniony, Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2006, 3-4, 167-175.
• Święcicki Ł., (2013), Praktyczne aspekty farmakoterapii lęku – pozycja opipramolu, Psychiatria, tom 10, nr 2, 63-66.
• Pawełczyk A. i in. (2010), Zastosowanie eksperymentów behawioralnych w terapii lęku społecznego, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 2010, 10, 1, 52-58.
• Hofmann S. G. i in., (2012), The Efficacy of Cognitive Behavioral Therapy: A Review od Meta-analyses, Cognit Ter Res, 2012, 36(5): 427-440.
• Dąbkowska, M. (2004). Fobia społeczna u dzieci i młodzieży. Psychiatria Polska.
• Bomba, J. (2000). Fobia społeczna. Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii, 4, 321-31.
• Tang, X., Liu, Q., Cai, F., Tian, H., Shi, X., & Tang, S. (2022). Prevalence of social anxiety disorder and symptoms among Chinese children, adolescents and young adults: A systematic review and meta-analysis. Frontiers in Psychology. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.792356
• Brookman, R., Bird, F., Harris, C.B. et al. Social Anxiety Disorder: Associations with Peer-Liking, Discrimination, and Prejudicial Feelings in Early Adolescent Girls. Child Psychiatry Hum Dev (2022). https://doi.org/10.1007/s10578-022-01336-5
• Adrian Wells, Costas Papageorgiou, Social phobia: Effects of external attention on anxiety, negative beliefs, and perspective taking, Behavior Therapy, Volume 29, Issue 3, 1998, Pages 357-370.