Strach przed śmiercią – co oznacza i co z nim robić?

Strach przed śmiercią jest skomplikowanym zjawiskiem. Wiele osób, jeśli nawet nie większość z nas, w jakiś sposób boi się śmierci.

Niektórzy boją się samej śmierci, inni boją się bolesnego aktu umierania albo tego, czy i co po śmierci na nas czeka.

W wielu przypadkach jest to normalne – jeśli jednak strach jest tak silny i częsty, że wpływa na twoje codzienne życie, warto podjąć kroki w celu jego ograniczenia.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Rodzaje lęków przed śmiercią

Istnieje wiele różnych powodów, dla których ktoś mógłby stwierdzić ogólnie, że „boi się śmierci”. Przyczyna jest tu o tyle ważna, że to konkretny aspekt lęku powinien być poddany leczeniu.

Zupełnie inaczej będzie wyglądać pomoc osobie, która obawia się chorób śmiertelnych, a inaczej osobie, która nie chce zostawić rodziny bez opieki. Przyjrzyjmy się niektórym najpowszechniejszym rodzajom lęków przed śmiercią.

Strach przed nieznanym

Częścią ludzkiej natury jest chęć i dążenie do jak najlepszego poznania i zrozumienia otaczającego nas świata. Tego, co dzieje się po śmierci, nie można jednak jednoznacznie udowodnić, sprawdzić, ani wiedzieć na pewno, jak to jest umierać.

Śmierć pozostaje ostateczną nieznaną. Jest to oczywiste, ponieważ nikt nie jest w stanie opowiedzieć nam, co naprawdę dzieje się po naszym ostatnim oddechu.

Taki lęk przed śmiercią można porównać do lęku przed ciemnością – który często okazuje się nie lękiem przed samym brakiem światła, a obawą o to, co w tej ciemności może się kryć. 

Brak wiedzy o śmierci i umieraniu związany jest z jeszcze jedną sprawą – trudno się na coś takiego przygotować. Dotyczy to także nie tylko naszego żywota, ale i śmierci bliskich nam osób.

Dlatego właśnie często pojawia się też lęk przed nagłą śmiercią. Śmierć, na przykład na skutek wypadku, jest o tyle trudniejsza do przyjęcia, że zdaje się niesprawiedliwa i niespodziewana.

Strach przed utratą kontroli

Podobnie jak naturalnie poszukujemy wiedzy, tak i dążymy do pozyskania i utrzymania kontroli nad naszym życiem. Jednak śmierć zdecydowanie wykracza poza nasze granice kontroli.

Osoby, które boją się śmierci, z powodu ryzyka utraty kontroli, mogą próbować zapanować nad wszelkimi ryzykami, jakie mogą śmierć wywołać.

W niektórych wypadkach może to przerodzić się nawet w nerwicę natręctw, a także hipochondrię i ekstremalne (nadmierne) dbanie o zdrowie. W ekstremalnych przypadkach mogą pojawić się także urojenia na tle zagrożeń wobec życia.

Lęk przed bólem i chorobami

Niektórzy ludzie z pozornym strachem przed śmiercią tak naprawdę nie boją się samej śmierci.

Boją się natomiast okoliczności, które często otaczają akt umierania. Mogą bać się trudnego do wytrzymania bólu, wyniszczającej choroby, niesamodzielności, a nawet związanej z nią utraty godności.

Ten strach jest powszechny u wielu zdrowych osób, ale można go także zauważyć u pacjentów cierpiących na śmiertelne choroby i osoby w podeszłym wieku.

Obawa o byt rodziny

Jeszcze innym rodzajem obaw jest strach o to, co spotkałoby ich rodziny po ich śmierci. Szczególnie dotyczy to osób, które pod swoją opieką mają inne osoby, na przykład małe dzieci.

W niektórych przypadkach jest to bardzo uzasadniona obawa – zdarza się przecież, że jedna osoba jest „żywicielem” całej rodziny. Zdarza się także lęk u osób młodych i silnych o pozostawienie po sobie owdowiałego małżonka.

Lęki związane z wiarą

Strach wielu ludzi przed śmiercią jest związany z ich przekonaniami religijnymi. Niektórzy myślą, że wiedzą, co się stanie po śmierci, ale martwią się, że mogą się mylić.

Inni natomiast wierzą, że droga do zbawienia jest bardzo wąska i obawiają się, że ich błędy mogą spowodować, że zostaną na wieczność potępieni.

Jeśli strach przed śmiercią ma podłoże religijne, często pomocne jest poszukiwanie dodatkowej porady u własnego przywódcy religijnego, ale również zwrócenie się do profesjonalnego specjalisty zdrowia psychicznego.

W tej kategorii zaobserwować możemy jeszcze inny aspekt – wiele osób uważa, że śmierć jest ostatecznym końcem i nie ma po niej nic więcej.

Osoby takie mogą bać się po prostu „zniknięcia” i nie pozostawienia po sobie niczego. Mogą także obawiać się przedwczesnej śmierci i niewykorzystania jedynego czasu na życie, jaki mają. 

Więcej o stanach lękowych

Lęk przed śmiercią u dzieci

Strach dziecka przed śmiercią może być druzgocący dla rodzica, ale w rzeczywistości może być zdrową częścią normalnego rozwoju dziecka.

Dzieciom na ogół brakuje mechanizmów obronnych, przekonań religijnych i zrozumienia śmierci, które pomagają osobom dorosłym sobie poradzić. Nie rozumieją też w pełni koncepcji czasu, co utrudnia im zaakceptowanie, że bliscy im ludzie kiedyś odejdą na zawsze.

Czynniki te mogą prowadzić dzieci do mętnej, a czasem przerażającej koncepcji, co to znaczy być martwym.

Szczególnie trudne może być dla dziecka pierwsze zetknięcie ze śmiercią – śmierć dziadków, czy nawet rodzinnego zwierzątka to dla młodej osoby lub małego dziecka duża i niezrozumiała zmiana.

To, czy strach kwalifikuje się jako fobia, zależy od jego nasilenia i czasu trwania. Decyzja o takiej diagnozie leży w rękach specjalisty.

Godzenie się ze śmiercią

Śmierć czasem przychodzi niespodziewanie i zabiera osoby młode i zdrowe, generalnie każdy z nas zdaje sobie sprawę ze swojej śmiertelności.

Możemy także spodziewać się, że ta śmierć nadejdzie w wieku podeszłym. Czy to oznacza, że osoby starsze są pogodzone z własnym końcem życia?

Ciekawą teorię wysnuł Erik Erikson – psycholog rozwoju człowieka. Jego zdaniem każdy człowiek w procesie własnego rozwoju przechodzi przez różne fazy i tak zwane kryzysy rozwojowe.

Kryzysy mogą zostać rozwiązane pozytywnie lub negatywie. Ostatnim takim kryzysem, nadchodzącym w wieku podeszłym jest konflikt „integralność kontra ego”.

Według Eriksona integralność to taki stan, który osiąga osoba starsza, która podsumowując swoje dotychczasowe życie, widzi w nim sens – i się z nim godzi.

Przeciwieństwem tego są osoby, które postrzegają swoje życie jako nieudane i stracone. Zgodnie z tą teorią na osoby, które osiągnęły stan integralności w wieku podeszłym, dużo mniejszy wpływ ma lęk przed śmiercią, ponieważ koniec życia jest widziany jako naturalna kolej rzeczy.

Wszystko o nerwicy lękowej

Jak poradzić sobie z lękiem przed śmiercią?

Ogólnie rzecz biorąc, strach przed śmiercią nie jest jednoznacznym sygnałem jakiegokolwiek zaburzenia.

Kiedy boimy się śmierci, często działamy ostrożniej i podejmujemy odpowiednie środki zabezpieczające, aby zminimalizować ryzyko. Efektem mogą być rozsądne działania, takie jak zapinanie pasów bezpieczeństwa lub korzystanie z kasków rowerowych.

Zdrowy strach przed śmiercią może nam również przypominać, aby maksymalnie wykorzystać czas naszego życia i docenić wszystkie jego aspekty.

Z drugiej strony strach przed śmiercią może czasem okazać się tak silny, że zakłóca całkowicie życie codzienne. Ten intensywny, często irracjonalny strach przed śmiercią, znany jako tanatofobia, może pochłonąć czyjeś myśli.

Może nawet wpływać na najbardziej podstawowe decyzje, jakie podejmują, takie jak unikanie wychodzenia z domu, czy przesadne unikanie jakichkolwiek chorób i schorzeń. W takim wypadku należy podjąć kroki, aby taki lęk leczyć, by obawa przed śmiercią nie wyparła radości z życia.

Co można zrobić, by oswoić lęk przed śmiercią?

• Uzyskanie pomocy specjalisty. Jeżeli lęk przed śmiercią jest tak silny i wszechogarniający, że utrudnia normalne codzienne funkcjonowanie, to jest to zdecydowanie sprawa, której przydałaby się konsultacja specjalisty zdrowia psychicznego.
• Pogłębianie zrozumienia. Choć śmierci nie da się poznać za życia, to nie bez powodu od tysięcy lat filozofowie o niej rozprawiają. Tego typu przemyślenia, czy samo zapoznawanie się z myślami filozoficznymi może dać namiastkę „oswojenia” samej śmierci. Dobrze może się też tu sprawdzić zagłębienie się w religię osoby wierzącej, która często daje pewne wskazówki i ukojenie dotyczące umierania.
• Skupienie się na relacjach. Szczególnie kojące może być dbanie o relacje ze swoimi potomkami, aby uspokoić swoje myśli o ich zaradności oraz zauważyć jak wiele po nas pozostaje. Rodzina jest niejako „przedłużeniem” naszego życia i pamięci o nas. W obecnych czasach jest więcej niż kiedykolwiek możliwości pozostawienia trwałego dziedzictwa naszym dzieciom i wnukom. Możesz spróbować nagrywać filmy dla przyszłych członków swojej rodziny, albo założyć dziennik wypełniony własnymi przemyśleniami, które pozostaną w rodzinie na długi czas.
• Uporządkuj sprawy. Choć ta porada brzmi jak żegnanie się z życiem, to jest to rozsądna decyzja nawet u osób w kwiecie wieku. Poczucie, że po naszej śmierci rodzina będzie miała dostęp do wszystkich istotnych informacji może zadziałać bardzo kojąco.
• Odreagowanie humorem. W niektórych przypadkach do oswojenia śmierci dobrze sprawdza się podejście z humorem. Nie mówimy tu koniecznie o czarnym humorze i drastycznych wizjach, ale odebraniu koncepcji śmierci tak niepokojącego kształtu.
• Odnalezienie ukojenia w sztuce. Śmierć jest rzeczą tajemniczą i często oddanie się pracy twórczej pomaga na zdrowe wyrażenie swoich emocji i ukojenie lęku. Niejednokrotnie lęk przed śmiercią był inspiracją dla wielu malarzy, czy kompozytorów – dlaczego by niepójść w ich ślady?

Podsumowanie

Naturalne jest martwienie się o przyszłość naszą i przyszłość naszych bliskich.

Jednak jeśli strach przed śmiercią utrzymuje się przez długi czas lub znacząco wpływa na jakość codziennego życia, warto porozmawiać na ten temat ze specjalistą.

Istnieje wiele sposobów na przezwyciężenie lęku przed śmiercią. Specjalista do spraw zdrowia psychicznego będzie w stanie udzielić wskazówek i wsparcia podczas tego procesu.

Jak możesz sobie pomóc

Źródła

• Solecka G., (2011) Lęk tanatyczny, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2011, 1, 3, 251–257
• Jastrzębski J., (2001) Emocjonalne i religijne uwarunkowania lęku przed śmiercią u młodzieży akademickiej, Studia Psychologica nr 2, 83-102
• Żemojtel-Piotrowska M., Piotrowski J., (2009) Skala lęku i fascynacji śmiercią, Polskie Forum Psychologiczne, 2009, tom 14, numer 1, s. 90-109
• Langner T. S., (2002) Choices for Living: Coping with Fear of Dying, Nowy Jork: Kluwer Academic
• Firth-Cozens J., Field D., (1991) Fear of death and strategies for coping with patient death among medical trainees, British Journal of Medical Psychology Volume 64, Issue 3