Depersonalizacja – przyczyny, objawy, leczenie

Poczułeś się obcy dla samego siebie?

Masz wrażenie, że obserwujesz swoje życie z perspektywy osoby trzeciej, tak, jakbyś oglądał film?

Depersonalizacja to doświadczenie, które może wywołać strach i niepewność.

Jeśli masz wrażenie, że nie jesteś sobą, że Twoje ciało i umysł są jakby na odległość, to nie jesteś w tym sam. 

W tym artykule wyjaśnimy, co to oznacza, jak rozpoznać depersonalizację i co możesz zrobić, aby poczuć się lepiej.

Czym jest depersonalizacja?

Depersonalizacją nazywamy objaw, podczas którego osoba w zaburzony sposób postrzega siebie i otoczenie – a konkretnie, pojawia się wrażenie oderwania od otoczenia.

To uczucie często bywa porównywane do uczucia bycia w filmie.

Szerszym określeniem, zawierającym w sobie także depersonalizację, jest derealizacja, czyli ogóle poczucie nierealności i oddalenie od otaczającego świata.

Depersonalizacja to zestaw symptomów, które wiążą się z poczuciem, że twoja tożsamość lub jaźń są w jakiś sposób nierealne.

Objawy depersonalizacji:

• Uczucie bycia „poza ciałem”
• Niektórzy ludzie czują się jak automaty, nie potrafiąc określić, skąd pochodzą ich myśli i słowa
• Niektórzy ludzie patrzą w lustro i nie potrafią rozpoznać swojego odbicia
• Niektórzy czują, że ich zmysły są odrętwiałe i zagubione
• Inni czują, że ich wspomnienia nie są ich własnymi, lub czują się pozbawieni emocji

Derealizacja jest zestawem objawów, które są podobne, ale wiążą się z uczuciem, że wszystko na zewnątrz jest nierealne.

Typowym opisem osoby odczuwającej derealizację jest „Czuję, że jestem uwięziony we śnie”.

Niektórzy ludzie postrzegają rzeczy wokół siebie jako nieostre lub tracą wzrok peryferyjny.

Postrzeganie czasu i odległości staje się zamazane lub niestabilne.

Syndrom depersonalizacji-derealizacji

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, syndrom depersonalizacji-derealizacji oznaczony jest symbolem F48.1.

Syndrom depersonalizacji-derealizacji to zaburzenie, które charakteryzuje się chronicznym uczuciem oderwania od siebie (depersonalizacja) oraz poczuciem, że otaczający świat jest nienaturalny, zniekształcony lub nierealny (derealizacja).

Osoba doświadczająca tego syndromu ma wrażenie, że obserwuje swoje życie z zewnątrz, jakby była obiektem, a nie uczestnikiem swoich doświadczeń.

Z kolei świat dookoła może wydawać się odległy, jakby był filmem lub snem, a rzeczywistość traci swoją wyrazistość.

Te przeżycia mogą być bardzo przerażające i dezorientujące, prowadząc do poczucia zagubienia i niepewności.

Syndrom depersonalizacji-derealizacji często jest wynikiem długotrwałego stresu, traumy, zaburzeń lękowych czy depresji.

Może występować sporadycznie, w reakcji na stresujące sytuacje, lub przybrać formę przewlekłą, co znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie.

Chociaż jest to zaburzenie, które może wywoływać niepokój, w większości przypadków nie prowadzi do poważniejszych zaburzeń psychicznych, takich jak psychozy.

Leczenie zwykle obejmuje terapię poznawczo-behawioralną, która pomaga zrozumieć mechanizmy powstawania tych stanów oraz radzić sobie z lękiem i stresem, który je wywołuje.

Pomocne mogą być także techniki relaksacyjne i mindfulness, które uczą powrotu do tu i teraz oraz radzenia sobie z napięciem emocjonalnym.

Zaburzenie depersonalizacyjne

Zdarzają się sytuacje, w których depersonalizacja (a nie derealizacja) gra główną rolę, będąc podstawą zaburzenia depersonalizacyjnego.

Zaburzenie to często wiąże się z silnym stresem, traumą lub przeżyciami emocjonalnymi.

Może występować sporadycznie, na przykład w wyniku trudnej sytuacji życiowej, lub przybrać formę przewlekłą.

Osoby doświadczające depersonalizacji często boją się, że ich stan jest objawem poważniejszej choroby psychicznej, ale w rzeczywistości jest to reakcja obronna organizmu, mająca na celu oddzielenie się od zbyt silnych emocji lub traumy.

Aby prawidłowo zdiagnozować to zaburzenie u pacjenta, psychiatra lub psychoterapeuta sprawdza cztery główne kryteria:

• uporczywe lub nawracające poczucie oderwania się od siebie,
• mimo występowania tego poczucia, osoba zdaje sobie sprawę, że jest to jedynie wrażenie i że w rzeczywistości nie „oderwała się” od swojego ciała,
• występowanie depersonalizacji utrudnia pacjentowi normalne funkcjonowanie,
• depersonalizacja nie została wywołana stanem medycznym (chorobą psychiczną lub organiczną) ani żadną substancją.

Pomoc w leczeniu zaburzenia depersonalizacyjnego może obejmować terapię poznawczo-behawioralną, która pomaga zrozumieć mechanizmy powstawania tego stanu, oraz techniki relaksacyjne, które redukują stres.

Warto również szukać wsparcia psychoterapeutycznego, by przepracować przyczyny emocjonalne i psychiczne, które mogą leżeć u podstaw zaburzenia.

Objawy depersonalizacji

Objawy depersonalizacji są o tyle trudne do opisania, że same osoby cierpiące na to zaburzenie mają trudności z określeniem swoich odczuć.

Często występuje także obawa o to, że depersonalizacja oznacza bycie „szalonym”.

Oczywiście, nie jest to prawda.

Czas trwania uczucia depersonalizacji może być bardzo różny – od kilku sekund do nawet kilku lat.

Przy zaburzeniu depersonalizacyjnym objaw może mieć charakter przewlekły (czyli ciągłe, uciążliwe uczucie depersonalizacji) lub epizodyczny (krótkie, ale często powtarzające się chwile uczucia depersonalizacji).

Z depersonalizacją bywa połączone także zjawisko makropsii lub mikropii.

Jest to zaburzone postrzeganie wielkości przedmiotów – jako nadmiernie małych (mikropsja) lub nadmiernie dużych (makropsja).

Depersonalizacja sama w sobie jest objawem szerszego problemu, możemy jednak wyróżnić niektóre konkretne przypadki poczucia „odłączenia” od ciała:

• Uczucie bycia na autopilocie
• Doświadczanie głębokiego poczucia dystansu do rzeczywistości
• Osłabienie lub brak reakcji emocjonalnych
• Widzenie części ciała tak, jakby były większe lub mniejsze niż są
• Uczucie bezcielesności
• Uczucie, że życie jest snem lub filmem, w którym wszyscy i wszystko wydaje się nierealne
• Poczucie braku kontroli nad swoimi działaniami
• Luki w pamięci
• Obsesyjne zachowania, na przykład wielokrotne patrzenie w lustro

Przyczyny depersonalizacji

Depersonalizacji, jako uczucia niegroźnego (niepowodującego zagrożenia i niewymagającego leczenia) może doświadczyć każdy z nas.

Wywołać je mogą:

• silne emocje
• przeżycia religijne
• przeżycia artystyczne
• bardzo silny stres

Jednak w powyższych sytuacjach uczucie depersonalizacji jest chwilowe, mija i nie nawraca uporczywie.

Kolejnymi przyczynami depersonalizacji mogą być pewne stany medyczne.

Do tej grupy zaliczamy:

• zaburzenia psychiczne (między innymi schizofrenia, zaburzenia lękowe, ataki paniki)
• zaburzenia organiczne (między innymi padaczka i zatrucia)
• wpływ różnych substancji (np. alkohol, leki, narkotyki).

Ostatnią możliwością jest cierpienie na zaburzenie depersonalizacyjne, które zostało opisane powyżej.

Dlaczego doświadczam depersonalizacji?

Depersonalizacja jest często wynikiem silnego stresu, lęku lub traumy.

Kiedy doświadczamy długotrwałego napięcia emocjonalnego, nasz umysł może „odłączyć” nas od rzeczywistości, aby chronić nas przed przytłaczającymi emocjami.

Jest to mechanizm obronny, który może pojawić się w odpowiedzi na trudne sytuacje życiowe, takie jak stres w pracy, problemy w relacjach, nagła zmiana w życiu czy utrata bliskiej osoby.

Innym powodem może być przewlekły brak snu lub wyczerpanie psychiczne i fizyczne.

Nadmierne zmęczenie organizmu sprawia, że nasza zdolność do odczuwania i angażowania się w rzeczywistość jest osłabiona.

Często depersonalizacja pojawia się także w kontekście zaburzeń lękowych, depresji lub po traumatycznych przeżyciach.

Kto najczęściej doświadcza depersonalizacji?

Nie znamy procentu osób, które doświadczają w życiu depersonalizacji, choć szacuje się, że nawet połowa osób dorosłych chociaż raz w swoim życiu doświadczyło tego objawu.

Z badań wynika, że kobiety częściej doświadczają depersonalizacji niż mężczyźni (według niektórych statystyk, nawet dwukrotnie częściej).

Średnim wiekiem, w którym pojawia się objaw depersonalizacji, jest 16 rok życia.

Depersonalizacja jest bardzo częsta w niektórych kulturach i wyznaniach – do tego między innymi dąży się podczas medytacji.

Nie należy jednak utożsamiać tego z problemem lub zaburzeniem – całkowicie zdrowe osoby, także mogą czasem doświadczać tego uczucia, będąc na przykład silnie poruszonym.

Leczenie depersonalizacji

Poczucie depersonalizacji nie zawsze wymaga leczenia lub jakiejkolwiek innej interwencji.

Jeżeli występuje sporadycznie, wspólnie z silnymi emocjami – nie stosuje się żadnych terapii.

Jeżeli depersonalizacja jest objawem jakiegoś zaburzenia (psychicznego lub organicznego) – stosuje się leczenie odpowiednie dla danego zaburzenia.

W ostatnim przypadku – zaburzenia depersonalizacyjnego – konieczna jest indywidualna konsultacja psychiatryczna czy psychoterapeutyczna.

Jeżeli nie współwystępuje żadne inne zaburzenie psychiczne, zazwyczaj stosuje się leki przeciwlękowe oraz terapię ukierunkowaną na indywidualną przyczynę depersonalizacji.

U wielu pacjentów możliwy jest całkowity powrót do zdrowia.

Objawy związane z tym zaburzeniem często nawet ustępują same, co pomaga ludziom radzić sobie ze stresorami lub urazami, które wywołały objawy.

Jednak bez leczenia w celu ustalenia podstawowych problemów mogą wystąpić dodatkowe przypadki depersonalizacji.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Przekonujące uczucia depersonalizacji lub derealizacji są powszechne i niekoniecznie stanowią powód do niepokoju.

Jednak ciągłe lub poważne uczucia oderwania się i zniekształcenia otoczenia mogą być oznaką zaburzenia fizycznego lub psychicznego.

Skontaktuj się z lekarzem, jeśli masz poczucie depersonalizacji lub derealizacji, które:

• niepokoi cię lub wykańcza emocjonalnie
• nie przechodzi przez długi czas
• zakłóca normalne, codzienne funkcjonowanie (na przykład pracę, relacje z innymi)

Co można zrobić samemu, by pozbyć się poczucia depersonalizacji?

Poczucie depersonalizacji może być bardzo niepokojące, ale istnieje kilka skutecznych sposobów, które mogą pomóc Ci poczuć się bardziej obecnym i z powrotem w pełni sobą.

Oto kilka wskazówek, które możesz zastosować samodzielnie:

1. Zadbaj o swoje ciało
   Depersonalizacja często jest wynikiem chronicznego stresu lub wyczerpania. Regularna aktywność fizyczna, nawet codzienny spacer, może pomóc Ci odzyskać poczucie połączenia z własnym ciałem i poprawić samopoczucie. Ćwiczenia, takie jak joga czy tai chi, szczególnie te oparte na uważności, mogą pomóc w odzyskaniu równowagi.
2. Skup się na tu i teraz
   Praktykowanie uważności (mindfulness) to technika, która polega na pełnym skupieniu na teraźniejszości. Możesz spróbować prostej techniki, jak „oddech 4-7-8” – wdychaj powietrze przez 4 sekundy, zatrzymaj oddech na 7 sekund, a potem wypuść powietrze przez 8 sekund. To pomaga uspokoić umysł i powrócić do odczuwania ciała w danym momencie.
3. Wzmocnij swoją rutynę
   Poczucie oderwania od siebie często wynika z poczucia chaosu i braku kontroli nad życiem. Stworzenie stabilnej, codziennej rutyny może pomóc przywrócić poczucie bezpieczeństwa. Warto zacząć od małych kroków – regularne posiłki, sen, a także czas na odpoczynek mogą w znacznym stopniu poprawić Twoje samopoczucie.
4. Unikaj używek
   Substancje psychoaktywne, takie jak alkohol, narkotyki czy nadmiar kofeiny, mogą nasilać objawy depersonalizacji. Jeśli zauważysz, że Twój stan pogarsza się po ich spożyciu, spróbuj ograniczyć ich używanie, by dać swojemu umysłowi szansę na odzyskanie równowagi.
5. Zajmij się tym, co sprawia Ci przyjemność
   Zrób coś, co pozwoli Ci poczuć się lepiej, np. spędź czas z bliskimi, zajmij się hobby lub po prostu odpocznij. Czas poświęcony na robienie czegoś, co Cię relaksuje, może pomóc w odbudowaniu poczucia własnej tożsamości.
6. Dbaj o sen
   Niewystarczająca ilość snu może pogłębiać uczucie depersonalizacji. Staraj się utrzymywać regularny rytm snu, zasypiaj i budź się o stałej porze. Dobry, regenerujący sen pozwala umysłowi i ciału odpocząć, co może zredukować objawy depersonalizacji.
7. Rozmawiaj o swoich uczuciach
   Podziel się tym, co przeżywasz, z osobą, której ufasz – przyjacielem, członkiem rodziny lub terapeutą. Czasem samo wyrażenie swoich emocji na głos pomaga w zrozumieniu, co się dzieje, i zmniejsza uczucie zagubienia.

Pamiętaj, że depersonalizacja jest stanem, który może minąć, gdy zaczniesz dbać o swoje emocje i zdrowie psychiczne.

Jeśli objawy utrzymują się lub nasilają, warto skonsultować się z psychoterapeutą, który pomoże Ci przepracować przyczyny tego stanu i znaleźć skuteczne rozwiązanie.

Podsumowanie

Zaburzenie depersonalizacji to poczucie odłączenia się od myśli, uczuć i ciała.

Ludzie z tym zaburzeniem nie tracą kontaktu z rzeczywistością.

Zdają sobie sprawę, że ich dziwne postrzeganie nie jest prawdziwe.

Depersonalizacja może być niegroźnym dodatkiem do silnych emocji, zaburzeniem samym w sobie, a także objawem innych zaburzeń.

Długotrwałych i utrudniających życie epizodów depersonalizacji nie powinno się ignorować.

Specjalista (psychiatra, psychoterapeuta) określi przyczyny problemu i ustali właściwy sposób jego rozwiązania.

Źródła

• Mudyń, K. (2012). Poczucie nierealności i jego konteksty. Fenomenologiczne aspekty procesów dysocjacyjnych. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica, (1), 85-100.
• Hunter, E. C., Sierra, M., & David, A. S. (2004). The epidemiology of depersonalisation and derealisation. A systematic review. Social psychiatry and psychiatric epidemiology, 39(1), 9–18.
• https://doi.org/10.1007/s00127-004-0701-4
• Sterna, W., & Sterna, R. (2018). Depersonalizacja/derealizacja—zespół objawów czy odrębne zaburzenie?. Psychiatria, 15(1), 26-34.
• Tomalski, R., & Pietkiewicz, I. J. (2022). Depersonalizacja–klucz do zrozumienia złożoności zjawisk dysocjacyjnych. Journal of Psychiatry & Clinical Psychology/Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 22(3).
• Ciaunica, A., Seth, A., Limanowski, J., Hesp, C., & Friston, K. J. (2022). I overthink—Therefore I am not: An active inference account of altered sense of self and agency in depersonalisation disorder. Consciousness and cognition, 101, 103320.

Weryfikacja merytoryczna

Natalia Kocur - Psycholog, Psychoterapeutka

Założycielka Centrum Psychoterapii “Pokonaj Lęk”   Ukończyła psychologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Certyfikowana Psychoterapeutka Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej (certyfikat nr 1500). Ekspertka zdrowia psychicznego. Więcej