Fobia – objawy, rodzaje i leczenie

fobia

Czym jest fobia?

„Boisz się pająków? Są obrzydliwe, ale to tylko takie malutkie zwierzątko, nie bój się” – usiłują przekonać bliscy i znajomi.

Jednak strach przed czymś tak zupełnie niegroźnym jak pająk, może być wszechogarniający i nie do pokonania.

Taki strach to fobia. Jak silne może być to uczucie i jak wielu cierpień przysparza, wie tylko ktoś, kto go doświadcza.

W mediach pojawia się mnóstwo przerażających informacji: ataki terrorystyczne, klęski żywiołowe, wypadki i karambole.

W takiej atmosferze strachu dobrze mają się także inne lęki trapiące przeciętnego człowieka: strach przed nieuleczalną chorobą, lęk o bliskich, obawa przed biedą i starością. W codziennym życiu, nie bez przyczyny, obawiamy się wielu rzeczy.

Jednak lęki te, choć w pewnej mierze są stratą czasu, mają jakieś uzasadnienie.

Zupełnie inaczej ma się sprawa z lękami przechodzącymi w fobie. Są to lęki uporczywe, związane z określonymi sytuacjami, ale też zjawiskami czy zwierzętami – rzeczami obiektywnie niegroźnymi.

Osoba z takimi zaburzeniami unika tego, co je wywołuje, a to może znacząco utrudniać jej prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie.

Sprawdźmy co na temat fobii mają do powiedzenia badania naukowe.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Fobia, czyli gdy lęk staje się patologiczny…

fobia patologiczna

Pająk, szczur, wąż – zwierzęta te u niewielu osób wzbudzają sympatię.

Większość na ich widok czuje obrzydzenie, jednak są ludzie, którzy z ich powodu nie wychodzą z domu i przeżywają autentyczne cierpienie zetknąwszy się z nimi lub nawet na samą myśl o nich.

Zdarza się też, że osoba dotknięta tym zaburzeniem sama nie jest pewna, czy jej obawy to już objaw choroby, czy może zwykłe lęki mieszczące się w granicach normy.

Ocenia się, że u 25% ludzi przynajmniej raz w życiu pojawił się lęk o charakterze patologicznym.  U 11- 12% ludzi objawy są tak mocno nasilone, że konieczne jest leczenie.

Te dane sprawiają, że zaburzenia lękowe są najczęściej występującą chorobą psychiczną, pojawiają się częściej niż alkoholizm, depresja czy schizofrenia.

Więcej o objawach nerwicy

Fobie zalicza się do zaburzeń lękowych, w których typowym objawem jest lęk przed konkretną, sytuacją (ale też zjawiskiem, przedmiotem).

Fobia utrudnia funkcjonowanie w społeczeństwie. Istotne jest przy tym to, że przyczyna fobii w praktyce jest niegroźna, z czego osoba cierpiąca na to zaburzenie zdaje sobie sprawę.

Na fobie cierpią przedstawiciele wszystkich warstw społecznych, a także grup narodowościowych i kulturowych. Potwierdza to tezę, że zaburzenia te powstają nie tylko pod wpływem otoczenia czy warunków życia.

Na tę przypadłość dwukrotnie częściej cierpią kobiety niż mężczyźni, a przyczyna tego stanu rzeczy pozostaje nieznana.

Skąd się bierze lęk?

Podobnie jak w  przypadku większości innych problemów lękowych, trudno jest dokładnie określić, co jest przyczyną fobii.

Psychiatrzy i psychologowie nie są zgodni co do tego i można spotkać się z wieloma, czasami sprzecznymi, teoriami i hipotezami.

Psychologia ewolucyjna zakłada, że to, jak pracuje ludzki umysł i psychika, to efekt działań ewolucyjnych nacisków selekcyjnych związanych z doborem naturalnym.

Lęk przed wężem, pająkiem czy wysokością oraz błyskawiczna reakcja (gotowość „walcz lub uciekaj”) gwarantowały przetrwanie w groźnym środowisku. Według tej teorii to pozostałość po takich atawistycznych lękach i nadmierna wrażliwość układu nerwowego, która kiedyś umożliwiała przetrwanie.

Wiele wskazuje na genetyczne dziedziczenie lęków – badano bliźnięta z zaburzeniami lękowymi i u bliźniąt jajowych zgodność była większa niż u dwujajowych, przy czym prawdopodobieństwo pojawienia się fobii wśród krewnych jest wyższe niż wśród osób niespokrewnionych.

Także fakt, że pacjenci reagują na leki regulujące poziom neuroprzekaźników świadczy o biologicznym podłożu zjawiska.

Przez wiele lat przychylano się do teorii, że wszelkie zaburzenia lękowe są wynikiem traumy doznanej w dzieciństwie lub błędów wychowawczych. Nadal wielu lekarzy uznaje to za najistotniejszy czynnik.

Tymczasem równie duże znaczenie wydają się mieć doświadczenia  z życia dorosłego, a zarówno jedne, jak i drugie, mają mniejszy wpływ niż dziedziczenie.

Jak pokonać lęk?

Najczęstsze objawy fobii

Fobie mają dziesiątki objawów, które mogą zmieniać się w zależności od lęku, na który dane osoba cierpi.

To sprawia, że odnoszą się do nich inne kryteria diagnostyczne, a dla niektórych fobii opracowano specjalne skale zachowań.

Istnieje jednak też wiele wspólnych objawów dla poszczególnych rodzajów zaburzeń. Dotykają one prawie wszystkich, którzy cierpią z powodu fobii, choć różne osoby mogą doświadczać różnego ich natężenia.

Nie wszystkie objawy muszą wystąpić, aby lekarz mógł zdiagnozować fobię.

Objawy zaburzeń lekowych a więc również fobii można podzielić na dwie kategorie: emocjonalno-poznawcze i fizyczne. Ich występowanie i stopień nasilenia zależy od rodzaju fobii i umiejętności radzenia sobie z nim.

Mogą wystąpić tylko objawy emocjonalno-poznawcze bez żadnych objawów fizycznych.

Możliwe jest również wystąpienie samych objawów fizycznych. W większości przypadków osoby z fobiami doświadczają kombinacji jednych i drugich.

Objawy emocjonalno-poznawcze fobii

  • narastający niepokój,
  • stałe uczucie napięcia,
  • problemy z koncentracją,
  • nerwowe reakcje na niewielkie bodźce,
  • stały stan gotowości,
  • nadmierna czujność i oczekiwanie na oznaki zagrożenia,
  • myślenie katastroficzne,
  • drażliwość,
  • trudności z zasypianiem, bezsenność,
  • „uciekanie” myśli, ktoś jest „nieobecny duchem”,
  • nagłe uczucie paniki,
  • uczucie utraty kontroli,
  • poczucie oderwania i nierealności.

Objawy fizyczne fobii

  • przyspieszone bicie serca,
  • palpitacje, kołatanie serca,
  • skurcz żołądka, ból,
  • nudności,
  • duszność,
  • zawroty głowy,
  • ból głowy,
  • hiperwentylacja,
  • błyski przed oczami, dzwonienie w uszach, dreszcze,
  • napięcie mięśni i związanym z tym ból,
  • zmęczenie,
  • senność.

Ponieważ wiele z tych objawów może być też sygnałem, że pojawiła się inna choroba (na przykład ból w klatce piersiowej może oznaczać, że zaczynają się problemy kardiologiczne), konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem, który wykluczy inne choroby.

Diagnoza fobii

Lęki i fobie mają też tendencję do zaostrzania pewnych objawów – ludzie cierpiący na zawroty głowy mogą w czasie ataku lęku odczuwać je w sposób znacznie nasilony.

Wynika to z tego, że chory jest skupiony na sygnałach płynących z jego ciała i odczuwa je w znacznie intensywniejszym stopniu.

To z kolei sprawia, że czuje się jeszcze gorzej i zaczyna się bać samego lęku, co rodzi pewne „błędne koło”, które trudno przerwać.

Aby fobia została zdiagnozowana, musisz się zgadzać z przynajmniej jednym stwierdzeniem z poniższych:

  • doświadczasz silnego niepokoju w reakcji na kontakt z tym, co jest przyczyną lęku,
  • denerwujesz się na samą myśl, że musisz się z tym zmierzyć (także na widok fotografii),
  • lęk jest poza kontrolą, czasem do tego stopnia, że przypomina atak paniki,
  • unikanie przyczyny lęku w jakiś sposób zmienia życie na niekorzyść.

Lekarz lub terapeuta pomaga ocenić, czy strach jest już fobią, czy leży w granicach normy.

Postacie fobii

rodzaje fobii

W życiu jest wiele rzeczy, które mogą powodować lęk. Strach jest naturalną częścią życia – zdrowym znakiem ostrzegawczym, że na świecie są rzeczy, które stanowią zagrożenie. Nie ma nic złego w strachu.

Problemem jest strach irracjonalny. Użycie określenia „irracjonalny” może być dla niektórych osób wręcz obraźliwe.

Przecież ten strach jest tak bardzo prawdziwy, a towarzyszące mu objawy są przyczyną realnych cierpień!

Przyjrzyjmy się takiej fobii jak lęk przed wężami, czyli odidiofobii.

Owszem, węże mogą  być niebezpieczne – istnieje wiele naprawdę jadowitych gatunków. Jednak z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że nie ma ich w Twoim najbliższym otoczeniu.

Ryzyko ukąszenia nie jest duże, a śmierć z tego powodu jeszcze mniej możliwa.

Znacznie większe jest prawdopodobieństwo, że będziesz ofiarą wypadku samochodowego czy zachorujesz na żółtaczkę, jednak nie jest to przyczyną zmiany stylu życia.

Węże mogą być groźne, a ich ukąszenie sprawia ból, jednak jeżeli strach przed nimi jest tak paraliżujący, że w ogóle nie chodzisz na spacery i unikasz lasu, to znaczy, że irracjonalne obawy przerodziły się w fobię.

Podobnie jest z arachnofobią – mnóstwo osób ogromnie boi się pająków. Natomiast niewiele osób boi się komarów, choć to one boleśnie kłują i przenoszą groźne dla życia choroby.

Rodzaje fobii

Istnieje wiele przykładów tego typu fobii. Niektóre z nich opierają się na prawdziwych obawach, ale większość nie.

Ponieważ obiektem fobii może być w zasadzie wszystko, ich liczba jest niemal nieograniczona. 

Fobie dzieli się na specyficzne i sytuacyjne. Fobie specyficzne (dawniej nazywane prostymi) związane są z lękiem przed jakąś jedną rzeczą. Fobie zwykle należą do następujących kategorii:

Fobie związane ze zwierzętami:

  • wężami (odidiofobia),
  • pająkami (arachnofobia),
  • szczurami (muzofobia),
  • psami (kynofobia),
  • kotami (ailurofobia).

Fobie dotyczące środowiska naturalnego:

  • lęk wysokości (akrofobia),
  • lęk przed burzą (brontofobia),
  • strach przed ciemnością (nyktofobia),
  • strach przed powietrzem, wiatrem, pionowym poruszaniem się (aerofobia).

Fobie związane z medycyną:

  • lęk przed widokiem krwi (hemofobia),
  • strach przed dentystą (dentofobia),
  • lęk przed ciążą i porodem (tokofobia).

Fobie sytuacyjne:

  • lęk przed zamkniętymi i ciasnymi przestrzeniami (klaustrofobia),
  • lęk przed dotknięciem (hafefobia),
  • lęk przed lataniem samolotem (awiofobia),
  • lęk przed prowadzeniem samochodu (amaksofobia).

Inne, nietypowe fobie:

  • lęk przed liczbą 666 (heksakosjoiheksekontaheksafobia),
  • strach przed długimi słowami (hippopotomonstroseskuipedaliofobia),
  • strach przed klaunami (koulrofobia),
  • lęk przed masłem orzechowym przyklejonym do podniebienia (arachibutyrofobia),
  • lęk przed papierem (papirofobia),
  • strach związany z drapaniem lub byciem zadrapanym (amychofobia),
  • strach przed byciem pogrzebanym żywcem (tafefobia),
  • strach przed seksem (genofobia),
  • strach przed serem (turofobia).

Trochę odmiennym rodzajem lęków są fobia społeczna i agorafobia.

Fobia społeczna

Jest to lęk przed sytuacjami społecznymi (należy ją odróżniać od antropofobii – lękiem przed ludźmi w ogóle) – pojedynczymi, takimi jak konieczność publicznego przemawiania, ale też każdą sytuacją, w której jest się ocenianym lub choćby tylko obserwowanym przez innych.

Istnienie tak nasilonej obawy związanej z ekspozycją na innych ludzi i możliwą oceną z ich strony, sprawia, że dochodzi do unikania takich sytuacji.

To z kolei jest przyczyną znacznego upośledzenia funkcjonowania w szkole, pracy, aktywności towarzyskiej.

Agorafobia

To fobia, która często towarzyszy napadom paniki (lub ataki paniki towarzyszą agorafobii). Tym, co wyzwala lęk, jest przebywanie w tłumie lub ciasnych pomieszczeniach.

Osoby z tym zaburzeniem w równej mierze jak samego tłumu obawiają się ataku w tłumie i tego całego zamieszania, jaki to spowoduje.

Stąd unikają sklepów, placów, zatłoczonych ulic, ale także otwartych przestrzeni, samodzielnego podróżowania, itp.

Fobie zmieniają swoje oblicze. Ma to związek ze zmianami, jakie zachodzą w naszym społeczeństwie.

Na przykład w XIX wieku ludzie bardzo obawiali się pochowania żywcem – projektowano nawet trumny pozwalające się wydostać z zamknięcia w razie przedwczesnego pochówku.

Obecny stan medycyny nie pozwala na takie pomyłki i tafefobia dotyka nielicznych. Istnieje natomiast awifobia (lęk rzez lataniem) czy nomofobia (lęk przed utratą telefonu komórkowego), których nie znali nasi przodkowie.

Leczenie fobii

Ze względu na nie do końca poznane przyczyny fobii nie ma też jednej metody ich leczenia.

Można stosować farmakoterapię (szczególnie w przypadku fobii społecznej czy agorafobii), jednak koniecznie należy ją łączyć z psychoterapią. Podobnie jest w przypadku fobii specyficznych. Do ich leczenia często poleca się terapię behawioralną lub poznawczo-behawioralną.

Najlepsze sposoby na nerwicę?

Terapia behawioralna

W odniesieniu do fobii specyficznych często stosuje się technikę, którą nazwano systematyczną desensytyzacją. Łączy się ją z treningiem relaksacyjnym.

Technika ta polega na redukowaniu intensywności reakcji poprzez stopniowe konfrontowanie ze złagodzoną wersją tego, co jest przyczyną lęku. Początkowo dzieje się to w wyobraźni, potem w rzeczywistości. W trakcie terapii oceniany jest poziom dyskomfortu.

Ciekawym sposobem desensytyzacji jest zastosowanie rzeczywistości wirtualnej (virtual reality).

Pozwala ona na ukazywanie pacjentowi w sposób kontrolowany różnych wirtualnych scen, które zawierają czynnik fobiotwórczy. Pozwala to na stopniowe odwrażliwienie.

Inna technika – implozywna, zwana flooding (zanurzenie), zamiast stopniowego przyzwyczajania, proponuje bezpośrednie zetknięcie się ze źródłem lęku i zmierzenie z nim.

W czasie trwania tej terapii konfrontacyjnej może dojść do wystąpienia bardzo silnych objawów lęku. Jednak ustępuje on samoistnie, a świadomość, że udało się to przeżyć, dodaje wiary we własne siły i pozwala radzić sobie w naturalnych sytuacjach.

Technika stopniowej ekspozycji (Gradual Exposure Therapy) zaczyna się od analizy lęku i stworzenia listy sytuacji lękowych. Następnie wielokrotnie jest powtarzana ekspozycja na sytuację lękową. Nie można jej uniknąć. Ponawiana jest aż do wygaśnięcia reakcji lękowej.

Modelowanie – w tej technice, po ustaleniu celu terapii, następuje pokazanie przez terapeutę prawidłowego zachowania w sytuacji lękowej. Pacjent próbuje to powtórzyć. Poziom trudności zachowań stopniowo się zwiększa.

Technika poznawcza polega na objaśnieniu pacjenta, jak przebiega napad lęku i opracowaniu strategii myślenia, dzięki którym może on uspokoić sam siebie.

Rozsądek zwycięża nad tym, co nieświadome, a automatyczne reakcje zostają podporządkowane świadomości pacjenta. Stosuje się ją częściej w fobii społecznej i agorafobii.

Jeśli masz wątpliwości związane z metodą leczenia nerwicy – zapytaj mnie mailowo!

Leki stosowane w leczeniu fobii

leki w leczeniu fobii

Jest wiele leków, które mają działanie przeciwlękowe.

Stosuje się je głównie w terapii fobii społecznej i agorafobii, w fobiach specyficznych, które nie utrudniają aż w takim stopniu życia, rzadziej. Leki przeciwlękowe (anksjolityczne), to:

  • stosowane doraźnie benzodiazepiny,
  • stosowane w leczeniu lęku scenicznego (lęku przed wystąpieniami publicznymi) beta-adrenolityki,
  • leki należące do grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI),
  • trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD),
  • selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI),
  • odwracalne inhibitory MAO
  • Buspiron – lek o długotrwałym wpływie przeciwlękowym.

Czy z fobią można sobie poradzić samodzielnie?

W przypadku fobii specyficznej można też próbować radzić sobie samemu. Wymaga to jedynie czasu, cierpliwości i ćwiczeń.

Jak to zrobić? Przyjrzyjmy się temu na przykładzie arachnofobii:

  • Naucz się technik relaksacyjnych, które pozwolą Ci zapanować nad emocjami. Ćwicz głębokie oddechy, wizualizację – wszystko, co może sprawić, że nauczysz się odprężać.
  • Po takim ćwiczeniu zastanów się, dlaczego boisz się pająków. Wypisz, jakie ich cechy uważasz za odrażające czy groźne. Zweryfikuj – czy te informacje są prawdziwe?
  • Dowiedz się czegoś więcej o pająkach, ich roli, pożyteczności – próbuj negatywne myśli o nich zastępować pozytywnymi przekonaniami i prawdziwymi informacjami. Stwórz nowe wzorce myślowe dotyczące pająków.
  • Po takim przygotowaniu i zrelaksowaniu się, próbuj kolejnych kroków:
    • wyobrażać sobie pająka,
    • patrzeć na jego zdjęcie,
    • oglądać filmy z pająkami,
    • znaleźć pająka,
    • złapać go do szklanki, obserwować, dotknąć.

Zacznij od pierwszego kroku i powtarzaj go tak długo, aż przestaniesz się bać, dopiero wtedy przejdź do kolejnego.

Zaangażuj się, nie rezygnuj, ćwicz aż zdobędziesz kontrolę nad lękiem. Fobia to lęk, który możesz przezwyciężyć.

Źródła

Najnowsze artykuły