Terapia grupowa – na czym polega i jakie są korzyści?

Terapia grupowa czy grupa wsparcia kojarzy się najczęściej z grupami AA (Anonimowych Alkoholików) i budzi niepokój związany z dzieleniem się osobistymi przeżyciami z obcymi osobami. 

Jak naprawdę wygląda terapia grupowa?

Jakie przynosi korzyści?

W jakich przypadkach warto rozważyć dołączenie do grupy terapeutycznej?

Zapisy do grupy wsparcia w Warszawie

Na czym polega terapia grupowa? Cele i zasady

Terapia grupowa jest formą psychoterapii, w której jeden lub więcej terapeutów pracuje z kilkoma lub kilkunastoma osobami jednocześnie.

Terapię grupową stosuje się czasami samodzielnie, ale często włącza się ją do kompleksowego planu leczenia, który obejmuje również terapię indywidualną, a czasem także leczenie farmakologiczne.

Grupy terapeutyczne mają różną wielkość – mogą składać się z zaledwie trzech lub czterech osób, ale sesje terapii grupowej często obejmują około ośmiu do dwunastu osób (chociaż możliwe jest, aby uczestników było nawet więcej).

Grupa zazwyczaj spotyka się raz w tygodniu lub częściej, na godzinę lub dwie.

Jak wygląda typowa sesja terapii grupowej? 

W wielu przypadkach grupa spotyka się w sali, w której krzesła są ustawione w duży okrąg, tak aby członkowie mogli widzieć każdą inną osobę w grupie.

W dzisiejszych czasach zdarzają się także terapie grupowe prowadzone online.

Sesja może rozpocząć się od przedstawienia się członków grupy i opowiedzenia, dlaczego biorą udział w terapii grupowej.

Członkowie mogą również podzielić się swoimi doświadczeniami i postępami od ostatniego spotkania.

Dokładny sposób przeprowadzenia sesji i ewentualne działania w ramach terapii grupowej zależą w dużej mierze od celów grupy i stylu oraz technik wybranych przez terapeutę prowadzącego grupę.

Niektórzy terapeuci mogą zachęcać do bardziej swobodnego stylu dialogu, w którym każdy członek uczestniczy według własnego uznania.

Inni terapeuci mają konkretny plan na każdą sesję, który może obejmować ćwiczenie przez uczestników nowych umiejętności z innymi członkami grupy.

Czynniki leczące i korzyści w terapii grupowej

Możesz zastanawiać się, co tak naprawdę sprawia, że terapia grupowa jest skuteczną metodą pracy psychoterapeutycznej – po co otwierać się przed innymi, zupełnie obcymi osobami, skoro można ograniczyć się do spotkań indywidualnych z zaufanym terapeutą?

Jest kilka kluczowych czynników leczących w terapii grupowej, które sprawiają, że to podejście jest tak skuteczne.

Ich spis zaproponował Irvin Yalom w swoim podręczniku „Teoria i praktyka psychoterapii grupowej”.

Zaszczepienie nadziei to podstawa, decydująca o tym, czy zadziałają wszystkie kolejne czynniki. Grupa terapeutyczna w naturalny sposób różnicuje się pod względem etapu leczenia – niektórzy członkowie radzą sobie lepiej lub są na dalszym etapie, pokazując członkom rozpoczynającym terapię, lub tym, którzy wciąż się zmagają z początkowymi problemami, że poprawa jest możliwa i że jest na wyciągnięcie ręki.

Uniwersalność oznacza, że grupa terapeutyczna pozwala się spotykać z osobami, które dobrze nas rozumieją, bo przechodzą przez te same trudności – problemy są uniwersalne wśród członków grupy, dzięki czemu członkowie nie czują się odosobnieni w swoich przeżyciach.

Udzielanie informacji następuje dzięki dzieleniu się przez uczestników grupy terapeutycznej na jej forum swoimi trudnościami, ale także osiągnięciami i sposobami radzenia sobie. Działa to jak terapeutyczna burza mózgów, w której generowane jest więcej spostrzeżeń i dostępne jest więcej punktów widzenia niż podczas indywidualnej sesji.

Altruizm członków grupy, którzy pomagają innym i dzielą się własnymi doświadczeniami, pozwala poczuć się potrzebnym, zwiększyć poczucie własnej wartości i pewność siebie.

Korektywna rekapitulacja pierwotnej grupy rodzinnej to trudne sformułowanie, które oznacza po prostu stworzenie zdrowej, wspierającej grupy, która często jest zupełnie nowym i uzdrawiającym doświadczeniem dla osób, które wychowywały się w rodzinach dysfunkcyjnych (np. alkoholowych). Uczestnicy grupy mogą na nowo nauczyć się zdrowych dynamik i sposobów nawiązywania relacji oraz udzielania i przyjmowania wsparcia.

Rozwój umiejętności społecznych następuje dzięki możliwości ćwiczenia nowych zachowań w grupie terapeutycznej – w bezpiecznej, wspierającej przestrzeni, bez obawy przed porażką.

Naśladowanie to naturalna reakcja, gdy członkowie grupy obserwują osoby współuczestniczące w terapii, ale będące na dalszym etapie. Naśladowanie może dotyczyć też sposobu zachowania terapeuty prowadzącego grupę. Naśladowanie to naturalny sposób uczenia się, który realizujemy od najmłodszych lat.

Uczenie się interpersonalne polega na ciągłej wymianie myśli i informacji zwrotnej z innymi uczestnikami grupy terapeutycznej.

Spójność grupy jest zapewniona dzięki dzieleniu się uniwersalnymi doświadczeniami oraz dzięki zmierzaniu do wspólnego celu – a to zapewnia poczucie akceptacji i przynależności.

Katharsis, czyli oczyszczenie to proces odblokowania tłumionych do tej pory emocji i napięcia – uczestnicy terapii grupowej często odczuwają katharsis dzięki dzieleniu się („wyrzuceniu z siebie”) tego, co im ciąży od dawna.

Ostatnim czynnikiem wymienionym przez Yaloma są czynniki egzystencjalne, czyli zrozumienie i uświadomienie sobie, że każdy jest odpowiedzialny za własne życie, za swoje działania i wybory.

Rola terapeuty w terapii grupowej

Terapia grupowa, będąc skutecznym narzędziem wspierającym zdrowie psychiczne, opiera się na unikalnej roli terapeuty.

Jego funkcja nie ogranicza się jedynie do prowadzenia sesji i udzielania głosu członkom grupy, lecz obejmuje szerokie spektrum zadań, mających na celu stworzenie bezpiecznego, otwartego środowiska sprzyjającego wzrostowi i uzdrawianiu uczestników.

Terapeuci grupowi odgrywają kluczową rolę w ustanowieniu atmosfery opartej na zaufaniu i szacunku.

To właśnie w bezpiecznej przestrzeni uczestnicy czują się swobodnie i mogą dzielić się swoimi myślami, uczuciami i doświadczeniami.

Terapeuta działa jako mediator, dbając o równowagę pomiędzy indywidualnymi potrzebami a wspólnymi celami grupy.

Terapeuci posiadają umiejętność zrozumienia i kierowania dynamiką grupy.

Skutecznie zarządzają procesem komunikacji, umożliwiając każdemu uczestnikowi znalezienie swojego miejsca w grupie. To umiejętne balansowanie różnymi osobowościami i potrzebami przekłada się na efektywność terapii.

W terapii grupowej terapeuta ułatwia budowanie zdrowych relacji i okazywanie wsparcia. Poprzez stworzenie atmosfery empatii i zrozumienia, terapeuci inspirują do otwartego dzielenia się doświadczeniami, co stanowi kluczowy element procesu terapeutycznego.

Chociaż terapia grupowa opiera się na wspólnych doświadczeniach, terapeuci zdają sobie sprawę z indywidualnych potrzeb każdego uczestnika.

Starannie dostosowują podejście terapeutyczne, umożliwiając skierowanie uwagi na konkretne wyzwania i cele terapeutyczne każdej osoby. Terapeuci prowadzący mogą wprowadzać na sesje grupowe także różne techniki i ćwiczenia pomagające osiągnąć zamierzone efekty.

Terapeuci nie tylko kierują sesjami terapeutycznymi, ale także bacznie monitorują postępy uczestników. Regularne procesy oceny pozwalają na dostosowanie strategii terapeutycznych i indywidualizację podejścia, co zwiększa efektywność terapii.

W ramach terapii grupowej terapeuci pełnią również rolę edukatorów, dostarczając informacji na temat zdrowia psychicznego i strategii radzenia sobie. Wspierają uczestników w rozwijaniu umiejętności samoopieki, co ma na celu umożliwienie trwałych zmian po zakończeniu terapii.

Rodzaje terapii grupowej

Grupowe terapie mogą przyjmować różne formuły i techniki wspierania członków.

Pierwszym zasadniczym rozróżnienie jest nurt psychoterapeutyczny, w duchu którego prowadzona jest grupa.

Wśród różnych podejść można wymienić na przykład nurt poznawczo-behawioralny, interpersonalny, psychoedukacyjny, psychoanalityczny, psychodynamiczny, czy egzystencjalny.

Także sam kontekst, wokół którego zgromadzona jest grupa wsparcia i cel jej istnienia będzie wpływał na jej charakter. 

Na przykład grupy wsparcia opierają się przede wszystkim na wzajemnym umacnianiu się w zmaganiach (np. grupa wsparcia Anonimowych Alkoholików, grupa wsparcia dla Dzieci z Rodzin Dysfunkcyjnych). 

Nieco inaczej będzie wyglądać grupa psychoterapeutyczna, której członkowie pracują nad leczeniem konkretnych zaburzeń psychicznych (np. zaburzeń lękowych). 

Istnieją także grupy rozwojowe, których praca opiera się w dużej mierze na rozwoju nowych kluczowych umiejętności (np. umiejętności interpersonalnych) i grupy psychoedukacyjne, w których uczestnicy uczą się przydatnych informacji na temat doświadczanego zaburzenia lub problemu i metod zarządzania nim (np. grupa psychoedukacyjna na temat choroby afektywnej dwubiegunowej).

Rodzaje grup w terapii grupowej

Spotkania terapii grupowej mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty. 

Nowi uczestnicy mogą w każdej chwili dołączyć do sesji otwartych. Do udziału w sesjach zamkniętych zapraszana jest tylko podstawowa, stała grupa członków.

Dla kogo terapia grupowa?

Zastanawiasz się, czy terapia grupowa to model odpowiedni dla Ciebie? 

Zanim zdecydujesz się na podjęcie terapii grupowej, pamiętaj, że aby terapia grupowa przyniosła u Ciebie odpowiednie efekty, musisz chcieć się dzielić.

Nie można nikogo zmuszać do otwierania się przed grupą wbrew własnej woli.

Jeżeli czujesz głęboką niechęć do takiej formy terapii, to jest duża szansa, że nie przyniesie spodziewanych rozwiązań.

Można spotkać się z ogólną niechęcią do terapii grupowej, mimo jej potwierdzonej skuteczności. Dlaczego? Po pierwsze, czujemy naturalny niepokój na myśl o tym, że mielibyśmy otworzyć się i omawiać swoje bardzo prywatne doświadczenia z obcymi ludźmi.

Co więcej, wokół terapii grupowej narosło też kilka mitów.

Ludzie obawiają się, że na terapii grupowej będą zmuszani do dzielenia się swoimi przeżyciami wbrew własnej woli. To oczywiście nieprawda – na każdej psychoterapii, niezależnie czy indywidualnej, czy grupowej, to Ty decydujesz o tym, jak wiele chcesz powiedzieć i jak bardzo chcesz się odsłonić.

Oczywiście otwartość na dzielenie się przeżyciami jest ważnym elementem wpływającym na skuteczność grupy. Jednak to wyłącznie Ty decydujesz o tym, w jakim momencie i w jakim stopniu jesteś gotowy podzielić się własnym doświadczeniem.

Niektórzy obawiają się także, że terapia grupowa jest mniej skuteczna, ponieważ psychoterapeuta musi dzielić swoją uwagę na kilku uczestników grupy, zamiast skupić się na jednej osobie.

To także mit, ponieważ w grupach terapeutycznych wiele elementów leczących wynika nie z samego terapeuty, ale właśnie z innych uczestników grupy, którzy przechodzą przez te same trudności i dzielą się własnym punktem widzenia.

Pojawiają się także obawy, że terapia grupowa może być szkodliwa, z samego faktu przebywania z innymi osobami z problemem. Mogłoby wydawać się, że lepiej „odciąć się od problemu”, zamiast dołączać do grupy skupionej wokół tej trudności.

Ponownie jest to mit wynikający z niezrozumienia czynników leczących – wzajemne wsparcie, dzielenie się informacjami, ćwiczenia pozwalają na zmierzenie się z trudnością, zamiast „zamiatać ją pod dywan”.

W czym pomaga terapia grupowa? Kiedy stosuje się terapię grupową?

Terapia grupowa jest stosowana w wielu przypadkach i w przypadku różnorodnych trudności.

Najważniejszym czynnikiem decydującym o stworzeniu grupy terapeutycznej dla danego problemu jest to, czy uczestnicy będą w stanie zaangażować się i aktywnie podążać za procesem w grupie.

Z tego powodu terapia grupowa może być nieodpowiednia w przypadku zaburzeń utrudniających te zadania – np. zaburzenia świadomości, z uszkodzeniami układu nerwowego, epizodami psychotycznymi, czy psychopatią.

Terapia grupowa bardzo dobrze sprawdza się przede wszystkim w przypadkach:

• terapii zaburzeń lękowych: gdzie efektywność terapii grupowej została szczególnie dobrze przebadana i udowodniona. W przypadku osób cierpiących na zaburzenia lękowe, uczestnictwo w grupie pozwala na współdzielenie doświadczeń z innymi, którzy podobnie jak oni sami, borykają się z intensywnymi uczuciami niepokoju. Dynamika grupy stwarza bezpieczne i wspierające środowisko, w którym uczestnicy mogą zyskać nie tylko wsparcie od doświadczonych terapeutów, ale także zrozumienie i akceptację od osób, które samodzielnie przeszły przez podobne trudności. Ponadto, terapia grupowa umożliwia praktyczne eksponowanie się na sytuacje wywołujące lęk w kontrolowanym otoczeniu, co wspomaga rozwijanie zdolności radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi w rzeczywistych sytuacjach życiowych.
• terapii zaburzeń psychicznych: w bardzo szerokim zakresie, od uzależnień behawioralnych, przez depresję, po dewiacje i zaburzenia seksualne.
• trudności z relacjami interpersonalnymi: gdzie można odnaleźć wsparcie w bezpiecznej grupie terapeutycznej i ćwiczyć w niej bez obawy o porażkę nowe umiejętności i zachowania społeczne,
• radzenia sobie z kryzysem lub traumatycznym wydarzeniem (np. gwałt, rozwód, śmierć bliskiej osoby)
• radzenia sobie z uzależnieniami (w tym z alkoholizmem, ale także uzależnieniem od seksu, hazardu, czy internetu),
• wsparcia osób bliskich wobec osób z problemami psychicznymi (np. dzieci z rodziny alkoholowej, DDA).

Kiedy wybrać terapię indywidualną, a kiedy grupową?

Decyzja między terapią indywidualną a grupową zależy od indywidualnych potrzeb i preferencji każdej osoby. 

Terapia indywidualna często jest wybierana w przypadku:

• spraw osobistych: jeśli problem dotyczy głównie jednostki i niekoniecznie jest związany z interakcjami społecznymi, terapia indywidualna może być bardziej odpowiednia.
• intensywnych potrzeb terapeutycznych (np. wsparcie w kryzysie): jeśli osoba wymaga intensywnego i indywidualnego wsparcia, terapia jednoosobowa może dostarczyć bardziej skoncentrowanej uwagi.

Terapia grupowa natomiast jest zalecana, gdy:

• wsparcie społeczne jest istotne: jeśli pacjent czerpie korzyści z dzielenia się doświadczeniami i otrzymywania wsparcia od innych, terapia grupowa jest doskonałym wyborem.
• problemy interpersonalne: jeśli problem dotyczy relacji międzyludzkich, terapia grupowa umożliwia praktyczne eksplorowanie i rozwijanie umiejętności społecznych.
• poczucie wyobcowania: jeśli osoba ma poczucie samotności, wyobcowania („nikt mnie nie rozumie”, „tylko ja tak mam”) grupa terapeutyczna pozwala na odnalezienie wsparcia u osób, które dzielą te same doświadczenia.

Ile kosztuje psychoterapia grupowa?

Koszty psychoterapii grupowej mogą się różnić w zależności od lokalizacji, doświadczenia terapeuty i rodzaju terapii oferowanej.

W porównaniu do terapii indywidualnej, terapia grupowa zazwyczaj jest nieco tańsza, ponieważ koszty są dzielone między uczestników grupy. 

Istnieją także darmowe grupy wsparcia, prowadzone na przykład przez fundacje, o których istnienie możesz zapytać w lokalnym punkcie zdrowia psychicznego.

Ile trwa terapia grupowa?

Czas trwania terapii grupowej jest zależny od rodzaju problemu, z jakim uczestnicy się borykają, oraz od podejścia terapeutycznego. 

Wiele grup spotyka się regularnie przez określony okres, na przykład przez kilka miesięcy. Jednak niektóre grupy mogą działać dłużej, a nawet stać się stałym źródłem wsparcia dla swoich członków.

Kwalifikacja do terapii grupowej

Proces kwalifikacji do terapii grupowej zazwyczaj obejmuje krótką ocenę przeprowadzaną przez terapeutę. Ważne jest, aby potencjalni uczestnicy byli gotowi otworzyć się na grupę i podzielić się swoimi doświadczeniami. Terapeuta może również ocenić, czy terapia grupowa jest najodpowiedniejszym rozwiązaniem w danym przypadku.

Zapisy do grupy wsparcia w Warszawie

Podsumowanie

Terapia grupowa stanowi efektywne narzędzie wspierające zdrowie psychiczne, oferując uczestnikom unikalne korzyści płynące z interakcji społecznych. 

Dostępna w różnych formach, takich jak poznawczo-behawioralna czy interpersonalna, terapia grupowa umożliwia dzielenie się doświadczeniami, budowanie wsparcia społecznego oraz rozwijanie zdolności radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi. 

Rola terapeuty w terapii grupowej obejmuje tworzenie bezpiecznej przestrzeni, kierowanie dynamiką grupy, a także edukację i rozwijanie umiejętności samoopieki. 

Bez względu na rodzaj, terapia grupowa jest skutecznym narzędziem, które nie tylko odpowiada na indywidualne potrzeby, ale także promuje wzajemne wsparcie i wspólne doświadczenia w procesie zdrowienia psychicznego.

Źródła

• Szeliga-Lewińska, J. (2010). Ogólny model terapii grupowej. Psychiatria, 7(3), 104-116.
• Kapała, A. (2022). Terapia grupowa sprawców przestępstw seksualnych. Studium przypadku zmian pod wpływem procesu grupowego u mężczyzny z rozpoznaną pedofilią. Journal of Sexual and Mental Health, 20, 31-36.
• Keller, K., & Amarowicz, J. (2004). Terapia grupowa dla dzieci w wieku 5-7 lat z rodzin alkoholowych na podstawie doświadczeń stowarzyszenia OPTA. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 3(3), 78-88.
• Mączka, G., Grabski B., Gierowski J. K., Dudek D. (2010) Psychoedukacja grupowa w kompleksowym leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej – doświadczenia krakowskie. Psychiatria Polska, 44(1), 89-100
• Barkowski, S., Schwartze, D., Strauss, B., Burlingame, G. M., Barth, J., & Rosendahl, J. (2016). Efficacy of group psychotherapy for social anxiety disorder: A meta-analysis of randomized-controlled trials. Journal of anxiety disorders, 39, 44-64.