Agorafobia – objawy i leczenie

Każdy z nas czasem się boi.

Niepokoją nas głośne dźwięki, nieprzewidywalne zachowania, dzikie zwierzęta, czy opuszczone miejsca.

Niektórzy czują lęk przed każdym wyjściem z domu.

Taki lęk to agorafobia.

Niefunkcjonalność agorafobii

Lęk jest potrzebny.

Jest właściwie jedną z ważniejszych automatycznych reakcji organizmu.

Gdyby nie strach, nie wiedzielibyśmy, że coś nam zagraża, że należy walczyć lub uciekać.

Samo istnienie strachu w repertuarze reakcji nie jest więc niepokojące – wręcz przeciwnie, jest oznaką zdrowia.

Problem zaczyna się wtedy, gdy reakcja lękowa (w tym wypadku obawa przed opuszczeniem domu), zamiast ułatwiać, utrudnia nam funkcjonowanie.

Może się to dziać na kilka różnych sposobów, na przykład:

• boimy się zbyt silnie,
• boimy się nieadekwatnie do sytuacji (boimy się czegoś, co nie nosi żadnych oznak zagrożenia),
• lęk przychodzi zbyt często,
• częsty i wysoki poziom strachu jest tak obezwładniający, że nie pozwala na normalne funkcjonowanie.

Kiedy nie wychodzimy z domu z powodu lęku oznacza to, że poziom obaw osiągnał pułap, który przeszkadza nam realnie w życiu.

Oznacza to, że potrzebujemy pomocy.

Więcej o stanach lękowych

Agorafobia to rodzaj fobii

Jedną z najogólniej stosowanych klasyfikacji chorób i zaburzeń jest ICD-10, czyli opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych.

W ramach klasyfikacji ICD-10 grupa zaburzeń nerwicowych, związanych ze stresem i pod postacią somatyczną dzieli się na podgrupy. Nas interesuje grupa F40, która obejmuje zaburzenia nerwicowe w postaci fobii, mieszczą się tu:

• agorafobia (o której szczegółowo piszemy poniżej),
• fobie społeczne (lęk przed oceną innych ludzi, prowadzi do unikania kontaktów z resztą społeczeństwa),
• fobie specyficzne (izolowane) postacie fobii (lęk przed konkretnymi obiektami lub sytuacjami, na przykład klaustrofobia, czyli lęk przed ciasnymi, zamkniętymi pomieszczeniami),
• inne zaburzenia lękowe w postaci fobii,
• fobie nieokreślone.

Czym jest fobia?

Kompleksowy przewodnik po fobiach możesz przeczytać w tym artykule. Przypomnijmy tylko kilka najważniejszych cech:

• lęk wywołują sytuacje, które rzeczywiście nie są zagrażające,
• osoba z fobią unika sytuacji wywołujących lęk,
• zazwyczaj samo myślenie o obiekcie fobii (na przykład wyobrażanie sobie sytuacji) powoduje lęk (tak zwany lęk antycypacyjny).

Agorafobia – czego właściwie się boimy?

Wiemy już, że agorafobia to jedna z odmian fobii.

Co jest w tym przypadku obiektem lęku?

Osoby cierpiące na agorafobię boją się wyjścia z domu, przebywania w tłumie i miejscach publicznych, podróżowania komunikacją publiczną.

Najkrótszą i najprostszą definicją agorafobii jest lęk przed opuszczeniem strefy bezpieczeństwa.

Osoba z agorafobią skrajnie boi się znaleźć w sytuacji lub miejscu, w którym może być obserwowana przez innych oraz w takich, z których trudno sprawnie się wydostać lub w których trudno będzie prosić o pomoc.

Kryteria diagnostyczne agorafobii w DSM-V

Podręcznik diagnostyczny DSM-V, stosowany przez specjalistów zdrowia psychicznego, podaje następujące kryteria do diagnozy agorafobii:

1. Występowanie lęku przed przebywaniem w miejscach lub sytuacjach, z których ucieczka może być utrudniona lub w których pomoc może być niedostępna.
2. Unikanie sytuacji wywołujących lęk, a w momencie spotkania z nimi przeżywanie ich z dużym trudem.
3. Objawów nie da się lepiej wyjaśnić innymi zaburzeniami psychicznymi.

Czego unika osoba z agorafobią?

Dla różnych osób lista unikanych miejsc i sytuacji będzie inna, jednak w skrajnych przypadkach, osoba taka może w ogóle nie chcieć opuścić własnego domu. Najczęściej można zauważyć unikanie:

• tłumów (na przykład koncertów, wielkich miast, kina),
• podróżowania publicznymi środkami transportu (na przykład samolotem, pociągiem, autobusem),
• przebywania w pomieszczeniach, z których nie ma łatwej ucieczki (np. winda, metro),
• przebywania blisko innych ludzi (na przykład w kolejkach, poczekalniach).

Skąd bierze się agorafobia?

Choć konkretne przyczyny agorafobii nie są znane, jako najbardziej prawdopodobne powody typuje się genetykę, temperament i doświadczenia edukacyjne (w tym wychowanie).

Czynnikami zwiększającymi ryzyko zapadnięcia na agorafobię są:

• doświadczanie innego rodzaju fobii lub ataków paniki (czyli podatność na zaburzenia lękowe),
• przeżycie silnie stresujących wydarzeń życiowych (na przykład przeżycie ataku lub wypadku, śmierć bliskiej osoby),
• pobudliwość emocjonalna, wrażliwość,
• pojawianie się agorafobii wśród krewnych.

Zaburzenie współwystępujące w agorafobii: napady paniki

Szczególnym zaburzeniem współwystępującym z agorafobią jest zaburzenie paniczne. Występowanie tego drugiego jest uwzględniane w diagnozie samej agorafobii.

Istotną cechą zaburzenia panicznego jest obecność powtarzających się, nieoczekiwanych ataków paniki. Między kolejnymi przypadkami ataków paniki, pojawia się ciągła obawa o wystąpienie kolejnego ataku i jego potencjalne konsekwencje (lęk antycypacyjny).

Ataki paniki to niedługie okresy nagłego i bardzo silnego niepokoju. Podczas tych ataków pojawiają się objawy fizyczne, takie jak duszność, kołatanie serca i strach przed utratą kontroli.

Osoby z zaburzeniem panicznym wykazują charakterystyczne obawy o konsekwencje ataków paniki.

Niektórzy obawiają się, że ataki wskazują na obecność nierozpoznanej, zagrażającej życiu choroby. Inni boją się, że ataki paniki wskazują, że „wariują” lub są słabi psychicznie.

Niektóre osoby z powtarzającymi się napadami paniki znacząco zmieniają swoje zachowanie i dynamikę życia (np. rezygnują z pracy, unikają wysiłku fizycznego), by zapobiec potencjalnym kolejnym atakom.

Bezpłatny test online na lęki

Inne zaburzenia współwystępujące

Agorafobia czasem „pociąga za sobą” występowanie innych zaburzeń psychicznych.

Wśród najczęściej współwystępujących zaburzeń można wyróżnić:

• depresję,
• zespół obsesyjno-kompulsywny,
• fobię społeczną.

Więcej o fobii społecznej

Powikłania w agorafobii

Powszechnym problemem w społeczeństwie jest ignorowanie i bagatelizowanie zaburzeń psychicznych.

Często wynika to z fałszywego poglądu, że jest to pewna „słabość” danej osoby i wystarczy tylko „wziąć się w garść i to przezwyciężyć”.

Niestety, nieleczone zaburzenia psychiczne mogą mieć bardzo negatywne skutki – tak jest także z agorafobią.

Brak profesjonalnej pomocy w radzeniu sobie z agorafobią może prowadzić do:

• zaniedbania podstawowych obowiązków (takich jak praca, szkoła, dbanie o rodzinę i przyjaciół),
• obniżenia jakości życia,
• frustracja spowodowana agorafobią może być przyczyną depresji,
• osoba z agorafobią może próbować radzić sobie korzystając z ryzykownych środków, takich jak kompulsywne jedzenie, alkohol, narkotyki i leki, co w konsekwencji może prowadzić do uzależnienia od nich,
• w dłuższej perspektywie czasowej nieleczona agorafobia może prowadzić do innych niż agorafobia zaburzeń lękowych, a nawet zaburzeń osobowości.

Kto cierpi na agorafobię?

• Pierwsze objawy agorafobii mogą ujawnić się już w dzieciństwie albo dopiero w późnej dorosłości.
• Znacznie częściej zaczyna się jednak w okresie dojrzewania lub we wczesnej dorosłości (zazwyczaj przed 35 rokiem życia).
• U kobiet agorafobia jest diagnozowana znacznie częściej niż u mężczyzn.
• Agorafobia bez lęku panicznego występuje u 0,2% populacji, a agorafobia z występowaniem lęku panicznego u 0,3% populacji.

Znanych jest kilka przykładów celebrytów cierpiących na agorafobię.

Z powodu tego zaburzenia cierpią Woody Allen (amerykański reżyser) i Macaulay Culkin (odtwórca głównej roli w filmie „Kevin sam w domu”). Agorafobię miał podobno również Bolesław Prus, autor „Lalki”.

Agorafobia – jak leczyć?

Jeżeli obawiasz się, że możesz cierpieć na agorafobię, warto skierować swoje następne kroki do specjalisty – psychoterapeuty lub psychiatry.

Ekspert, na podstawie wywiadu, zdiagnozuje Twój problem i zaleci odpowiednią formę leczenia, jeśli będzie potrzebna (psychoterapię, leki lub obie).

Psychoterapia

Psychoterapia to dłuższa współpraca z psychoterapeutą, z którym wyznaczane są cele terapii. Zadaniem terapeuty jest nauczenie Cię radzenia sobie z własnym problemem i zmniejszenie dotkliwych objawów.

Zaburzenia lękowe, także agorafobia, to problem najskuteczniej leczony za pomocą terapii poznawczo-behawioralnej.

Terapia ta jest stosunkowo krótkotrwała, a większość wysiłku skupiana jest na przyswojeniu umiejętności, które pozwalają ujarzmić lęk i powrócić do normalnego funkcjonowania w życiu.

Można więc powiedzieć, że agorafobia jest uleczalna – poprzez profesjonalną pomoc i rzetelne przestrzeganie zaleceń (a czasem także przyjmowania leków) dąży się do stopniowej poprawy samopoczucia, aż do czasu całkowitej samodzielności.

Umów się na psychoterapię

Farmakoterapia – leki na agorafobię

Może się zdarzyć, że psychiatra (na pewnym etapie lub na samym początku leczenia) stwierdzi, że właściwe będzie wprowadzeniem leków.

W leczeniu agorafobii stosuje się:

• leki przeciwlękowe (tak zwane benzodiazepiny) – są to środki działające uspokajająco, przepisywane zazwyczaj na krótki okres, by załagodzić ostry lęk. Leki przeciwlękowe mogą uzależniać, dlatego zazwyczaj nie stosuje się ich zbyt długo,
• leki przeciwdepresyjne.

Pamiętaj, że leki psychotropowe potrzebują czasu, by skutecznie pomóc. Może minąć nawet kilka tygodni (od 2 do 5) zanim organizm przyzwyczai się do dawki, a leki zaczną przynosić oczekiwane skutki.

Nie zniechęcaj się także, jeśli lekarz zmieni Twój lek – to się zdarza, a chodzi o to, żeby dobrać odpowiedni dla Ciebie lek i dawkę.

Jak poradzić sobie z agorafobią? Leczenie domowe

Niezależnie od tego, czy zdecydujesz się skorzystać z pomocy specjalisty, czy nie – warto poznać metody pozwalające na samodzielne załagodzenie problemu.

1. Panowanie nad oddechem

W przypadku odczuwania lęku lub wystąpienia napadu paniki, jednym z najczęstszych objawów jest przyspieszony oddech, co tylko nasila uczucie lęku.

Warto systematycznie próbować zapanować nad tym, intencjonalnie spowalniając oddech i starając się oddychać głęboko.

2. Relaksacja

Regularne ćwiczenia i medytacja to jedne z najpopularniejszych metod relaksacji. Pozwalają skutecznie i na długo obniżać ogólny poziom lęku na co dzień.

Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne

3. Edukacja

Dobrym pomysłem jest uczenie się na temat swojego stanu zdrowia. Dzięki temu będziesz wiedzieć co właściwie się z Tobą dzieje i jakich objawów się spodziewać.

Pamiętaj, by sięgać do rzetelnych źródeł. Opierając się na informacjach z niepewnego źródła, możesz sobie nawet wyrządzić krzywdę.

4. Zdrowy styl życia

To, co zawsze pomaga w opanowaniu nieprzyjemnych objawów, jest poprawa własnego stylu życia.

Pamiętaj o trzech podstawowych filarach zdrowia (fizycznego i psychicznego): zdrowa dieta, odpowiednia ilość snu i odpoczynku oraz aktywność fizyczna. Unikaj także niezdrowych ucieczek, takich jak alkohol.

5. Odwaga – staraj się nie uciekać

Choć przezwyciężenie swoich lęków może być trudne, staraj się nie rezygnować z aktywności życiowych tylko dlatego, że wymagać to będzie przebywania w sytuacji wywołującej u Ciebie lęk.

Jak pomóc bliskiej osobie z agorafobią?

Ktoś z Twoich bliskich cierpi na agorafobię? Warto nauczyć się jak zachowywać się, by ułatwić bliskiemu tą trudną sytuację. Spróbuj zastosować się do poniższych rad:

• Dowiedz się więcej: agorafobia jest złożonym i często niezrozumianym zaburzeniem. Jednym z najlepszych sposobów, aby pomóc bliskiem, jest zdobycie większej wiedzy, dzięki czemu będziesz mógł wykazać się większym zrozumieniem.
• Nie obniżaj wartości odczuć i doświadczeń tej osoby: łatwo jest umniejszać lęk, który wydaje nam się skrajnie irracjonalny. Często można usłyszeć, jak doradza się ludziom z zaburzeniami zdrowia psychicznego„pokonanie słabości”. To może uczynić sytuację o wiele bardziej frustrującą dla osoby z agorafobią.
• Bądź wsparciem: przypominaj bliskiemu, że ​​jesteś dostępny, aby wysłuchać i pomóc. Postaraj się nie oceniać i stworzyć atmosferę wsparcia i akceptacji.
• Regularne kontakty: może się zdarzyć, że bliski z agorafobią nie będzie wykazywał chęci spotykania się. Postaraj się mimo wszystko regularnie odzywać się do tej osoby, chociażby za pomocą krótkiej rozmowy telefonicznej, by dać znać o swoim wsparciu.
• Zachęcaj do leczenia: udanie się do psychoterapeuty czy psychiatry może być stresujące dla każdego, a szczególnie dla osoby panicznie bojącej się wyjść do miejsc publicznych. Postaraj się wspomóc w tym procesie swojego bliskiego.

Podsumowanie

Dla niektórych osób samo wyjście z domu może być powodem do paniki. Osoby z agorafobią mogą unikać sytuacji takich jak samotne przebywanie poza domem, podróżowanie samochodem, autobusem lub samolotem, przebywanie w zatłoczonym miejscu, w zamkniętych przestrzeniach, takich jak sklepy i kina, czy w windzie.

Ludzie z agorafobią obawiają się takich sytuacji, ponieważ koncentrują się na myślach, że ucieczka nagłym wypadku ucieczka może być utrudniona lub pomoc może nie być dostępna.

Osoby z agorafobią starają ograniczyć się do przebywania w strefie „bezpiecznej” (na przykład we własnym domu). Wyjścia poza taką „strefę” powodują silny niepokój.

Osoby z agorafobią mogą poważnie cierpieć ze względu na swój stan. Niektórzy nie są w stanie pracować i wypełniać podstawowych codziennych obowiązków.

Leczenie agorafobii opiera się przede wszystkim na psychoterapii, choć czasem wprowadza się także leczenie farmakologiczne. Istnieją także metody możliwe do zastosowania samodzielne, które ułatwiają normalne funkcjonowanie.

Jak możesz sobie pomóc

Źródła

• Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-IV. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000.
• Nitka-Siemińska A., Zaburzenia lękowe – charakterystyka i zasady leczenia, Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 1, 37–43
• Kiejna A, Piotrowski P, Adamowski T, et al. Rozpowszechnienie wybranych zaburzeń psychicznych w populacji dorosłych Polaków z odniesieniem do płci i struktury wieku – badanie EZOP Polska. Psychiatria Polska. 2015;49:15-27.
• ICD 10: International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems. Geneva: World Health Organization; 2009.
• Hara, N., Nishimura, Y., Yokoyama, C. et al. The development of agoraphobia is associated with the symptoms and location of a patient’s first panic attack. BioPsychoSocial Med 6, 12 (2012). 
• Adamczyk, K., Adamczyk, D., Wójcik, R., Fałkowska, U., & Soroka, E. (2018). Rzadkie fobie specyficzne—rodzaje i leczenie. Varia Medica, 2(5), 423-429.