Nerwica lękowa: wszystko co musisz o niej wiedzieć

Każdy z nas doświadcza stresu i lęku, ale kiedy te emocje zaczynają dominować nasze życie, może to być znak nerwicy lękowej. 

Zaburzenie to może mieć poważne konsekwencje, prowadząc do problemów w relacjach, pracy czy zdrowiu fizycznym. Sprawdź, jakie są najczęstsze przyczyny nerwicy lękowej i jakie kroki możesz podjąć, aby wrócić do równowagi.

Czym jest nerwica lękowa?

Nerwica lękowa to zaburzenie psychiczne, które charakteryzuje się nadmiernym, przewlekłym odczuwaniem lęku i niepokoju, często bez konkretnej przyczyny. 

Osoby cierpiące na nerwicę lękową doświadczają ciągłego napięcia, obaw o przyszłość oraz trudności w codziennym funkcjonowaniu. Objawy mogą obejmować zarówno reakcje fizyczne, takie jak przyspieszone bicie serca, pocenie się czy problemy z oddychaniem, jak i psychiczne, np. uczucie zagrożenia czy problemy z koncentracją.

Ewolucyjne podstawy lęku

Tysiące lat temu człowiek każdego dnia musiał stawiać czoła licznym niebezpieczeństwom. Począwszy od wielkich i groźnych drapieżników, aż po małe, ale jadowite węże czy pająki. Przypadkowe zranienie, czy upadek mogły być wyrokiem śmierci.

Człowiek potrzebował czegoś, co zapewni mu bezpieczeństwo: pozwoli zareagować szybko i uniknąć zranienia czy ukąszenia.

Czymś takim był lęk.

Lękowi towarzyszy adrenalina. Jest to hormon, który przygotowuje organizm do walki lub ucieczki. Jego pojawienie się w krwiobiegu gwarantuje szybką reakcję organizmu.

Pod wpływem adrenaliny Twoje ciało ma napięte mięśnie, serce bije szybciej, ciśnienie krwi jest wyższe. Pocisz się, aby zachować właściwą temperaturę ciała. Jesteś gotowy szybko biec lub zmierzyć się z zagrożeniem. To reakcje kluczowe dla Twojego życia i przetrwania.

W ciągu tysięcy lat ze środowiska człowieka zniknęły zagrożenia towarzyszące naszym przodkom.

Mimo to organizm reaguje na nie tak jak dawniej – szykuje się do walki i ucieczki. Reaguje gwałtownie, nawet gdy tego zagrożenia nie ma lub z racjonalnego punktu widzenia jest ono minimalne.

Gdy lęk staje się przeszkodą

Problem zaczyna się wtedy, gdy lęk pojawia się wtedy, gdy nie powinien. Kiedy zagrożenia nie ma wcale lub poziom lęku jest nieadekwatny do rzeczywistego poziomu zagrożenia.

Kiedy pojawia się uczucie lęku, Twoje ciało natychmiast reaguje.

Palpitacje serca, dolegliwości bólowe, zaburzenia snu, apetytu czy sfery seksualnej. Wszystkie te fizyczne objawy ze strony ciała są jak najbardziej prawdziwe i stanowią przyczynę cierpień.

W nerwicy lękowej istotną rolę odgrywa mechanizm „błędnego koła”.

Polega to na tym, że wzmożone reakcje Twojego ciała wpływają na pogłębienie uczucia lęku. To z kolei powoduje, że organizm reaguje jeszcze silniej. W ten sposób błędne koło się nakręca.

W końcu nie wiesz już, czy najpierw była myśl, niepokojące objawy Twojego ciała, lęk, czy strach przed lękiem.

Wiele osób z nerwicą lękową ma za sobą dziesiątki wizyt w różnych gabinetach lekarskich, a lekarze nie stwierdzili istnienia żadnej fizycznej przyczyny dokuczających im objawów.

Ciężka nerwica lękowa może mieć tak uporczywe objawy fizyczne, że niemal nie do pomyślenia jest, że przyczyna może leżeć w psychice.

Mimo to utrzymują się one nadal, a czasem wręcz narastają. To bywa źródłem kolejnego lęku: „jestem tak poważnie chory, że lekarze nie potrafią stwierdzić, co mi jest, nikt nie potrafi mi pomóc, z pewnością umrę”.

Bezpłatny test online – sprawdź czy cierpisz na lęki

 

W jaki sposób może objawiać się nerwica lękowa?

Objawy nerwicy lękowej mają różna postać. Niestety, często mogą one być również objawami zupełnie innych chorób, stąd tak duże trudności w postawieniu prawidłowej diagnozy.

Wyróżnia się trzy grupy objawów.

Objawy fizyczne (somatyczne), czyli reakcje naszego ciała

To objawy dotyczące ciała, związane są ze szczególnym napięciem całego organizmu i jego gotowością do obrony:

• podwyższenie ciśnienia krwi,
• silne bicie serca – kołatanie, palpitacje,
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego – nudności, wymioty, ból żołądka, biegunka,
• uczucie duszenia się, niemożność złapania oddechu, płytki oddech, hiperwentylacja,
• dygotanie, drżenie rąk,
• fale zimna, uderzenia gorąca, drętwienie,
• kłopoty z mówieniem – utrata głosu, dławienie w gardle,
• rumieńce,
• ból głowy, zawroty,
• szum lub dzwonienie w uszach,
• ból mięśni, skurcze,
• uczucie odrealnienia, omdlenie,
• zaburzenia seksualne,
• bezsenność, trudności z zasypianiem.

Objawy te mogą pojawiać się w chwili stresu, ale także na samą myśl o czymś, co jest przyczyną lęku.

Nasilenie tych objawów jest przyczyną lęku o własne zdrowie. To początek „błędnego koła”, które coraz bardziej pogarsza stan zdrowia.

Objawy dotyczące sfery poznawczej, czyli reakcje naszego umysłu

W zakresie sfery poznawczej, czyli tego, co myślimy i jak pracuje nasz umysł, mogą pojawiać się:

• zaburzenia koncentracji uwagi, nieumiejętność skupienia się,
• zaburzenia pamięci,
• natrętne, obsesyjnie powracające myśli,
• przymus wykonywania jakiejś czynności,
• zmiany w postrzeganiu rzeczywistości („świat zwariował”, „ja oszalałam”).

Dodatkowo pojawia się z reguły negatywny filtr na rzeczywistość, tzn. osoba cierpiąca na nerwicę lękową jest szczególnie wyczulona na zagrożenia i negatywne sygnały do niej płynące.

Objawy emocjonalne, czyli nasze uczucia i emocje

Uczucie lęku poważnie wpływa także na to, co odczuwasz. Dlatego też mogą pojawić się:

• uczucie nieokreślonego niepokoju,
• atak lęku lub atak paniki,
• uczucie przygnębienia,
• fobia,
• zniechęcenie i apatia,
• utrata radości życia,
• zdenerwowanie, wpadanie w irytację,
• labilność (chwiejność, niestabilność) emocjonalna.

Więcej o objawach nerwicy

 

Nie jest to zamknięty katalog możliwych objawów nerwicy lękowej, ale najczęściej spotykane przejawy tego zaburzenia. Z pewnością wszystkie objawy mają jedną wspólną cechę – sprawiają, że Twój umysł i ciało reagują tak, jakby cały czas stały twarzą w twarz z zagrożeniem.

Jak długo może trwać nerwica lękowa?

Niestety, na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi.

Najważniejszą kwestią jest czas rozpoznania zaburzenia. Jeśli nerwica lękowa nie zostanie rozpoznana, a pacjent nie otrzyma niezbędnej pomocy – jej objawy mogą trwać, a nawet nasilać się przez długi czas (miesiące, lata).

Gdy nerwica lękowa zostanie prawidłowo rozpoznana, zostanie wprowadzone odpowiednie leczenie (farmakologiczne, psychoterapia), to pacjent może zacząć odczuwać ulgę nawet już po kilku tygodniach. Najczęściej na znaczącą poprawę lub wyzdrowienie potrzeba od kilku miesięcy do roku.

Konsekwencje nieleczonej nerwicy lękowej

Nieleczona nerwica lękowa może prowadzić do poważnych konsekwencji, które wpływają na różne aspekty życia. Oto niektóre z nich:

1. Problemy w codziennym funkcjonowaniu: Przewlekły lęk może znacząco utrudniać wykonywanie codziennych obowiązków. Osoby z nieleczoną nerwicą lękową mogą mieć trudności z koncentracją, co negatywnie wpływa na pracę zawodową i naukę.
2. Zaburzenia relacji interpersonalnych: Lęk może prowadzić do izolacji społecznej. Osoby cierpiące na nerwicę lękową mogą unikać spotkań towarzyskich, co prowadzi do osamotnienia i pogorszenia relacji z rodziną i przyjaciółmi.
3. Depresja: Przewlekły lęk często współistnieje z depresją. Uczucie beznadziei, przygnębienia i zmniejszonej radości z życia może być skutkiem niekontrolowanego lęku.
4. Problemy ze snem: Osoby z nerwicą lękową często mają problemy ze snem, takie jak bezsenność czy koszmary senne. Chroniczny lęk może prowadzić do trudności z zasypianiem lub częstych budzeń w nocy, co pogarsza ogólne samopoczucie i może prowadzić do przewlekłego zmęczenia.
5. Dolegliwości somatyczne: Lęk może powodować różne problemy zdrowotne. Częste bóle głowy, problemy z układem pokarmowym (np. bóle brzucha, mdłości), czy nawet zaburzenia rytmu serca to tylko niektóre z możliwych objawów. Osoba z nerwicą lękową może doświadczać nagłych ataków paniki, które objawiają się dusznością, palpitacjami serca i zawrotami głowy.
6. Obniżona jakość życia: Przewlekły lęk wpływa na ogólną jakość życia, ograniczając zdolność do cieszenia się codziennymi doświadczeniami i realizowania swoich celów. Osoby z nerwicą lękową mogą czuć się przytłoczone codziennymi obowiązkami i mieć trudności z odnalezieniem radości w życiu.

Wszystkie te konsekwencje pokazują, jak ważne jest podjęcie działań mających na celu leczenie nerwicy lękowej. Skorzystanie z terapii i wsparcia specjalistycznego może pomóc w zarządzaniu objawami, poprawiając jakość życia i zdrowie psychiczne.

Rodzaje nerwic

Od lat próbuje się jednak wprowadzić pewne uogólnienia, szczególnie takie, które mogłyby ułatwić diagnozę i leczenie. W Polsce, w środowisku medycznym, stosuje się Międzynarodową Statystyczną Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych: ICD-10.

Zaburzenia lękowe, nazywane dawniej ogólnie nerwicami, są obecnie według ICD-10 podzielone na:

• zaburzenia lękowe w postaci fobii,
• inne zaburzenia lękowe,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.

Szczególnym przypadkiem jest także występowanie nerwicy depresyjnej, czyli dystymii (więcej o tym zaburzeniu przeczytasz w tym artykule).

Zaburzenia lękowe w postaci fobii

To grupa zaburzeń, w których lęk wywołują tylko określone sytuacje.

Obiektywnie nie są one groźne. Chory unika ich w typowy dla tego zaburzenia sposób (nie występuje publicznie, nie porusza pewnych tematów, omija miejsca, gdzie byłby narażony na kontakt ze źródłem lęku), a nawet sama myśl o nich może wywołać atak lęku.

Wśród fobii wyróżnia się takie zaburzenia, jak:

• Agorafobia – lęk przed wyjściem z domu, strach przed tłumem, miejscami publicznymi, lęk przed samotnym podróżowaniem.
• Fobia społeczna – strach przed byciem ocenianym przez innych ludzi, unikanie sytuacji społecznych.
• Specyficzne i izolowane postacie fobii – ograniczają się tylko do pojedynczych sytuacji, takich jak lęk przed zwierzętami, przebywaniem w ciasnych, zamkniętych pomieszczeniach (klaustrofobia), lęk wysokości (akrofobia).
• Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii.
• Fobie nieokreślone.

Inne zaburzenia lękowe

Jeżeli lęk nie ogranicza się do żadnej konkretnej sytuacji, jego przyczyna jest nieokreślona, to mówi się o innych zaburzeniach lękowych. Czasem towarzyszą im elementy depresji, natręctw czy fobii, jednak nie są one nasilone i należą do wtórnych.

Tu wyróżnia się:

• Zaburzenie lękowe z napadami lęku (lęk paniczny) – charakterystyczną cechą tego zaburzenia są wielokrotnie nawracające napady ostrego lęku. Są one niezależne od okoliczności i niemożliwe do przewidzenia.
• Zaburzenia lękowe uogólnione – tu cechą typową jest lęk uporczywy i uogólniony, tzw. „wolnopłynący”.
• Zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane – diagnozuje się wówczas, gdy objawia się zarówno lęk, jak i depresja, ale żadne z nich nie dominuje, tak że nie można postawić rozpoznania w kierunku jednego lub drugiego zaburzenia.
• Inne mieszane zaburzenia lękowe.
• Inne określone zaburzenia lękowe.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

Typowe dla tego zaburzenia są natrętne, uporczywie nawracające myśli lub przymusowe czynności.

Uporczywe myśli

Myśli dotyczą jakichś idei, wyobrażeń, przeżywane są w sposób przykry i nie można się ich pojawianiu przeciwstawić. Budzą wewnętrzny sprzeciw.

Myśli najczęściej dotyczą:

• czystości, porządku (częste mycie, szorowanie, układanie, ustawianie w układzie symetrycznym),
• przemocy,
• seksu,
• religii,
• zdrowia (ryzyka zakażenia się jakąś chorobą),
• sposobu wykonania czynności (dążenie do doskonałości, perfekcjonizm).

Przymusowe czynności

Z kolei czynności przymusowe to rytuały, które są wielokrotnie powtarzane. Nie sprawia to przyjemności, nie służy też niczemu pożytecznemu.

Ich powtarzanie jest konieczne, aby „zapobiec” jakimś wydarzaniom, które – według pacjenta – nastąpią, gdy tylko rytuał nie zostanie wykonany.

Zarówno myślom, jak i czynnościom osoba chora próbuje się przeciwstawiać i ma świadomość, że są one bezsensowne i zbędne. Jednak ich odsunięcie w czasie powoduje tylko nasilenie się lęku.

Jak pokonać lęk?

 

Jakie są przyczyny nerwicy lękowej?

Zaburzenia lękowe dotykają około 10% populacji, a ich przyczyny to nie tylko traumy czy trudne doświadczenia życiowe. 

Dziś wiemy, że oprócz czynników środowiskowych ważną rolę odgrywają również predyspozycje genetyczne.

Badania wykazują, że osoby z zaburzeniami lękowymi mają widoczne zmiany w mózgu, a skuteczność leków stosowanych w leczeniu zaburzeń lękowych dodatkowo potwierdza biologiczne podłoże tych problemów.

Co ciekawe, badania nad bliźniętami jednoznacznie pokazują, że genetyka ma znaczący wpływ na rozwój zaburzeń – bliźnięta jednojajowe częściej doświadczają podobnych objawów niż bliźnięta dwujajowe.

Mimo genetycznych predyspozycji, nie każdy, kto przeżyje traumę, rozwija zaburzenia lękowe. Wydaje się, że geny mogą jedynie zwiększać podatność, a czynniki zewnętrzne, takie jak stres czy urazy z dzieciństwa, często pełnią rolę „wyzwalaczy”.

Wśród tych czynników wymienia się m.in. trudne dzieciństwo – np. śmierć rodziców lub porzucenie, doświadczenie przemocy, wychowywanie się w rodzinie alkoholowej; brak poczucia bezpieczeństwa, traumatyczne wydarzenia czy wzorce lękowych zachowań przejęte od rodziców.

Lęk i nerwica lękowa mają złożone przyczyny, dlatego tak ważne jest, by w przypadku podejrzenia zaburzeń lękowych skonsultować się z lekarzem.

Specjalista przeprowadzi dokładny wywiad, co pozwoli na postawienie trafnej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Współpraca między pacjentem a lekarzem to klucz do sukcesu w terapii.

Czy nerwica lękowa może być dziedziczna?

Tak, nerwica lękowa może być częściowo dziedziczna.

Badania wskazują, że osoby, u których w rodzinie występowały zaburzenia lękowe, mają wyższe ryzyko rozwoju nerwicy lękowej. Genetyka nie jest jednak jedynym czynnikiem – ważną rolę odgrywają również doświadczenia życiowe, styl wychowania i stres. 

Dziedziczenie predyspozycji nie oznacza, że dana osoba na pewno zachoruje, ale zwiększa jej podatność na rozwój zaburzenia w odpowiednich warunkach.

Nerwica lękowa – jakie leki?

Nasilone napady lęku zwykle redukuje się za pomocą leków z grupy benzodiazepin.

Z kolei w leczeniu przewlekłym skuteczne okazują się być leki wpływające na neuroprzekaźniki, takie, jak:

• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI),
• selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SSNRI),
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD),
• odwracalne inhibitory MAO,
• azapirony (buspiron).

Środki te jednak nie są doskonałe. Przede wszystkim część z nich (leki SSRI i SSNRI) zaczyna działać dopiero po kilku tygodniach zażywania, a ich działanie ujawnia się stopniowo. Mają także skutki uboczne, między innymi takie jak:

• reakcja paradoksalna (na początku leczenia lek działa przeciwnie i wywołuje nasilony niepokój),
• nudności,
• bóle głowy,
• pocenie się,
• biegunki,
• wzrost wagi lub jej spadek,
• zmniejszenie popędu płciowego.

Leki te należy przyjmować długo. Stosuje się je nawet przez kilka miesięcy po ustąpieniu objawów. Po ich odstawieniu również mogą pojawić się niepożądane reakcje, dlatego leki należy odstawiać stopniowo.

Z kolei stosowanie inhibitorów MAO wymaga stosowania restrykcyjnej diety. Buspiron działa tylko w przypadku zaburzeń lękowych uogólnionych. Benzodiazepiny mają działanie silnie uzależniające.

Psychoterapia nerwicy lękowej

Skuteczność psychofarmaceutyków w niczym nie umniejsza skuteczności metod psychoterapeutycznych nerwicy lękowej.

Warto jednak mieć świadomość, że w zespołach lękowych nie wszystkie podejścia psychoterapeutyczne są skuteczne czy korzystne. Za najskuteczniejszą uważa się psychoterapię poznawczo-behawioralną.

Najlepsze sposoby na nerwicę?

 

W terapii pacjenci zdobywają wiedzę na temat mechanizmu narastania objawów lękowych, ucząc się, że to właśnie myśli są źródłem objawów somatycznych, takich jak przyspieszone bicie serca czy duszności.

Te fizyczne symptomy często prowadzą do jeszcze bardziej panicznych myśli, co wywołuje błędne koło lęku. Dzięki terapii uczą się rozpoznawać te procesy, identyfikować wczesne sygnały nadchodzącego ataku paniki i stopniowo opanowywać techniki radzenia sobie z lękiem.

Praktyczne ćwiczenia i narzędzia terapeutyczne pomagają im lepiej kontrolować reakcje ciała i umysłu w stresujących sytuacjach. Pacjenci trenują, jak zatrzymać napływ negatywnych myśli i skutecznie reagować, gdy objawy zaczynają się nasilać. To pozwala im odzyskać poczucie kontroli nad swoim życiem i emocjami.

Nerwica lękowa nie jest wyrokiem, z którym musisz zmagać się przez całe życie. Właściwe leczenie – czy to psychoterapia, farmakoterapia, czy obie te metody razem – może przynieść znaczną poprawę. Dzięki odpowiednim narzędziom możesz zmniejszyć intensywność lęku, odzyskać spokój i cieszyć się codziennym życiem bez obaw.

Źródła

• Cubała, W.J., (2013), Farmakoterapia zaburzeń lękowych współwystępujących z chorobą afektywną dwubiegunową, Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2013, 2, 89-96.
• Jacobson, N.C., Feng, B. Digital phenotyping of generalized anxiety disorder: using artificial intelligence to accurately predict symptom severity using wearable sensors in daily life. Transl Psychiatry 12, 336 (2022). https://doi.org/10.1038/s41398-022-02038-1
• Michelle G. Newman, Candice Basterfield, Thane M. Erickson, Evan Caulley, Amy Przeworski & Sandra J. Llera (2022) Psychotherapeutic treatments for generalized anxiety disorder: cognitive and behavioral therapies, enhancement strategies, and emerging efforts, Expert Review of Neurotherapeutics, 22:9, 751-770, DOI: 10.1080/14737175.2022.2125800
• Munir S, Takov V. Generalized Anxiety Disorder. [Updated 2022 Jan 9]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441870/
• Oniszczenko, W. (2011). Genetyka osobowości: krótki przegląd najnowszych badań. Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 6(3-4), 113.
• Rybakowski J., (2002), Współczesne poglądy na patogenezę i leczenie zaburzeń lękowych, Przwodnik Lekarza, 4/2001, vol. 4.
• WHO, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, (2008), ICD-10 Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, Tom1, Wydanie 2008