Lęk paniczny – objawy, przyczyny i sposoby leczenia

Czy kiedykolwiek poczułeś nagły, intensywny strach, który pojawił się bez ostrzeżenia i sprawił, że serce zaczęło bić jak szalone, oddech stał się płytki, a w głowie pojawiła się myśl: „zaraz umrę” lub „tracę kontrolę”?

To może być lęk paniczny – stan, który potrafi sparaliżować i sprawić, że zaczynasz unikać codziennych sytuacji z obawy przed kolejnym atakiem. 

W tym artykule dowiesz się, czym dokładnie jest lęk paniczny, jakie są jego przyczyny oraz w jaki sposób można skutecznie go leczyć.

Lęk paniczny – co to takiego?

Lęk paniczny (ang. panic disorder) to stan bardzo silnego i szybko narastającego lęku.

Pojawia się nagle i w ciągu kilku minut osiąga swoje apogeum.

Cały napad trwa zwykle około 30 minut, choć uczucie niepokoju i rozbicia może trwać dłużej.

Napady lęku panicznego nie mają konkretnej przyczyny, pojawiają się niespodziewanie, nie wywołuje ich żadna konkretna sytuacja czy osoba.

Nie można ich przewidzieć, zabezpieczyć się przed nimi ani ich uniknąć.

Lękowi panicznemu towarzyszą szybko narastające objawy. 

Działa on na zasadzie błędnego koła: uczucie lęku wywołuje objawy fizjologiczne, a objawy fizjologiczne nakręcają poczucie lęku.

Osoby dotknięte lękiem napadowym mogą się obawiać tego, że podczas ataku paniki wystąpi u nich zawał, wylew, że się uduszą, omdleją, oszaleją lub stracą nad sobą kontrolę.

Pacjenci mają wtedy poczucie bardzo ciężkiej choroby i domagają się natychmiastowej pomocy, wezwania pogotowia, mogą również płakać.

Napady lęku panicznego mają charakter nawracający.

Zaburzenia tego typu są dla chorego problemem bardzo dokuczliwym i utrudniającym codzienne funkcjonowanie.

Częściej dotykają kobiet. 

Osoba, która doświadcza lęku panicznego może odczuwać kompletny brak poczucia wpływu na jego przebieg.

Napady paniki wynikają z błędnej, katastroficznej interpretacji doznań (somatycznych lub poznawczych).

Chorzy obawiają się kolejnych napadów, utraty panowania nad swoim ciałem.

Dla wielu z nich jest to temat wstydliwy, ponieważ obawiają się zdiagnozowania choroby natury psychicznej.

Osoba, która doświadczyła napadu lęku zaczyna wątpić w przewidywalność i bezpieczeństwo, zaczyna funkcjonować w lęku, traci zaufanie do świata i samej siebie.

Napady lęku panicznego mogą ograniczać codzienne funkcjonowanie, uniemożliwiać pracę zawodową, a także wpływać niszcząco na życie towarzyskie chorego.

Objawy lęku panicznego

Lęk paniczny to nagłe, intensywne ataki strachu, które mogą pojawić się bez wyraźnej przyczyny.

Choć trwają zazwyczaj kilka minut, ich objawy są tak silne, że osoba doświadczająca paniki ma wrażenie, jakby znalazła się w sytuacji zagrożenia życia.

Wiele osób, które po raz pierwszy doświadczają napadu paniki, myli go z zawałem serca, uduszeniem lub utratą kontroli nad sobą.

Kryteria diagnostyczne

Zgodnie z klasyfikacją ICD-11, zespół lęku napadowego rozpoznaje się, gdy:

• w ciągu miesiąca występuje kilka nagłych napadów lęku, którym towarzyszą objawy fizyczne,
• napady pojawiają się w sytuacjach, które obiektywnie nie są zagrożeniem,
• nie można określić konkretnej przyczyny wyzwalającej lęk,
• pomiędzy atakami pacjent czuje się względnie dobrze, choć może odczuwać silny lęk antycypacyjny (czyli obawę przed kolejnym napadem).

Najczęstsze objawy lęku panicznego

Objawy mogą różnić się u różnych osób, ale najczęściej dzielą się na trzy główne grupy:

• Objawy fizyczne (somatyczne):
  • kołatanie serca, uczucie ucisku w klatce piersiowej,
  • przyspieszony, płytki oddech (hiperwentylacja), trudność w złapaniu tchu,
  • drżenie rąk, dreszcze lub uderzenia gorąca,
  • suchość w ustach, zawroty głowy, omdlenia,
  • nudności, ucisk w żołądku, napięcie mięśni,
  • mrowienie lub drętwienie kończyn.
• Objawy poznawcze i emocjonalne:
  • poczucie nierealności otoczenia (derealizacja),
  • wrażenie, że dana osoba nie jest sobą (depersonalizacja),
  • strach przed „utratą zmysłów” lub „oszalenia”,
  • intensywny lęk przed śmiercią, uduszeniem się lub zawałem.
• Objawy społeczne i wtórne:
  • wycofywanie się z kontaktów z innymi,
  • unikanie sytuacji, które mogą wywołać napad (np. zatłoczonych miejsc, środków transportu),
  • unikanie samotności z obawy, że w razie napadu nikt nie pomoże.

Co może wywołać napad paniki?

Nie zawsze można wskazać jednoznaczną przyczynę, jednak do najczęstszych czynników wywołujących lęk paniczny należą:

• nadużycie kofeiny, alkoholu, substancji psychoaktywnych,
• niektóre leki, zwłaszcza stymulujące układ nerwowy,
• choroby somatyczne, np. nadczynność tarczycy, arytmia, guz nadnerczy,
• zespół abstynencyjny po alkoholu lub innych substancjach,
• depresja i przewlekły stres.

U wielu pacjentów nie udaje się określić konkretnej przyczyny, dlatego diagnozuje się zaburzenie lękowe z napadami paniki.

Co dzieje się między napadami?

Choć osoby cierpiące na lęk paniczny między atakami mogą czuć się zdrowe, często towarzyszy im lęk przed kolejnym epizodem.

Może to prowadzić do ograniczania codziennych aktywności, unikania pewnych miejsc czy sytuacji.

Nieleczone ataki paniki mogą rozwinąć się w agorafobię – strach przed wychodzeniem z domu lub przebywaniem w miejscach, z których trudno uciec w razie ataku.

Lęk paniczny można skutecznie leczyć, dlatego jeśli doświadczasz tych objawów, warto skonsultować się ze specjalistą i podjąć odpowiednie kroki, by odzyskać kontrolę nad swoim życiem.

Uwaga skierowana na lęk

W momencie, kiedy dochodzi do powstania napadów paniki, takie czynniki jak: selektywna uwaga skierowana na doznania somatyczne, zachowania zabezpieczające oraz unikanie wpływają na podtrzymywanie zaburzenia panicznego.

Uwaga selektywnie skupiona na własnym organizmie prowadzi do wzrostu czujności i powoduje, że pacjent skupia się na objawach takich jak np. zawroty głowy, doznania związane ze zmianami ciśnienia.

Sprzyja to nakręcaniu błędnego koła interpretacji, prowadząc do paniki.

Chorzy doświadczający napadów paniki rozwijają liczne zachowania zabezpieczające.

Mogą nimi być np. chodzenie wzdłuż ścian, opieranie się o coś w momencie uczucia tzw. „miękkich nóg”, co interpretowane jest jako zbliżający się upadek.

Pacjenci, którzy odbierają płytki oddech jako oznakę duszenia, mogą oddychać coraz szybciej i głębiej, co prowadzi do hiperwentylacji.

Istnieje też forma zaburzenia panicznego nazywana zaburzeniem panicznym „bez uczucia lęku”.

W czasie napadu chory nie doświadcza typowego lęku, ma natomiast objawy dysfunkcji układu krążenia bądź oddechowego, które są powodem interwencji lekarskiej.

Symptomy płynące z ciała są często informacją o tym, co dzieje się wewnątrz nas również na poziomie psychicznym.

Ataki paniki mogą więc być sygnałem tego, że ktoś czuje się bezradny, niepewny siebie, samotny czy nieszczęśliwy.

Przyczyny lęku panicznego

Lęk paniczny nie pojawia się bez powodu – to reakcja organizmu na różne czynniki, zarówno biologiczne, jak i psychologiczne.

U niektórych osób rozwija się stopniowo, u innych pojawia się nagle i wydaje się zupełnie niezrozumiały.

Aby skutecznie sobie z nim radzić, warto poznać jego możliwe przyczyny.

Czynniki biologiczne

• Geny – jeśli w rodzinie ktoś zmagał się z zaburzeniami lękowymi, istnieje większe ryzyko, że problem może pojawić się także u Ciebie.
• Budowa i funkcjonowanie mózgu – niektóre osoby mają bardziej wrażliwy układ nerwowy, który silniej reaguje na stres i bodźce. Szczególną rolę odgrywa ciało migdałowate – część mózgu odpowiedzialna za przetwarzanie strachu.
• Zaburzenia w działaniu neuroprzekaźników – mózg wykorzystuje substancje chemiczne, takie jak serotonina czy GABA, do regulowania emocji. Jeśli ich poziom jest zaburzony, może to prowadzić do nadmiernej reakcji lękowej.
• Nadwrażliwość organizmu na stres – niektórzy reagują silniej na nawet niewielkie zmiany w ciele, takie jak szybsze bicie serca, co może prowadzić do nieświadomego nakręcania lęku.

Czynniki psychologiczne i środowiskowe

• Wyuczona reakcja na lęk – jeśli w dzieciństwie często obserwowałeś u bliskich osób nerwowe reakcje, Twój mózg mógł przyswoić ten wzorzec zachowania.
• Traumatyczne doświadczenia – trudne przeżycia, takie jak rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby, wypadek, choroba czy przemoc, mogą zwiększać podatność na ataki paniki.
• Strach przed rozłąką w dzieciństwie – jeśli jako dziecko bardzo bałeś się rozstania z rodzicami lub opiekunami, w dorosłości możesz być bardziej wrażliwy na sytuacje, które dają poczucie braku kontroli i bezpieczeństwa.
• Tendencja do czarnowidztwa – osoby, które mają skłonność do zamartwiania się i wyobrażania sobie najgorszych scenariuszy, częściej doświadczają napadów paniki.

Codzienny stres i inne czynniki wyzwalające

• Silne przeżycia i stres – utrata pracy, problemy rodzinne, kłopoty finansowe czy przemęczenie mogą obciążać psychikę i zwiększać ryzyko wystąpienia ataków paniki.
• Depresja i inne zaburzenia nastroju – lęk paniczny często idzie w parze z obniżonym nastrojem i przewlekłym stresem.
• Problemy zdrowotne – niektóre choroby, takie jak nadczynność tarczycy czy zaburzenia rytmu serca, mogą dawać objawy przypominające atak paniki, co może wywoływać dodatkowy lęk.
• Używki i nadmiar kofeiny – alkohol, narkotyki, papierosy czy duża ilość kawy mogą wywoływać uczucie niepokoju, a nawet sprowokować napad lęku.

Jak wygląda leczenie i co warto o nim wiedzieć

Proces diagnostyczny, przy pojawiających się objawach lęku panicznego, rozpoczyna się od wykluczenia istnienia chorób somatycznych czy innych zaburzeń.

Pacjent często, szczególnie w początkowej fazie choroby, nie trafia do psychiatry, a pomocy szuka u kardiologa lub u lekarza pierwszego kontaktu.

Lekarz zleca zazwyczaj podstawowe badania laboratoryjne, jak również badanie hormonów tarczycy, EKG oraz EEG.

Leczenie lęku panicznego powinno obejmować farmakoterapię i psychoterapię poznawczo-behawioralną.

Leki na napady paniki

Leki na lęk paniczny stosuje się, gdy napady są tak częste lub intensywne, że utrudniają codzienne funkcjonowanie.

Nie usuwają przyczyny lęku, ale pomagają złagodzić objawy i zmniejszyć ich częstotliwość.

Najczęściej stosowane są antydepresanty, takie jak SSRI (np. sertralina, fluoksetyna) i SNRI (np. wenlafaksyna), które regulują poziom neuroprzekaźników i działają długoterminowo.

Ich efekty pojawiają się po kilku tygodniach.

W nagłych przypadkach lekarze mogą przepisać benzodiazepiny (np. alprazolam, lorazepam), które szybko łagodzą atak paniki, ale mogą uzależniać, dlatego stosuje się je krótkoterminowo.

Dodatkowo, czasem używa się beta-blokerów (np. propranololu) na fizyczne objawy lęku lub hydroksyzyny, która działa uspokajająco.

Leki najlepiej działają w połączeniu z terapią poznawczo-behawioralną (CBT), która uczy, jak radzić sobie z lękiem i zapobiegać kolejnym napadom.

Ostateczna decyzja o leczeniu powinna być zawsze skonsultowana z lekarzem psychiatrą.

Dobra psychoterapia

Dobre efekty, w leczeniu lęku panicznego, przynosi również psychoterapia poznawczo-behawioralna.

Pierwszym istotnym krokiem w terapii lęku panicznego, jest uświadomienie pacjentowi, że w momencie ataku paniki z jego organizmem nic złego się nie dzieje.

Na początku procesu terapeutycznego, oprócz postawienia diagnozy, terapeuta edukuje pacjenta na temat tego, czym jest terapia poznawcza, jaką rolę odgrywa w niej pacjent, czym jest lęk, jakie są jego przyczyny, objawy oraz, jakie elementy wpływają na jego podtrzymywanie.

Ponadto terapeuta stara się przedstawić pacjentowi podstawowe założenia terapii poznawczo-behawioralnej, czyli zależność pomiędzy myślami, emocjami oraz zachowaniami.

Podczas psychoterapii próbuje się ustalić jakie myśli, emocje i zachowania powstają w głowie chorego i w jaki sposób.

Próbuje się również odnaleźć wydarzenia z przeszłości, które mogły mieć wpływ na bieżący problem, czasem są to wydarzenia nawet z okresu dzieciństwa.

Terapeuta ustala wraz z pacjentem cele i zmiany, jakie chcą osiągnąć podczas terapii.

Dobierane są również odpowiednie techniki terapeutyczne.

Istotą psychoterapii poznawczo–behawioralnej jest pomoc w zrozumieniu mechanizmu paniki oraz nauka właściwego reagowania w sytuacji napadu lęku, co ma prowadzić do jego stopniowego wygaszenia.

Psychoterapia daje również choremu wsparcie i pomaga w zredukowaniu napięcia.

Celem leczenia jest całkowite zlikwidowanie napadów paniki oraz wzmocnienie u pacjenta silnej osobowości i jego umiejętności społecznych.

Relaksacja, czyli jak pomóc sobie samemu

Poza psychoterapią można stosować naukę technik relaksacyjnych, rozluźniania mięśni, odprężania, prawidłowego oddychania.

Pomocne mogą być również ćwiczenia relaksacyjne i oddechowe wykonywane podczas medytacji lub jogi.

Rozluźnienie i uspokojenie można również uzyskać poprzez stosowanie terapii ziołowej, np. picie naparu kozłka lekarskiego lub melisy oraz zażywanie magnezu, który redukuje lęk i napięcie emocjonalne.

Stosowanie ziół podczas farmakoterapii należy również skonsultować ze specjalistą.

Ważne jest również zadbanie o odpowiednią ilość snu i aktywność na świeżym powietrzu, a także prawidłowe odżywianie, unikanie używek, np. alkoholu i picia nadmiaru kawy.

Jeśli z paniką współwystępują także problemy rodzinne, konieczna może być terapia małżeńska lub rodzinna.

Jak reagować w przypadku napadu lęku panicznego

W czasie napadu paniki należy przede wszystkim postarać się unormować oddech poprzez głębokie, powolne i spokojne oddychanie.

Jeśli u chorego wystąpi hiperwentylacja (skrócony i przyspieszony oddech), to możemy mu pomóc poprzez uspokojenie go i zaproponowanie by oddychał razem z nami, w naszym tempie.

Jeśli to nie pomoże podajmy mu papierową lub foliową torebkę i poprośmy, aby przyłożył ją do ust i oddychał.

Pozwoli to przerwać napad hiperwentylacji.

Atak panicznego lęku wymaga tego, aby pozostać z osobą, która go odczuwa.

Warto przeprowadzić chorego w ustronne i spokojne miejsce, gdyż obecność dużej ilości ludzi może nasilać atak.

Można spróbować nawiązać kontakt z pacjentem i uspokoić go tłumacząc, że nic niebezpiecznego się nie dzieje.

Warto również podjąć próbę odwrócenia uwagi chorego od lęku i przekierowania jej np. na rozmowę na jakiś inny temat.

Chory po ataku napadu paniki często jest wykończony zarówno fizycznie jaki i psychicznie, dlatego potrzebuje wtedy odpoczynku w cichym i spokojnym miejscu.

W wychodzeniu z lęku panicznego niezwykle ważna jest wyrozumiałość i wsparcie ze strony rodziny, a także traktowanie problemów chorego poważnie, nawet jeśli związane są one z prostymi czynnościami.

Ustąpienie napadów paniki często nie oznacza wyzdrowienia, ponieważ pacjent nadal może odczuwać lęk przed lękiem i mieć w pamięci negatywne wspomnienia z poprzednich napadów.

Dlatego często konieczna jest długotrwała psychoterapia, gdyż nieleczony lęk paniczny może prowadzić do depresji.

Jak opanować paniczny lęk?

Najważniejsze jest zrozumienie, że atak paniki, choć przerażający, nie jest niebezpieczny.

Oto kluczowe kroki, gdy narasta w Tobie panika:

1. Skup się na oddechu – wolne, głębokie wdechy przez nos i powolne wydechy ustami pomagają uniknąć hiperwentylacji i uspokoić ciało.
2. Przekieruj uwagę – skup się na czymś konkretnym, np. poczuj zimno szklanki w dłoni, policz kafelki na ścianie, posłuchaj dźwięków wokół. To pomoże wyjść z natłoku myśli.
3. Powtarzaj uspokajające myśli – przypomnij sobie: „To minie”, „To tylko reakcja mojego organizmu”, „Jestem bezpieczny”.
4. Nie walcz z lękiem – zaakceptuj to, co się dzieje. Im bardziej próbujesz „zablokować” atak, tym bardziej organizm reaguje paniką.
5. Rozluźnij ciało – napięcie mięśni potęguje uczucie stresu. Spróbuj świadomie rozluźnić ramiona, szczękę, dłonie.

Ataki paniki zawsze mijają. Im częściej ćwiczysz techniki ich opanowania, tym łatwiej będzie nad nimi zapanować w przyszłości.

Podsumowanie

Lęk paniczny może być przerażający, ale nie jest niebezpieczny – to reakcja organizmu, którą można kontrolować.

Objawia się nagłym, intensywnym strachem i fizycznymi dolegliwościami, ale zawsze mija.

Jego przyczyny są różnorodne – od czynników biologicznych po stres i trudne doświadczenia.

Leczenie obejmuje terapię poznawczo-behawioralną (CBT), która pomaga zmieniać reakcje na lęk, oraz w niektórych przypadkach farmakoterapię (antydepresanty lub doraźne leki uspokajające).

W sytuacji ataku najważniejsze jest opanowanie oddechu, rozluźnienie ciała i skupienie uwagi na czymś innym.

Regularne stosowanie technik radzenia sobie z lękiem sprawia, że ataki stają się rzadsze i łatwiejsze do kontrolowania.

Jeśli lęk znacząco utrudnia życie, warto skonsultować się ze specjalistą – skuteczne metody leczenia pozwalają odzyskać komfort psychiczny i kontrolę nad swoim życiem.

Źródła

• Papola, D., Ostuzzi, G., Tedeschi, F., Gastaldon, C., Purgato, M., Del Giovane, C., … & Barbui, C. (2023). CBT treatment delivery formats for panic disorder: a systematic review and network meta-analysis of randomised controlled trials. Psychological medicine, 53(3), 614-624.
• Moraes, A. C. N., Wijaya, C., Freire, R., Quagliato, L. A., Nardi, A. E., & Kyriakoulis, P. (2024). Neurochemical and genetic factors in panic disorder: a systematic review. Translational Psychiatry, 14(1), 294.
• Klevebrant, L., & Frick, A. (2022). Effects of caffeine on anxiety and panic attacks in patients with panic disorder: A systematic review and meta-analysis. General hospital psychiatry, 74, 22-31.
• Dębicka, E., & Sęk, K. (2021). Fear has big eyes–effective treatments for panic anxiety, and why you should seek help from mental health professionals. Medycyna Rodzinna.
• Nowak, W., & Cymerys, M. (2022). Terapia poznawczo-behawioralna lęku napadowego. Neuropsychiatry & Neuropsychology/Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 17.

Weryfikacja merytoryczna

Natalia Kocur - Psycholog, Psychoterapeutka

Założycielka Centrum Psychoterapii “Pokonaj Lęk”   Ukończyła psychologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Certyfikowana Psychoterapeutka Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej (certyfikat nr 1500). Ekspertka zdrowia psychicznego. Więcej