Lęk paniczny – objawy, przyczyny i sposoby leczenia

Każdy człowiek czegoś się boi, a lęk to naturalna reakcja obronna naszego organizmu w sytuacji zagrożenia. A lęk paniczny?

Gdy przybiera ona postać regularnych ataków paniki warto upewnić się czy nie jest to lęk napadowy wymagający leczenia.

Czym jest lęk paniczny, jakie są jego objawy, przyczyny i jak przebiega proces leczenia?

Wszystkie najważniejsze informacje na ten temat znajdziesz w tym artykule.

Lęk paniczny – co to takiego?

Lęk paniczny (ang. panic disorder) to stan bardzo silnego i szybko narastającego lęku. Pojawia się nagle i w ciągu kilku minut osiąga swoje apogeum.

Cały napad trwa zwykle około 30 minut, choć uczucie niepokoju i rozbicia może trwać dłużej.

Napady lęku panicznego nie mają konkretnej przyczyny pojawiają się niespodziewanie, nie wywołuje ich żadna konkretna sytuacja czy osoba. Nie można ich przewidzieć, zabezpieczyć się przed nimi ani ich uniknąć.

Lękowi panicznemu towarzyszą szybko narastające objawy.

Działa on na zasadzie błędnego koła: uczucie lęku wywołuje objawy fizjologiczne, a objawy fizjologiczne nakręcają poczucie lęku.

Osoby dotknięte lękiem napadowym mogą się obawiać tego, że podczas ataku paniki wystąpi u nich zawał, wylew, że się uduszą, omdleją, oszaleją lub stracą nad sobą kontrolę. Pacjenci mają wtedy poczucie bardzo ciężkiej choroby i domagają się natychmiastowej pomocy, wezwania pogotowia, mogą również płakać. Napady lęku panicznego mają charakter nawracający.

Zaburzenia tego typu są dla chorego problemem bardzo dokuczliwym i utrudniającym codzienne funkcjonowanie. Częściej dotykają kobiet.

Osoba, która doświadcza lęku panicznego może odczuwać kompletny brak poczucia wpływu na jego przebieg. Napady paniki wynikają z błędnej, katastroficznej interpretacji doznań (somatycznych lub poznawczych).

Chorzy obawiają się kolejnych napadów, utraty panowania nad swoim ciałem. Dla wielu z nich jest to temat wstydliwy, ponieważ obawiają się zdiagnozowania choroby natury psychicznej.

Osoba, która doświadczyła napadu lęku zaczyna wątpić w przewidywalność i bezpieczeństwo, zaczyna funkcjonować w lęku, traci zaufanie do świata i samej siebie. Napady lęku panicznego mogą ograniczać codzienne funkcjonowanie, uniemożliwiać pracę zawodową, a także wpływać niszcząco na życie towarzyskie chorego.

Bezpłatny test online – sprawdź na jakie lęki cierpisz

 

Objawy lęku panicznego

Kryteria diagnostyczne

Według kryteriów klasyfikacji ICD-10, zespół lęku napadowego należy rozpoznać w przypadku:

– pojawienia się, w ciągu około miesiąca, co najmniej kilku napadów lęku z objawami autonomicznymi w sytuacjach, w których brak jest rzeczywistego zagrożenia,

– gdy napady pojawiają się bez związku ze znaną czy przewidywalną przyczyną,

– gdy pomiędzy napadami lęku następuje uwolnienie się od objawów lęku (co nie wyklucza istnienia obaw przed wystąpieniem kolejnych napadów lęku czyli tzw. lęku antycypacyjnego – lęku oczekiwania).

Objawy towarzyszące

Objawy towarzyszące napadowi lęku panicznego są różne u różnych pacjentów, do najczęstszych należą:

– objawy somatyczne takie jak: drżenie, uczucie gwałtownego bicia serca, bóle w klatce piersiowej, skrócony i przyspieszony oddech (hiperwentylacja), wrażenie dławienia się, zawroty głowy, suchość w jamie ustnej, silne pocenie się, uderzenia gorąca, drgawki, bladość, omdlenia, nudności, drętwienia czy mrowienia w różnych częściach ciała,

– objawy poznawcze takie jak: poczucie nierealności otoczenia, w którym się znajduje dana osoba czy też nierealności rzeczywistości (derealizacja); poczucie obcości względem siebie i zaistniałej sytuacji, jakby nie dotyczyła ona chorego (depersonalizacja),

– objawy wtórne, czyli lęk przed śmiercią, zawałem, uduszeniem się, utratą zmysłów czy chorobą psychiczną, lęk spowodowany oczekiwaniem na kolejny napad, lęk przed samotnością, która mogłaby wiązać się z brakiem pomocy ze strony drugiej osoby w sytuacji lęku panicznego,

– objawy społeczne to wycofanie się z relacji z innymi ludźmi, izolowanie się od społeczeństwa m.in. poprzez unikanie zatłoczonych miejsc.

Napad lęku panicznego może być sprowokowany substancjami psychoaktywnymi, niektórymi lekami, nadużyciem kofeiny.

Napady paniki towarzyszą czasem chorobom serca (zwłaszcza zespołowi wypadania płatka zastawki dwudzielnej), nadczynności tarczycy, guzowi chromochronnemu nadnerczy, mogą pojawiać się również podczas napadu padaczkowego.

Zdarzają się także w zespole abstynencyjnym alkoholowym lub w depresji. U części pacjentów trudno jest ustalić czynnik wyzwalający atak paniki. Wówczas stawia się rozpoznanie zaburzenia lękowego z napadami lęku (zaburzenia panicznego).

Pomiędzy napadami paniki chory często czuje się zdrowy. Oczekuje on z niepokojem nawrotu napadu albo też ma inne dolegliwości lękowe bądź somatyczne.

Lęk przed lękiem

Charakterystyczny jest tzw. lęk antycypacyjny, czyli „lęk przed lękiem”. Połączenie niespodziewanych, nawrotowych napadów paniki ze wspomnianym „lękiem przed lękiem” wyróżnia lęk paniczny spośród innych zaburzeń lękowych.

Lękowi panicznemu może towarzyszyć również agorafobia, czyli lęk przed opuszczeniem bezpiecznego miejsca (zwykle domu) w obawie przed tym, że w przypadku napadu paniki nikt nie udzieli pomocy. Agorafobia to także lęk przed przebywaniem w zatłoczonych miejscach, np. w autobusie, kinie, kościele czy innych miejscach publicznych.

Wspólną cechą tych sytuacji jest to, że pacjent nie ma możliwości szybkiego i sprawnego wydostania się lub jego zachowanie może być zauważone przez inne osoby. Ten rodzaj lęku znacznie ogranicza codzienne funkcjonowanie zarówno w sferze życia zawodowego, jak i towarzyskiego.

Uwaga skierowana na lęk

W momencie, kiedy dochodzi do powstania napadów paniki, takie czynniki jak: selektywna uwaga skierowana na doznania somatyczne, zachowania zabezpieczające oraz unikanie wpływają na podtrzymywanie zaburzenia panicznego.

Uwaga selektywnie skupiona na własnym organizmie prowadzi do wzrostu czujności i powoduje, że pacjent skupia się na objawach takich jak np. zawroty głowy, doznania związane ze zmianami ciśnienia. Sprzyja to nakręcaniu błędnego koła interpretacji, prowadząc do paniki.

Chorzy doświadczający napadów paniki rozwijają liczne zachowania zabezpieczające. Mogą nimi być np. chodzenie wzdłuż ścian, opieranie się o coś w momencie uczucia tzw. „miękkich nóg”, co interpretowane jest jako zbliżający się upadek. Pacjenci, którzy odbierają płytki oddech jako oznakę duszenia, mogą oddychać coraz szybciej i głębiej, co prowadzi do hiperwentylacji.

Istnieje też forma zaburzenia panicznego nazywana zaburzeniem panicznym „bez uczucia lęku”. W czasie napadu chory nie doświadcza typowego lęku, ma natomiast objawy dysfunkcji układu krążenia bądź oddechowego, które są powodem interwencji lekarskiej.

Symptomy płynące z ciała są często informacją o tym, co dzieje się wewnątrz nas również na poziomie psychicznym. Ataki paniki mogą więc być sygnałem tego, że ktoś czuje się bezradny, niepewny siebie, samotny czy nieszczęśliwy.

Więcej o objawach nerwicy

 

Przyczyny lęku panicznego

Przyczyny lęku panicznego, podobnie jak wielu innych dolegliwości psychicznych, są uwarunkowane wieloma

różnymi czynnikami. Wśród nich wymienia się czynniki:

– biologiczne, do których zaliczamy uwarunkowania dziedziczne, charakterystyczne elementy budowy i funkcjonowania określonych struktur mózgu, a także siłę reakcji systemu nerwowego na bodźce zewnętrzne,

– psychologiczne i społeczne – z perspektywy psychospołecznej podkreśla się znaczenie czynników związanych z uczeniem się, lęk może być tu rozumiany jako reakcja wyuczona, powstająca w wyniku obserwacji (np. rodzica, który przedstawia podobny model zachowania) lub też poprzez skojarzenie lęku z określoną sytuacją.

Wśród przyczyn ataków paniki wymienia się również zaburzenia w obrębie neuroprzekaźników w mózgu, czyli sposobu dostarczania informacji pomiędzy komórkami nerwowymi (neuronami). Inne przyczyny to stres czy traumatyczne przeżycia, np. po ciężkiej chorobie, po porodzie, wypadku.

Napady paniki dość często występują u osób z zespołem wypadania płatka zastawki dwudzielnej. Przyczyny tego nie są jasne. Domyślanie się, że objawy mają charakter biologiczny nie powinno powodować zaniedbania kwestii analizy psychologicznej osobowości chorego.

Zespół napadów paniki często współwystępuje z innymi zaburzeniami lękowymi i niektórymi zaburzeniami psychicznymi, do których należy przede wszystkim depresja i nadużywanie substancji psychoaktywnych.

W grupie osób z tym problemem często stwierdza się tzw. problemy psychosocjalne, czyli problemy w związkach z partnerami, trudności socjalne czy ogólnie gorszy stan zdrowia i częste korzystanie z pomocy lekarskiej.

Chorzy, których dotyka problem lęku panicznego, to często osobowości neurotyczne, które mają zaburzone poczucie bezpieczeństwa związane z traumatycznymi wydarzeniami, jakich doświadczyły.

Do ich doświadczeń szczególnie często należy bolesna rozłąka, w tym także ujawniany w dzieciństwie tzw. lęk separacyjny, który jest konsekwencją braku odpowiedniego kontaktu z rodzicem.

U części osób z tym schorzeniem, brak poczucia bezpieczeństwa przejawia się też w swoistym sposobie myślenia, który cechuje katastrofizm i dramatyzm.

Jak wygląda leczenie i co warto o nim wiedzieć

Proces diagnostyczny, przy pojawiających się objawach lęku panicznego, rozpoczyna się od wykluczenia istnienia chorób somatycznych czy innych zaburzeń.

Pacjent często, szczególnie w początkowej fazie choroby, nie trafia do psychiatry, a pomocy szuka u kardiologa lub u lekarza pierwszego kontaktu.

Lekarz zleca zazwyczaj podstawowe badania laboratoryjne, jak również badanie hormonów tarczycy, EKG oraz EEG. Leczenie lęku panicznego powinno obejmować farmakoterapię i psychoterapię poznawczo-behawioralną.

 

Mechanizm „walcz lub uciekaj”

Każdy człowiek w sytuacji stresowej reaguje uruchamiając mechanizm, który mówi mu „walcz lub uciekaj”. Jego celem jest zwiększenie szansy na przeżycie w sytuacji zagrożenia.

Gdy mechanizm ten zostanie uruchomiony następuje przyspieszenie bicia serca i oddechu, aby dostarczyć do mięśni więcej tlenu i krwi.

Następuje zahamowanie wydzielania kwasu żołądkowego, dzięki temu nasz organizm nie skupia się na trawieniu, a kieruje całą energię na walkę lub ucieczkę.

Objawem somatycznych jest tutaj to, że nie możemy niczego przełknąć. W sytuacji stresowej wyłącza się również układ immunologiczny przez co spada nasza odporność.

Następuje również obniżenie temperatury ciała w skutek czego pocimy się, a nasze mięśnie chłodzą się podczas wysiłku. Wszystkie te objawy służą lepszej ochronie naszej osoby w momencie zagrożenia.

Gdy mózg zaczyna interpretować naturalne reakcje na zagrożenia takie jak: kołatanie serca, duszność jako niebezpieczne wówczas osoba taka zaczyna znajdować się w błędnym kole lęku.

Lęk paniczny wywołuje objawy fizjologiczne, które interpretowane są jako coś czego należy się bać, przez co lęk zostaje spotęgowany, a tym samym objawy fizjologiczne stają się jeszcze silniejsze.

W przerywaniu rozwiniętego napadu paniki najskuteczniejsze są leki przeciwlękowe z grupy benzodiazepin, natomiast w zapobieganiu pojawiania się napadów bardzo dobrze sprawdzają się niektóre leki przeciwdepresyjne.

Te o dominującym działaniu serotoninergicznym należą obecnie do leków pierwszego wyboru w przypadku leczeniu tego schorzenia. Leczenie takie prowadzi się przez wiele miesięcy.

Dobra psychoterapia

Dobre efekty, w leczeniu lęku panicznego, przynosi również psychoterapia poznawczo-behawioralna.

Pierwszym istotnym krokiem w terapii lęku panicznego, jest uświadomienie pacjentowi, że w momencie ataku paniki z jego organizmem nic złego się nie dzieje.

Na początku procesu terapeutycznego, oprócz postawienia diagnozy, terapeuta edukuje pacjenta na temat tego, czym jest terapia poznawcza, jaką rolę odgrywa w niej pacjent, czym jest lęk, jakie są jego przyczyny, objawy oraz, jakie elementy wpływają na jego podtrzymywanie.

Ponadto terapeuta stara się przedstawić pacjentowi podstawowe założenia terapii poznawczo-behawioralnej, czyli zależność pomiędzy myślami, emocjami oraz zachowaniami.

Jak pokonać lęk?

 

Podczas psychoterapii próbuje się ustalić jakie myśli, emocje i zachowania powstają w głowie chorego i w jaki sposób. Próbuje się również odnaleźć wydarzenia z przeszłości, które mogły mieć wpływ na bieżący problem, czasem są to wydarzenia nawet z okresu dzieciństwa.

Terapeuta ustala wraz z pacjentem cele i zmiany, jakie chcą osiągnąć podczas terapii. Dobierane są również odpowiednie techniki terapeutyczne. Istotą psychoterapii poznawczo–behawioralnej jest pomoc w zrozumieniu mechanizmu paniki oraz nauka właściwego reagowania w sytuacji napadu lęku, co ma prowadzić do jego stopniowego wygaszenia.

Psychoterapia daje również choremu wsparcie i pomaga w zredukowaniu napięcia. Celem leczenia jest całkowite zlikwidowanie napadów paniki oraz wzmocnienie u pacjenta silnej osobowości i jego umiejętności społecznych.

Relaksacja, czyli jak pomóc sobie samemu

Poza psychoterapią można stosować naukę technik relaksacyjnych, rozluźniania mięśni, odprężania, prawidłowego oddychania.

Pomocne mogą być również ćwiczenia relaksacyjne i oddechowe wykonywane podczas medytacji lub jogi. Rozluźnienie i uspokojenie można również uzyskać poprzez stosowanie terapii ziołowej, np. picie naparu kozłka lekarskiego lub melisy oraz zażywanie magnezu, który redukuje lęk i napięcie emocjonalne.

Stosowanie ziół podczas farmakoterapii należy również skonsultować ze specjalistą. Ważne jest również zadbanie o odpowiednią ilość snu i aktywność na świeżym powietrzu, a także prawidłowe odżywianie, unikanie używek, np. alkoholu i picia nadmiaru kawy.

Jeśli z paniką współwystępują także problemy rodzinne, konieczna może być terapia małżeńska lub rodzinna.

Jak reagować w przypadku napadu lęku panicznego

W czasie napadu paniki należy przede wszystkim postarać się unormować oddech poprzez głębokie, powolne i spokojne oddychanie.

Jeśli u chorego wystąpi hiperwentylacja (skrócony i przyspieszony oddech), to możemy mu pomóc poprzez uspokojenie go i zaproponowanie by oddychał razem z nami, w naszym tempie.

Jeśli to nie pomoże podajmy mu papierową lub foliową torebkę i poprośmy, aby przyłożył ją do ust i oddychał. Pozwoli to przerwać napad hiperwentylacji.

Atak panicznego lęku wymaga tego, aby pozostać z osobą, która go odczuwa. Warto przeprowadzić chorego w ustronne i spokojne miejsce, gdyż obecność dużej ilości ludzi może nasilać atak.

Można spróbować nawiązać kontakt z pacjentem i uspokoić go tłumacząc, że nic niebezpiecznego się nie dzieje. Warto również podjąć próbę odwrócenia uwagi chorego od lęku i przekierowania jej np. na rozmowę na jakiś inny temat.

Chory po ataku napadu paniki często jest wykończony zarówno fizycznie jaki i psychicznie, dlatego potrzebuje wtedy odpoczynku w cichym i spokojnym miejscu.

W wychodzeniu z lęku panicznego niezwykle ważna jest wyrozumiałość i wsparcie ze strony rodziny, a także traktowanie problemów chorego poważnie, nawet jeśli związane są one z prostymi czynnościami.

Ustąpienie napadów paniki często nie oznacza wyzdrowienia, ponieważ pacjent nadal może odczuwać lęk przed lękiem i mieć w pamięci negatywne wspomnienia z poprzednich napadów.

Dlatego często konieczna jest długotrwała psychoterapia, gdyż nieleczony lęk paniczny może prowadzić do depresji.

Najlepsze sposoby na nerwicę