Często słyszymy o tym, że ktoś przeżył traumę lub że jakieś wydarzenie było traumatyczne. Czym tak naprawdę jest trauma?
Czy każde trudne wydarzenie się do niej zalicza? Jak sobie z nią radzić?
Co to jest trauma?
Trauma (psychologiczna) to emocjonalna reakcja na trudne wydarzenie, takie jak wypadek, przemoc seksualna, czy klęska żywiołowa.
Bezpośrednio po zdarzeniu traumatycznym typowymi reakcjami są szok i zaprzeczenie.
Długoterminowe skutki przeżycia traumy mogą obejmować wahania silnych emocji, ogólne napięcie, a nawet objawy fizyczne, takie jak bóle głowy lub nudności.
Chociaż „zdrowe” przeżywanie traumy także obejmuje te reakcje, niektórzy ludzie mają trudności z kontynuowaniem swojego życia po traumatycznym wydarzeniu.
Psychologowie mogą pomóc znaleźć konstruktywne sposoby na radzenie sobie z emocjami i przepracowanie traumy.
Wydarzenie traumatyczne
Trauma przybiera wiele kształtów i form, ale istnieją pewne typowe scenariusze, które są na tyle trudne, że uważa się je za potencjalnie traumatyczne.
Takie wydarzenia, to:
- bycie ofiarą przemocy (każdego rodzaju – psychicznej, fizycznej, seksualnej),
- wypadek samochodowy,
- śmierć bliskiej osoby (szczególnie tragiczna i niespodziewana),
- rozwód (własny lub bliskich osób, na przykład rodziców),
- porzucenie (np. przez partnera lub rodziców),
- uwięzienie,
- utrata pracy,
- doświadczenie ubóstwa, czy kryzysu bezdomności,
- klęski żywiołowe,
- uraz fizyczny,
- poważna choroba,
- wojna,
- terroryzm,
- bycie świadkiem przestępstwa, wypadku lub śmierci.
Niektóre traumy, takie jak wypadki czy klęski żywiołowe, są zdarzeniami jednorazowymi, o ograniczonym czasie trwania i zakresie.
Inne traumy są długotrwałe, takie jak radzenie sobie z przewlekłą chorobą lub radzenie sobie z powtarzającą się przemocą domową.
Należy pamiętać, że samo zaistnienie wydarzenia potencjalnie traumatycznego nie oznacza pewności, że wystąpi trauma lub zespół stresu pourazowego.
Kluczowa jest osobista reakcja danej osoby.
Dokładnie ta sama sytuacja u jednej osoby może wywołać ciężką traumę, a inna osoba samodzielnie poradzi sobie z przeżyciem, bez długotrwałych uszczerbków na zdrowiu psychicznym.
Po czym rozpoznać traumę?
Trauma może manifestować się na różne sposoby, w tym:
- Emocjonalne reakcje: Silny lęk, smutek, gniew, drażliwość lub beznadziejność.
- Powracające myśli: Uczucie, że wspomnienia o traumatycznym wydarzeniu nieustannie wracają, czasami w nieoczekiwanych sytuacjach.
- Objawy fizyczne: Bóle głowy, napięcie mięśniowe, zaburzenia snu, a także objawy somatyczne, takie jak bóle brzucha.
- Unikanie: Osoba może unikać sytuacji, miejsc lub ludzi, którzy przypominają jej o traumatycznym wydarzeniu.
- Nadmierna czujność: Zwiększona wrażliwość na otoczenie, czujność wobec potencjalnych zagrożeń.
Czy można nie pamiętać traumy?
Tak, istnieje zjawisko, w którym osoba może nie pamiętać traumatycznego wydarzenia.
To może być wynikiem mechanizmów obronnych, które chronią umysł przed zbyt dużym stresem emocjonalnym.
Pamięć traumatyczna może być fragmentaryczna lub całkowicie zablokowana.
Nawet jeśli dana osoba nie pamięta szczegółów wydarzenia, może wciąż doświadczać objawów związanych z traumą.
Ważne jest, aby w takich sytuacjach zasięgnąć pomocy specjalisty, który pomoże w procesie zrozumienia i przetwarzania tych doświadczeń.
Życie po traumie – konsekwencje nieleczonej traumy
Trauma to skomplikowane zjawisko, które wpływa na nasz umysł i ciało.
Kiedy ktoś przeżywa traumatyczne wydarzenie, w jego pamięci tworzy się sieć skojarzeń związanych z tym doświadczeniem.
Na przykład, wypadek samochodowy może pozostawić ślady nie tylko w emocjach, ale również w zmysłach – osoba może zapamiętać dźwięk silnika, zapach spalin czy widok zderzenia.
Te wspomnienia mogą wracać w najmniej spodziewanych momentach, wywołując silne reakcje.
Osoba, która doświadczyła wypadku, może na przykład zacząć panicznie bać się jazdy samochodem lub czuć lęk na dźwięk uruchamianego silnika.
Nieleczona trauma może prowadzić do wielu problemów psychicznych, takich jak:
- Koszmary senne
- Bezsenność
- Lęk i ataki paniki
- Złość i drażliwość
Można też odczuwać objawy fizyczne, takie jak bóle brzucha, szybkie bicie serca czy chroniczne zmęczenie.
Objawy te mogą wystąpić zaraz po traumatycznym wydarzeniu lub pojawić się nawet lata później.
Bez pomocy, trauma może prowadzić do niezdrowych mechanizmów radzenia sobie, takich jak uzależnienia, które z pozoru wydają się rozwiązaniem, ale w rzeczywistości przynoszą więcej cierpienia.
Może również przerodzić się w poważne zaburzenia psychiczne, takie jak fobie, depresja czy zespół stresu pourazowego (PTSD).
Warto pamiętać, że każdy człowiek przeżywa traumę inaczej, a jej objawy są tak różnorodne, jak osoby, które je doświadczyły.
Kluczowe jest, aby szukać wsparcia i nie bagatelizować swoich przeżyć.
„Normalna” reakcja na trudne wydarzenia
Czym różni się „normalne” przeżywanie trudnych sytuacji od „nienormalnego” wystąpienia traumy?
Odpowiedź nie jest prosta, ponieważ każdy człowiek reaguje inaczej na trudne doświadczenia. Kluczowe pytanie brzmi: co jest granicą zdrowia?
Częste myśli i wspomnienia
Po trudnym wydarzeniu wiele osób doświadcza powracających myśli i wspomnień.
Jest to normalne, zwłaszcza gdy napotkasz coś, co przypomina ci o wydarzeniu.
O ile te myśli nie paraliżują cię i nie utrudniają codziennego funkcjonowania, a z czasem stają się mniej intensywne, prawdopodobnie reagujesz zdrowo.
Nadmierna czujność
Po trudnym doświadczeniu naturalne jest, że stajesz się bardziej czujny i świadomy swojego otoczenia.
To objaw zdrowej reakcji, ponieważ twój umysł i ciało starają się zapewnić ci bezpieczeństwo, zwracając uwagę na potencjalne zagrożenia.
Nadmierne pobudzenie
Podobnie jak czujność, nadmierne pobudzenie to również naturalna reakcja.
Strach i niepokój są sygnałami, że coś może być nie tak, a twoje ciało przygotowuje się do reakcji – czy to do ucieczki, czy walki.
Po trudnym wydarzeniu twoje „system alarmowy” staje się bardziej wrażliwy.
Poczucie zagrożenia
W wyniku skrajnie trudnych sytuacji może zniknąć poczucie bezpieczeństwa.
Osoby mogą zacząć postrzegać wszystko jako potencjalne zagrożenie.
Nawet miejsca, które kiedyś były dla nich bezpieczne, mogą teraz wywoływać niepokój, zwłaszcza jeśli przypominają o traumatycznym wydarzeniu.
Różnice w objawach
Wiele objawów występujących po traumatycznym wydarzeniu, takich jak te wymienione powyżej, może przypominać objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD).
Ważne jest jednak, aby pamiętać, że wystąpienie tych objawów nie oznacza automatycznie, że masz PTSD.
Choć mogą być niepokojące, często są mniej intensywne i dotkliwe niż objawy zespołu stresu pourazowego.
Diagnostyka PTSD nie jest możliwa przez około 30 dni po traumatycznym zdarzeniu, ponieważ wiele objawów jest częścią naturalnej reakcji organizmu.
U wielu osób objawy te z czasem ustępują.
Krótko mówiąc, to normalne, że po trudnych doświadczeniach czujesz się źle i zachowujesz się inaczej.
Niepokojące jest, gdy objawy nie ustępują z czasem i zaczynają utrudniać codzienne życie.
Zaburzenia wynikające z traumy
Jak już wiesz, nieleczona trauma może przerodzić się w poważne zaburzenia zdrowia psychicznego.
Przyjrzyjmy się zaburzeniom najczęściej pojawiającym się jako następstwo traumy.
Ostra reakcja na stres i ostre zaburzenie stresowe
Ostra reakcja na stres (ang. ASR – Acute Stress Response) występuje w ciągu około 1 miesiąca po przeżyciu ostrego stresu traumatycznego. Trwa od 2 dni do 4 tygodni.
Charakterystyczne dla tego zaburzenia jest przejawianie co najmniej trzech z objawów:
- poczucie odrętwienia, braku reakcji emocjonalnej,
- zmniejszenie świadomości otoczenia,
- derealizacja,
- depersonalizacja,
- amnezja dysocjacyjna.
Zespół stresu pourazowego (PTSD)
Pełna diagnoza zespołu stresu pourazowego wymaga utrzymywania się objawów przez przynajmniej miesiąc (jeśli objawy utrzymują się krócej, zwykle stawia się diagnozę ostrej reakcji na stres, o której możesz przeczytać wyżej).
Zasadnicze objawy tego zaburzenia, to:
- ciągłe przeżywanie traumatycznego wydarzenia (powracanie myślami do tej sytuacji, rozpamiętywanie, uporczywe wspomnienia i obrazy),
- unikanie bodźców związanych z traumatyczną sytuacją.
Zaburzenia dysocjacyjne
Dysocjacja to mechanizm obronny, który często występuje po doświadczeniu traumy.
Polega na tym, że osoba odcina się od emocji, myśli lub wspomnień związanych z traumatycznym wydarzeniem. Może to objawiać się na różne sposoby, takie jak:
- Dysocjacyjne amnezje – czasowa utrata pamięci dotycząca konkretnych wydarzeń, które miały miejsce w czasie traumy.
- Zaburzenie osobowości dysocjacyjnej – występowanie dwóch lub więcej odrębnych osobowości lub stanów świadomości, które mogą mieć różne wspomnienia, zachowania i emocje.
- Fuga dysocjacyjna – stan, w którym osoba nie jest świadoma swojej tożsamości ani kluczowych informacji o sobie, a także przeżywa jakąś formę niespodziewanej wędrówki.
Osoby doświadczające dysocjacji mogą czuć, że obserwują siebie z zewnątrz, mają trudności z odczuwaniem emocji lub czują się odłączone od rzeczywistości.
Dysocjacja jest sposobem na radzenie sobie z silnym stresem, jednak może prowadzić do problemów w codziennym życiu i relacjach.
Dlatego ważne jest, aby osoby dotknięte dysocjacją szukały wsparcia terapeutycznego, które pomoże im przepracować traumy i zintegrować ich doświadczenia.
Wszystko o zaburzeniach dysocjacyjnychCzy trauma to depresja?
Trauma i depresja to różne stany, ale mogą być ze sobą powiązane.
Osoby, które doświadczyły traumy, mogą rozwijać depresję jako reakcję na ból emocjonalny i stres związany z wydarzeniem.
Jednak nie każda osoba z traumą cierpi na depresję, a nie każda depresja jest wynikiem traumy.
Ważne jest, aby zrozumieć, że każda osoba reaguje inaczej, a różnice w objawach wymagają indywidualnego podejścia do leczenia.
Leczenie traumy
Leczenie traumy będzie zależeć od objawów, których doświadczasz w jej wyniku. Leczenie może obejmować psychoterapię, leki, samoopiekę lub kombinację tych podejść.
Psychoterapia
Często koncentruje się na pomaganiu ludziom w zintegrowaniu ich emocjonalnej reakcji na traumę, a także na radzeniu sobie z wynikającymi z tego stanami zdrowia psychicznego, takimi jak lęk, depresja lub zespół stresu pourazowego.
Leczenie może obejmować zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej, aby pomóc ocenić myśli i uczucia związane z traumą i zastąpić negatywne myślenie i mechanizmy na takie, które lepiej nam służą.
Bardzo skuteczną i efektywną, a jednocześnie nowatorską metodą leczenia traumy jest terapia EMDR.
Więcej o terapii traumy za pomocą EMDRLeki
Istnieją leki, które mogą być pomocne w przypadku stanów lękowych po przeżyciu traumy – zazwyczaj są to leki przeciwdepresyjne i leki przeciwlękowe.
Leki nie wystarczą do wyleczenia traumy. Są świetnym rozwiązaniem, aby ukoić cierpienie i ustabilizować stan osoby po traumie na tyle, aby była w stanie podjąć psychoterapię.
Czy traumę można wyleczyć?
Tak, traumę można wyleczyć, chociaż proces ten może być długi i wymagać profesjonalnej pomocy.
Terapie takie jak psychoterapia, terapia poznawczo-behawioralna (CBT) oraz terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) są skuteczne w leczeniu traumy.
Ważne jest, aby osoba dotknięta traumą miała dostęp do wsparcia emocjonalnego i otoczenia, które sprzyja jej uzdrawianiu.
Jak radzić sobie z traumą – samopomoc
Po doświadczeniu traumatycznego wydarzenia bardzo ważne jest wdrożenie zdrowych strategii radzenia sobie, takich jak korzystanie ze wsparcia społecznego i minimalizowanie niezdrowych strategii radzenia sobie, takich jak unikanie ucieczki w alkohol lub narkotyki.
Niektóre z rzeczy, które warto wypróbować, aby poradzić sobie z traumą, to:
- znalezienie grupy wsparcia, w której możesz porozmawiać z innymi osobami, które przeszły przez podobne doświadczenia – mogą być to znajome Ci osoby, albo grupy wsparcia organizowane przy ośrodkach wspierających zdrowie psychiczne,
- zajęcie się zdrowiem organizmu, które wzmocni Cię, dzięki czemu łatwiej będzie Ci mierzyć się z przytłaczającymi emocjami – podstawą jest wystarczająca ilość snu oraz odżywcza dieta,
- bezpieczne wyładowywanie negatywnych emocji, dzięki któremu nie będziesz czuł potrzeby uciekać w niezdrowe odskocznie (takie jak alkohol, narkotyki, czy zachowania autoagresywne) – dobrym wyborem może być sport, robótki ręczne, albo wyrażanie się przez sztukę (np. muzykę lub malowanie),
- podejmowanie drobnych działań, może pomóc Ci odzyskać poczucie kontroli – wykonanie dawno odwlekanego zadania, jak porządki w mieszkaniu, są na pozór błahe, ale w rzeczywistości pozwalają powrócić do normalnego trybu funkcjonowania.
Podsumowanie
Trauma psychologiczna to reakcja na skarnie trudne wydarzenie życiowe – np. doświadczenie wojny, śmierci bliskiej osoby, czy uczestnictwo w wypadku.
Zszargane nerwy i emocje są normalną reakcją, jeśli jednak z czasem stan nie zacznie ulegać poprawie, to nieleczona trauma może poważnie utrudnić życie, a nawet przerodzić się w zaburzenie.
Na szczęście istnieją skuteczne sposoby radzenia sobie z traumą – wliczając w to psychoterapię, leki oraz metody samopomocy.
Źródła
- Steuden, S., & Janowski, K. (2016). Trauma–kontrowersje wokół pojęcia, diagnoza, następstwa, implikacje praktyczne. Annals of Psychology, 19(3), 549-565.
- Cichocki, Ł., Wieczorek, A., Hat, M., Pragnący, K., & Depukat, A. (2018). Trauma a zdrowie psychiczne-Antoni Kępiński in memoriam. Zeszyty Pracy Socjalnej, 2018(numer 4), 299-311.
- Heitzman, J., Dubas-Ślemp, H., Marmurowska-Michałowska, H., Szuster-Ciesielska, A., Kamińska, T., & Kandefer-Szerszeń, M. (2003). Wymiary traumatycznego stresu 771 Traumatic stress span 771. PSYCHIATRIA POLSKA, 5(2003).
- Perrotta, G. (2019). Psychological trauma: definition, clinical contexts, neural correlations and therapeutic approaches. Curr Res Psychiatry Brain Disord CRPBD-100006.
- Torres-Giménez, A., Garcia-Gibert, C., Gelabert, E., Mallorquí, A., Segu, X., Roca-Lecumberri, A., … & Sureda, B. (2024). Efficacy of EMDR for early intervention after a traumatic event: A systematic review and meta-analysis. Journal of Psychiatric Research.