Osobowość borderline

Nieprzewidywalność, intensywne emocje i strach przed porzuceniem – to osobowość borderline.

Jakie są objawy borderline? Czy da się je wyleczyć?

Borderline – zaburzenie osobowości z pogranicza

Zaburzenie osobowości borderline (inaczej: zaburzenie osobowości z pogranicza lub zaburzenie osobowości chwiejnej emocjonalnie), to jedno z zaburzeń z grupy zaburzeń osobowości. 

Mimo że zaburzenia osobowości, w tym borderline, są głęboko zakorzenione, to nie są one tożsame z cechami osobowości danej osoby.

Oznacza to, że borderline jest odstępstwem od zdrowia, które można (i należy) leczyć.

Borderline jest diagnozowane co najmniej dwa razy częściej u kobiet, niż u mężczyzn.

Zgodnie z danymi Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, około 2% populacji cierpi na zaburzenie borderline. Świadomość tego zaburzenia znacznie wzrosła w ostatnich latach – nie tylko wśród specjalistów, ale także w opinii publicznej.

Zaburzenie borderline zazwyczaj diagnozowane jest już w okresie dorastania lub we wczesnej dorosłości. W wieku 30-40 lat większość osób z tym zaburzeniem osiąga większą stabilność w relacjach i funkcjonowaniu zawodowym.

Co to jest zaburzenie osobowości?

Zaburzenia osobowości to grupa zaburzeń tak głęboko osadzonych, że aż dotykającej rdzenia naszej psychiki – czyli osobowości. Są trwałe i silnie zakorzenione. 

Zaburzenia osobowości opierają się na niezdrowej relacji z otoczeniem.

Powodują cierpienie i trudności w funkcjonowaniu. Zachowanie osób z zaburzeniami osobowości zauważalnie odbiegają od norm społecznych.

Zaburzenia osobowości bardzo często są tylko częścią bardziej złożonego problemu i towarzyszą wielu innym zaburzeniom i problemom, takim, jak choćby zaburzenia lękowe, zaburzenia nastroju, alkoholizm, czy przestępczość.

Rodzaje zaburzeń osobowości

W oparciu o DSM-5, czyli szeroko uznaną klasyfikację zaburzeń psychicznych, wydawaną przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, zaburzenia osobowości możemy podzielić na trzy główne wiązki.

Wiązka A – zaburzenia osobowości charakteryzujące się dziwacznością i ekscentrycznością. Zaliczamy do niej:

• paranoiczne zaburzenie osobowości
• schizoidalne zaburzenie osobowości
• schizotypowe zaburzenie osobowości.

Wiązka B – zaburzenia odznaczające się dramatycznością, emocjonalnością i lekceważeniem konsekwencji. W tej wiązce znajdują się:

• antyspołeczne zaburzenie osobowości
• zaburzenie osobowości z pogranicza – czyli zaburzenie borderline
• histrioniczne zaburzenie osobowości
• narcystyczne zaburzenie osobowości

Wiązka C – zawiera zaburzenia osobowości charakteryzujące się napięciem, lękiem, obawami i przerażeniem. W wiązce C zawierają się:

• zaburzenie osobowości unikowej
• zaburzenie osobowości zależnej
• obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości

Poza tym możliwa jest jeszcze diagnoza nieokreślonego zaburzenia osobowości – jeśli objawy nie spełniają kryteriów diagnostycznych dla zaburzeń wiązek A, B lub C.

Objawy zaburzenia osobowości borderline

Cechą charakterystyczną dla zaburzenia borderline jest niestabilność – dlatego też to zaburzenie nazywa się „zaburzeniem osobowości chwiejnej emocjonalnie”.

Niestabilne w tym przypadku są zarówno emocje, jak i tworzone relacje, czy obraz samego siebie. 

Drugą charakterystyczną cechą jest impulsywność.

Zaburzenie borderline to częste i szybkie zmiany, pochopnie podejmowane decyzje i dynamicznie zmieniające się emocje.

Aby zdiagnozować zaburzenie osobowości z pogranicza, musi wystąpić przynajmniej pięć z poniższych objawów. Nie każda osoba z zaburzeniem osobowości z pogranicza doświadcza każdego objawu.

Niektórzy ludzie mogą mieć kilka, podczas gdy inni doświadczają większości z tych objawów.

Unikanie porzucenia

Osoba z tym zaburzeniem będzie wkładać mnóstwo energii i wysiłków, aby uniknąć porzucenia – nawet, jeśli jest ono wyimaginowane.

Osoby z borderline są bardzo wrażliwe na odrzucenie, reagując gniewem i niepokojem nawet na krótkie rozstania. Nawet podróż służbowa lub nagła zmiana planów mogą wywołać negatywne myśli, w tym lęk przed porzuceniem.

Niestabilne relacje

Związki z osobą z zaburzeniem osobowości borderline z pewnością nie są spokojne.

W tym zaburzeniu człowiek praktycznie zawsze jest zaangażowany w jakąś relację dostarczającą niezwykle intensywnych uczuć – próbując z całych sił uniknąć porzucenia.

Człowiek z zaburzeniem borderline ma tendencje do popadania w skrajności i idealizacji lub dewaluacji innych ludzi, z którymi wchodzi w relacje.

Z początku może idealizować partnera, chcieć spędzać z nim każdą minutę i od razu dzielić się najbardziej intymnymi sprawami. Jednak to podejście może szybko przerodzić się w dewaluacji, oskarżania o niewystarczającą opiekę.

W relacjach tych bardzo często występują konflikty i rozstania.

Chwiejny obraz samego siebie

Zniekształcony pogląd na siebie może prowadzić do częstych zmian celów długoterminowych, planów kariery, pracy, przyjaźni, tożsamości i systemu wartości. Osoba z borderline może szybko przechodzić od bardzo wysokiego do bardzo niskiego poczucia własnej wartości.

W przypadku zaburzenia z pogranicza możemy spotkać się z poczuciem, że dana osoba sama nie wie kim jest, czego pragnie i jakie są jej preferencje (także seksualne).

Autodestrukcyjna impulsywność

Osoby z tym zaburzeniem osobowości popadają impulsywnie w zachowania, które im szkodzą – takie jak nadużywanie różnych substancji, nieodpowiedzialny seks, kradzieże, zakupy, hazard, lekkomyślna jazda samochodem, objadanie się.

Zaobserwować można także zachowania, które wyglądają jak „rzucanie sobie samemu kłód pod nogi” – na przykład porzucanie szkoły na moment przed jej ukończeniem, psucie dopiero co naprawionych relacji.

Samookaleczanie lub zachowania i myśli samobójcze

Ryzyko samookaleczania i samobójstw jest niestety często wpisane w zachowanie osoby z zaburzeniem borderline – dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie i leczenie tego zaburzenia.

Na skutek zachowań autoagresywnych umiera około 10% osób ze zdiagnozowanym zaburzeniem borderline. 

Ryzyko samobójstwa są największe w wieku młodzieńczym i stopniowo zanikają wraz z wiekiem.

Niestabilne emocje

Nastrój osoby z borderline często i szybko się zmienia i jest bardzo wrażliwy na wydarzenia. Często zauważyć można też drażliwość i niepokój. Nastroje, choć utrzymują się krótko (zwykle kilka godzin, nie dłużej niż kilka dni), są niezwykle intensywne.

Często zaobserwować można także bardzo wysoką wrażliwość na stres.

Ciągłe poczucie pustki

Osoba z borderline wciąż odczuwa „jakiś brak” i „jakąś pustkę”. Objawiać to się może na przykład poprzez ciągłe poszukiwanie nowych wrażeń i nowych form aktywności.

Gniew

Pojawiający się często w nieadekwatnych sytuacjach lub w zbyt dużym (w stosunku do wywołującej go sytuacji) wymiarze. Może powodować też fizyczną agresję, ponieważ osoba z borderline ma poważne problemy z kontrolowaniem swojej złości.

Przejściowe wyobrażenia paranoidalne lub poważne objawy dysocjacyjne

W okresie silnego stresu osoby z osobowością chwiejną emocjonalnie mogą przejawiać myśli paranoidalne (np. że ktoś chce ich skrzywdzić) i objawy dysocjacji (oddzielenia się od rzeczywistości, np. depersonalizacja). Zwykle jednak te objawy trwają dość krótko.

Jak zachowuje się osoba z borderline?

W praktyce, objawy borderline mogą przybierać różne formy i manifestować się w codziennym życiu na wiele sposobów.

• zmiany nastrojów: osoba która ma zaburzenie borderline, może spędzać jedno popołudnie w bardzo radosnym nastroju, planując różne aktywności z przyjaciółmi i wyrażając entuzjazm. Jednak w ciągu kilku godzin może poczuć się beznadziejnie i zacząć unikać kontaktu z innymi, czując się przytłoczona i przygnębiona bez wyraźnego powodu;

• impulsywność: osoba z tym zaburzeniem może podejmować decyzje o szybkiej zmianie pracy lub relacji spontanicznie, nie biorąc pod uwagę długoterminowych konsekwencji;

• lęk przed odrzuceniem: osoba z borderline może nieadekwatnie się denerwować i wszczynać konflikty z powodów błahych (z perspektywy innych osób), na przykład, gdy ktoś nie odbierze telefonu, odwoła spotkanie, albo nie będzie mógł poświęcić tej osobie czasu,

• ekstremalne reakcje: człowiek z borderline może na stresowe sytuacje (np. zwolnienie, kłótnia z partnerem) reagować ekstremalnie, na przykład gwałtownymi wybuchami złości, samookaleczeniem, agresją.

Przyczyny i czynniki ryzyka zaburzenia borderline

Przyczyny zaburzenia borderline są złożone i wieloaspektowe. Istnieje wiele teorii dotyczących jego powstania, w tym:

1. Genetyka: Badania sugerują, że istnieje komponent genetyczny, który może predysponować do rozwoju zaburzenia borderline. Osoby z rodzinami, w których występowały podobne zaburzenia, mogą mieć wyższe ryzyko rozwoju tego schorzenia.
2. Czynniki środowiskowe: Wczesne doświadczenia życiowe, takie jak doświadczenie przemocy, mogą zwiększać ryzyko rozwoju zaburzenia borderline. Dzieciństwo w dysfunkcyjnych rodzinach, w których występowały problemy z emocjami i relacjami, również może wpływać na rozwój tego zaburzenia.
3. Neurobiologia: Badania sugerują, że zmiany w strukturze i funkcjonowaniu mózgu mogą być związane z objawami zaburzenia borderline, zwłaszcza w obszarach odpowiedzialnych za regulację emocji i impulsów.

Leczenie osobowości borderline

Objawy zaburzenia borderline mogą negatywnie wpływać na praktycznie wszystkie obszary życia, w tym pracę, szkołę, związki i zdrowie fizyczne, dlatego leczenie jest tak ważne.

Pomimo przeszkód, wiele osób z zaburzeniem borderline prowadzi normalne, satysfakcjonujące życie.

Jeśli uważasz, że ty lub bliska osoba może cierpieć na zaburzenie borderline, koniecznie zwróć się o pomoc do specjalisty zdrowia psychicznego, takiego jak psycholog lub psychiatra.

Ważne jest, aby pamiętać, że wiele objawów borderline to objawy, których każdy doświadcza od czasu do czasu – i nie muszą świadczyć o chorobie.

Tylko specjalista może zdiagnozować zaburzenie borderline.

Zalecane leczenie zaburzenia osobowości chwiejnej emocjonalnie obejmuje psychoterapię, leki oraz wsparcie grupowe, rówieśnicze i rodzinne. 

Psychoterapia

Psychoterapia grupowa i indywidualna jest skuteczną formą leczenia wielu pacjentów. Jednym z rodzajów skutecznych form terapii w przypadku borderline jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT).

Otrzymanie pomocy od specjalisty zdrowia psychicznego ma kluczowe znaczenie, ponieważ przy konsekwentnym leczeniu można znacząco poprawić jakość życia, opanować objawy i ich intensywność.

Leki na borderline

Leczenie farmakologiczne jest często przepisywane na podstawie konkretnych objawów wykazywanych przez pacjenta. Leki przeciwdepresyjne i stabilizatory nastroju mogą być pomocne w przypadku depresji lub chwiejne nastroju.

Leki przeciwpsychotyczne mogą być stosowane w przypadku zniekształceń w myśleniu i objawów urojeniowych i dysocjacyjnych.

Jak sobie radzić, mając osobowość typu borderline?

Zdiagnozowano u Ciebie zaburzenie osobowości borderline? Zmierzenie się z tym faktem może być bardzo trudne.

Pamiętaj jednak, że przy odrobinie wysiłku i trzymaniu się planu leczenia, możesz znacząco poprawić jakość swojego życia, być szczęśliwym i spokojnym.

Poniżej znajdziesz kilka skutecznych sposobów na to, by poprawić swoje samopoczucie i zmierzyć się z przykrymi objawami borderline. Pamiętaj jednak, że w przypadku tego zaburzenia najważniejsze jest leczenie, a poniższe sposoby świetnie sprawdzą się jako jego uzupełnienie.

Naucz się regulować swoje emocje

Dużym wyzwaniem dla osobowości borderline może być funkcjonowanie podczas silnych stanów emocjonalnych, które do tego często się zmieniają.

Umiejętnością, która pozytywnie wpłynie na Twoje życie jest regulowanie własnych emocji.

W tym celu musisz znaleźć zachowania i reakcje, które Cię uspokajają i wyrobić nawyk sięgania po nie, gdy są potrzebne (zamiast zachowań destrukcyjnych). Poniżej znajdziesz kilka przykładów dla inspiracji.

Gdy czujesz gniew lub złość, spróbuj:

• porwać kawałek papieru, np. gazetę,
• wykonać energiczne ćwiczenia – pójść pobiegać, albo zrobić choć kilka pajacyków,
• zająć się angażującymi fizycznie obowiązkami, takimi jak sprzątanie albo praca w ogrodzie.

Gdy czujesz przytłaczający smutek, spróbuj:

• położyć się i obejrzeć swój ulubiony serial komediowy,
• przytulić się – nawet, jeśli nie ma w pobliżu bliskiej osoby, możesz przytulić się do zwierzaka lub poduszki,
• wyjść na spacer.

Gdy czujesz niepokój, spróbuj:

• przygotować sobie ciepły napój i powoli go wypić – świetnie sprawdzi się w tym celu ziołowa herbata,
• wykorzystać jedną ze skutecznych technik relaksacyjnych,
• wypisać wszystko, co Cię niepokoi na kartce (aby wyrzucić ten niepokój z głowy),
• wziąć ciepły prysznic lub kąpiel.

Zadbaj o swoje zdrowie fizyczne

Zaburzenie osobowości borderline wprowadza wystarczająco dużo niestabilności do Twojego życia – dlatego postaraj się ustabilizować to, co leży w granicach Twojej kontroli.

Zadbanie o swoje zdrowie fizyczne – na przykład uregulowanie hormonów, zadbanie o poziomy mikroelementów, regularne badania i uprawianie sportu sprawią, że Twój organizm będzie lepiej Ci służył, a także lepiej znosił stres i silne emocje.

Będziesz zaskoczony, jak bardzo stan ciała wpływa na to, jak się czujesz!

Dobrym pomysłem jest też wprowadzenie regularności, szczególnie w zakresie snu i jedzenia. Wysypianie się (minimum 7 godzin na dobę), zasypianie i wstawanie codziennie o podobnej godzinie, stałe pory zbilansowanych posiłków – choć może brzmieć to błaho, to ma kluczowe znaczenie dla naszego samopoczucia i odporności psychicznej.

Naucz się relaksować

Zaburzenie osobowości z pogranicza, to przede wszystkim częste mierzenie się z silnymi emocjami i stresem.

Najlepszym sposobem na poradzenie sobie z tymi stanami, to nauka głębokiego relaksowania swojego ciała i umysłu.

Po pierwsze, regularnie stosując techniki relaksacyjne, będziesz „spuszczać ciśnienie” z organizmu, dzięki czemu lepiej zapanujesz nad stałym poziomem stresu.

Po drugie, dobrze mieć te techniki w swoim arsenale, aby móc po nie sięgnąć, gdy wydarzy się coś niespodziewanego, co wyprowadzi Cię z równowagi.

O skutecznych technikach relaksacji i wskazówkach ich stosowania możesz przeczytać w tym artykule.

Możesz także wypróbować regularną medytację – w tym artykule znajdziesz kompleksowy przewodnik po medytacji dla początkujących.

Jak pomóc bliskiej osobie z borderline?

Diagnoza zaburzenia borderline u bliskiej osoby może przynieść jednocześnie ulgę (z określenia problematycznej sytuacji), jak i niepokój (o to, jak się z tym zaburzeniem zmierzyć).

W zaburzeniu borderline niezwykle ważne jest wsparcie najbliższych i ogólne wsparcie społeczne, dlatego warto znaleźć w sobie siłę do wsparcia bliskiej osoby z tym zaburzeniem.

Pamiętaj jednak, że przede wszystkim musisz zadbać o siebie – w przeciwnym razie nie tylko nie będziesz w stanie wspierać, ale także sam zaczniesz potrzebować pomocy.

Zapoznaj się z listą sposobów, na jakie możesz wspierać osobę z zaburzeniem osobowości z pogranicza.

Poszerzaj wiedzę

Pierwszym krokiem dla rodziny, przyjaciół i innych osób wspierających, które chcą zaoferować znaczącą pomoc, jest poznanie charakterystyki tego zaburzenia – czytanie tego artykułu jest bardzo dobrym krokiem!

Bardziej prawdopodobne jest, że zareagujesz na trudne zachowania w pomocny sposób, gdy zrozumiesz przyczynę takiego zachowania. Pamiętaj jednak, żeby czerpać wiedzę wyłącznie ze sprawdzonych źródeł informacji.

Wspieraj leczenie

Ponieważ zaburzenie osobowości chwiejnej emocjonalnie jest tak niestabilne i impulsywne, niezwykle często trudno jest tym osobom utrzymać systematyczne leczenie.

Osoby z borderline często opuszczają psychoterapię, nie dbają o systematyczne przyjmowanie leków i nie sięgają po zdrowe metody radzenia sobie z emocjami.

Najlepsze i najważniejsze, co możesz zrobić dla bliskiej osoby z borderline, to wspierać jej leczenie. Przypominać i zachęcać do regularnego przyjmowania leków lub do nieopuszczania wizyt u psychoterapeuty.

Jeśli masz pod opieką nastolatka ze zdiagnozowanym zaburzeniem borderline, szczególną uwagę przyłóż do pilnowania realizacji zaleceń psychiatry i psychoterapeuty.

Bezpłatny test online – sprawdź czy cierpisz na lęki

 

Pilnuj własnych granic

Nawet, jeśli zrozumiesz, że konflikty z osobą z borderline wynikają w dużej mierze z lęku przed porzuceniem, nie oznacza to, że każdy akt agresji jest usprawiedliwiony.

Stanowczo i asertywnie pilnuj swoich granic, nie toleruj żadnego przejawu agresji (fizycznej ani słownej) i dbaj o własną przestrzeń na odpoczynek i naładowanie emocjonalnych baterii.

Jeśli jesteś partnerem, rodzeństwem, czy rodzicem osoby z zaburzeniem osobowości z pogranicza, to Tobie także może być trudno. Co więcej – przygotuj się na to, że Ty także możesz potrzebować pomocy.

W razie potrzeby rozważ zgłoszenie się do psychoterapeuty lub do grupy wsparcia osób zmagających się z podobnymi wyzwaniami.

Traktuj swój dobrobyt psychiczny priorytetowo. Jesteśmy w stanie pomagać innym tylko, jeśli najpierw zadbamy o siebie.

W przeciwnym razie nie będziemy w stanie udzielić odpowiedniej pomocy i sami będziemy jej potrzebować.

Nie możesz pomóc komuś innemu ani cieszyć się trwałymi, satysfakcjonującymi relacjami, gdy jesteś wyczerpany i przytłoczony stresem. Podobnie jak w przypadku sytuacji awaryjnej podczas lotu, musisz „najpierw założyć własną maskę tlenową”.

Poświęć czas na przyjemność

Zdrowe relacje i dobre samopoczucie kwitną, gdy ludzie doświadczają pozytywnych emocji i czują się razem dobrze.

Jedną z najbardziej pomocnych i uzdrawiających rzeczy, jaką osoba udzielająca wsparcia może zrobić, jest zasugerowanie zdrowej aktywności, która jest obustronnie przyjemna.

Może być to na przykład spacer na łonie natury lub oglądanie zabawnego filmu. 

Te uspokajające czynności wykonywane razem przynoszą korzyści zarówno osobie z zaburzeniem borderline, jak i osobie wspierającej, jednocześnie rozwijając relację.

Uważnie słuchaj i nie bagatelizuj

Osoba z borderline przeżywa wiele bardzo silnych emocji i jest skłonna do ryzykownych zachowań.

Poświęcanie uwagi i aktywne słuchanie pomoże skuteczniej monitorować stan bliskiej osoby. Dzięki temu, w razie potrzeby, będziesz w stanie skuteczniej i szybciej zaoferować pomoc, w sytuacji potencjalnie niebezpiecznej.

Zachowaj spokój

Jeśli to tylko możliwe, postaraj się odszukać w sobie pokłady spokoju i cierpliwości. Czasem może być trudno. Pamiętaj, że Ty też masz prawo do własnych emocji – w tym gniewu i smutku. 

Nie chodzi o to, aby tłumić swoje emocje! 

Zdrowe ich regulowanie pozwoli Ci lepiej uchronić się przed stresem (na przykład w sytuacji konfliktu), a także da stabilne oparcie osobie z borderline.

Zaoferuj zdrowe opcje

Postaraj się zachęcać osobę z zaburzeniem borderline do zachowań, które nie są dla niej szkodliwe.

Kontakt z substancjami psychoaktywnymi, niespokojne środowisko, sytuacje niebezpieczne – to duże zagrożenia dla osoby chwiejnej emocjonalnie.

Gdy przyjdzie Ci wybierać sposób, w jaki macie wspólnie spędzić wolny czas, postaraj się wybierać aktywności, które będą wspierać dobrobyt psychiczny Twojej bliskiej osoby (a także Twój).

Podsumowanie

Zaburzenie osobowości borderline to poważny stan psychiczny, który powoduje cierpienie nie tylko osoby cierpiącej na to zaburzenie, ale często także jej rodziny i innych bliskich osób.

Kluczowe, zarówno dla osoby cierpiącej, jak i jej bliskich, jest zrozumienie charakterystyki tego zaburzenia, jego przyczyn i mechanizmów działania. Tylko systematyczna praca, wsparta specjalistycznym leczeniem, pozwoli na stopniowe osłabianie objawów i zyskiwaniem zdrowego i satysfakcjonującego życia.

Źródła

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
• „Borderline and Other Personality Disorders: New Directions in 2022.” FOCUS, 20(4), pp. 420–421
• Chapman J, Jamil RT, Fleisher C. Borderline Personality Disorder. [Updated 2022 Oct 25]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430883/
• Cierpiałkowska, L., & Soroko, E. (2017). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej.
• Elea Drews-Windeck, Lindsay Evans, Kathryn Greenwood, Kate Cavanagh, The implementation of a digital group intervention for individuals with subthreshold borderline personality disorder, Procedia Computer Science, Volume 206, 2022, Pages 23-33, ISSN 1877-0509
• Jia N, Sakulsriprasert C, Wongpakaran N, Suradom C, O’ Donnell R. Borderline Personality Disorder Symptoms and Its Clinical Correlates among Chinese University Students: A Cross-Sectional Study. Healthcare. 2022; 10(9):1751. https://doi.org/10.3390/healthcare10091751
• Klatkiewicz, A. (2011). Traumatyczne zdarzenia w dzieciństwie a rozwój zaburzenia osobowości borderline. Nowiny Lekarskie, 80(6), 484-492.
• Klein, P., Fairweather, A.K. & Lawn, S. Structural stigma and its impact on healthcare for borderline personality disorder: a scoping review. Int J Ment Health Syst 16, 48 (2022). https://doi.org/10.1186/s13033-022-00558-3
• Kroener J, Schaitz C, Karabatsiakis A, Maier A, Connemann B, Schmied E, Sosic-Vasic Z. Relationship Dysfunction in Couples When One Partner Is Diagnosed with Borderline Personality Disorder: Findings from a Pilot Study. Behavioral Sciences. 2023; 13():253. https://doi.org/10.3390/bs13030253
• Moltu C, Kverme B, Veseth M, Natvik E. How people diagnosed with borderline personality disorder experience relationships to oneself and to others. A qualitative in-depth study. Int J Qual Stud Health Well-being. 2023 Dec;18(1):2152220. doi: 10.1080/17482631.2022.2152220. PMID: 36451523; PMCID: PMC9721408.
• O’Grady, S.M., Hinshaw, S.P. Developmental predictors of young adult borderline personality disorder: a prospective, longitudinal study of females with and without childhood ADHD. BMC Psychiatry 23, 106 (2023). https://doi.org/10.1186/s12888-023-04515-3
• Pastuszak-Draxler, A. (2012). Regulacja emocji u pacjentów z zaburzeniem osobowości borderline: aktualne kierunki badań. Psychiatria Polska, 46(3).
• Grzegorzewski, P., & Kucharska, K. (2018) Komponenty dysregulacji emocji w zaburzeniu osobowości borderline – przegląd najnowszych badań. Adv Psychiatry Neurol 2018; 27 (2): 120-134
• Lubomski, P. (2021). Stabilność emocjonalna, specyficzność pamięci autobiograficznej, klarowność Ja a zaburzenie osobowości borderline.
• Tate, A.E., Sahlin, H., Liu, S. et al. Borderline personality disorder: associations with psychiatric disorders, somatic illnesses, trauma, and adverse behaviors. Mol Psychiatry 27, 2514–2521 (2022). https://doi.org/10.1038/s41380-022-01503-z