Leczenie lęku obejmuje szereg metod, które mają na celu złagodzenie objawów i poprawę jakości życia osób zmagających się z nadmiernym stresem i niepokojem.
Od terapii poznawczo-behawioralnej po leczenie farmakologiczne – każda z tych metod ma swoje unikalne właściwości, które mogą pomóc w skutecznym zarządzaniu lękiem.
Bezpłatny test online – sprawdź na jakie lęki cierpisz
Czy lęk da się całkowicie wyleczyć?
Lęk jest naturalną i potrzebną reakcją organizmu – nie tylko nie da się go wyleczyć, ale także nie powinno się tego robić.
Można natomiast wyleczyć zaburzenia lękowe, czyli patologiczną formę lęku. W tym przypadku lęk jest nieadekwatny do sytuacji (na przykład jest zbyt przytłaczający, trwa za długo lub pojawia się w sytuacjach, w których nie ma realnego zagrożenia).
Leczenie zaburzeń lękowych nie polega na “wyleczeniu lęku”, tylko na sprowadzeniu go do normalnych, zdrowych poziomów – i jest to jak najbardziej możliwe.
Jakie leki na lęk? Leczenie lęku farmakologiczne
Farmakoterapia lęku jest skutecznym narzędziem w leczeniu zaburzeń lękowych, ale powinna być stosowana tylko wtedy, gdy jest to naprawdę konieczne i wyłącznie pod okiem lekarza.
Celem jest osiągnięcie stanu, w którym można funkcjonować bez leków.
Leki przeciwlękowe, dzielą się na te stosowane w leczeniu krótkotrwałym i długoterminowym.
Wybór leku zależy od nasilenia objawów, stanu zdrowia, innych stosowanych leków i indywidualnych potrzeb pacjenta.
Niektóre leki stosowane w leczeniu lęku mogą początkowo powodować reakcję paradoksalną, co oznacza, że na początku leczenia objawy lęku mogą się nasilić.
Dlatego lekarz może zalecić częstsze wizyty kontrolne lub zastosowanie krótkoterminowych leków wspomagających.
Jeśli zauważysz jakiekolwiek niepożądane objawy, nawet jeśli nie jesteś pewien, czy są one związane z lekiem, skontaktuj się z lekarzem.
Nigdy nie przerywaj przyjmowania leku bez konsultacji z lekarzem, ponieważ nagłe odstawienie może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.
Aby uniknąć niebezpiecznych interakcji z innymi lekami, ważne jest, aby lekarz znał wszystkie stosowane przez Ciebie leki, w tym suplementy.
Pamiętaj, że choć leki mogą pomóc w leczeniu objawów lęku, nie rozwiązują one problemów w pełni.
Dlatego warto rozważyć również psychoterapię jako część kompleksowego planu leczenia.
Główne typy leków stosowanych w leczeniu zaburzeń lękowych to:
• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI),
• Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI),
• Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD),
• Benzodiazepiny,
• Inhibitory MAO,
• Azapirony – buspiron.
Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)
Leki zwane selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) są często stosowane w leczeniu lęku i depresji.
Serotonina to substancja, która przesyła sygnały między komórkami nerwowymi w mózgu.
Normalnie po przesłaniu sygnału, serotonina jest „wciągana” z powrotem do komórek nerwowych, co zmniejsza jej działanie.
Leki SSRI blokują ten proces, co pozwala serotoninie działać dłużej i skuteczniej, dzięki czemu poprawia się nastrój i zmniejsza się poziom lęku.
Przykłady leków z tej grupy to citalopram, escitalopram, fluoksetyna, paroksetyna, fluwoksamina i sertralina. Choć wszystkie należą do tej samej grupy, działają nieco inaczej.
Leki SSRI są zazwyczaj skuteczne i mają stosunkowo mało skutków ubocznych, takich jak suchość w ustach, nudności, senność, bóle głowy czy problemy seksualne. Są szeroko stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych i depresji.
Więcej o objawach nerwicy
Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI)
Leki SNRI są popularnym wyborem w leczeniu lęku i depresji. Działają podobnie do leków SSRI, ale oddziałują zarówno na poziomu serotoniny, jak i noradrenaliny.
Przykładem leku SNRI jest przede wszystkim wenlafaksyna – ma podobne skutki uboczne, jak podano w przypadku leków z grupy SSRI. Sprawdza się ona zwłaszcza w leczeniu uogólnionych zaburzeń lęku
Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD)
TLPD to leki z ponad pięćdziesięcioletnią historią. Przez długi czas były stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych, a ponieważ imipramina, klomipramina czy opipramol okazały się skuteczne, także dziś się je przepisuje.
Leki TLPD również hamują wychwyt zwrotny serotoniny i noradrenaliny, ale ich mechanizm działania trochę się różni od działania leków SSRI czy SNRI, blokują one inne receptory niż te, na które działają preparaty SSRI.
Leki TLPD wśród skutków ubocznych mają uczucie zmęczenia, suchość w ustach, zaparcia, znaczny przyrost wagi.
Benzodiazepiny
Benzodiazepiny – leki należące do tej grupy stosuje się doraźnie, są to na przykład: alprazolam, lorazepam, klonazepan, diazepam. Mają one silne działanie uspokajające (działają na jeszcze inny rodzaj neuroprzekaźników – kwas gamma-aminomasłowy (GABA)).
W zaburzeniach lękowych benzodiazepiny są wykorzystywane od wielu dziesięcioleci. Ich działanie rozpoczyna się w ciągu kilkunastu minut po podaniu.
Ich poważną wadą jest to, że powodują wiele skutków ubocznych, w tym: zmęczenie, otępienie, senność, wydłużenie czasu reakcji, złe samopoczucie kilka godzin po zażyciu przypominające poalkoholowego „kaca”.
Warto przy tej okazji wspomnieć, że alkohol identycznie jak benzodiazepiny czy niestosowane już dzisiaj w leczeniu lęków barbiturany, działa na receptory GABA. Stąd nie tylko podobne działanie, ale również ogromne ryzyko uzależnienia.
Po jakimś czasie benzodiazepiny działają słabiej i konieczne może być zwiększenie dawki. Odstawienie leku jest trudne, bo powoduje gwałtowny powrót niepokoju i lęku. Na uzależnienie bardziej są narażone osoby, które mają problem z nadużywaniem alkoholu czy środków przeciwbólowych.
Inhibitory MAO
Inhibitory monoaminooksydazy (MAO) to kolejne leki przeciwdepresyjne, który sprawdziły się również w leczeniu zaburzeń lęku – szczególnie fobii społecznej. Inhibitory MAO miały trzy kolejne generacje. Do najnowszej, trzeciej, generacji należy moklobemid – selektywny i odwracalny inhibitor MAO.
Leki z tej grupy mają jednak bardzo istotną wadę – wchodzą w liczne interakcje. Nie można ich łączyć z innymi lekami. Szczególnie groźne jest połączenie z lekami SSRI, SRNI, ale też z preparatami przeciwbólowymi czy przeciwkaszlowymi.
Niepożądane działanie wywołuje też połączenie inhibitorów MAO z tyraminami – aminami, które występują w żółtym serze, wędzonych rybach, czekoladzie, produktach drożdżowych czy winie. Należy ich unikać w trakcie leczenia, co jest bardzo uciążliwe.
Wszystko o nerwicy lękowej
Azapirony – buspiron
Buspiron to lek sprawdzający się w leczeniu zaburzeń lękowych uogólnionych, w napadach lęku panicznego czy fobiach nie jest skuteczny. Zaczyna działać po 2 – 6 tygodniach. Ma liczne skutki uboczne: zawroty, bóle głowy, podenerwowanie, problemy żołądkowo-jelitowe.
Terapia behawioralna i behawioralno-poznawcza zaburzeń lękowych
Terapia behawioralna i terapia poznawczo-behawioralna, to jedne z najskuteczniejszych form psychoterapii w ogóle, a w leczeniu zaburzeń lękowych w szczególności.
W terapii behawioralnej każde zaburzenie, traktowane jest jak pewien wzorzec zachowań.
Celem terapii zatem jest zmniejszenie lub całkowite usunięcie wzorców niepożądanych, a rozwinięcie w ich miejsce zachowań właściwych, to znaczy takich, które sprawdzają się lepiej i umożliwiają pełniejsze funkcjonowanie w społeczeństwie. Równie ważnym celem terapii jest utrzymanie tych zmian także po zakończeniu terapii.
Zgodnie z teoretycznymi podstawami terapii przyczyną większości ludzkich zachowań jest środowisko. Może ono kształtować zachowania zarówno pożądane, jak i takie, które klasyfikuje się jako zaburzenie.
Wszystkie zachowania zostają wyuczone w wyniku:
• warunkowania klasycznego,
• warunkowania sprawczego,
• uczenia się przez obserwację.
Warunkowanie klasyczne
Warunkowanie klasyczne sprawia, że początkowo obojętny bodziec (na przykład ciasne pomieszczenie) w wyniku niepomyślnego splotu wydarzeń (gorący dzień i pełny autobus, który utknął w korku) wywołuje reakcję lękową („nigdy się stąd nie wydostanę, umrę tu”).
W tej sytuacji sam autobus, nawet pusty i poruszający się, może w przyszłości wywoływać reakcję lękową.
Warunkowanie sprawcze
Warunkowanie sprawcze to wzmacnianie jednych zachowań – wówczas będą się one pojawiać w przyszłości częściej, a także karanie innych – w przyszłości pojawi się ich mniej.
Jeżeli reakcja lękowa spowoduje wzmożone zainteresowanie otoczenia lub pozwoli na unikanie sytuacji trudnych (na przykład zwolnienie z konieczności publicznych wystąpień), to będzie ona w ten sposób wzmacniana.
Jeżeli w rezultacie danego zachowania pojawią się przykre komentarze lub jakieś konsekwencje (niezdanie egzaminu, zwolnienie z pracy), to zachowanie nie otrzymuje wzmocnienia.
Uczenie przez obserwowanie innych
Uczenie się poprzez obserwowanie innych osób, szczególnie tych, które są ważne dla nas, polega na powtarzaniu pewnych zachowań. Powtórzenie to może pojawić się nawet wiele lat później – na przykład paniczna reakcja matki na widok pająka, powtórzona u jej córki.
Efektem takiego ujmowania różnorodnych przyczyn zachowania jest nie tylko ich wyjaśnienie, ale także stworzenie licznych technik, których zadaniem jest korygowanie zachowań niepożądanych.
Najczęściej wykorzystuje się dwa mechanizmy: wygaszanie oraz przeciwwarunkowanie.
Wygaszanie
Wygaszanie lęku polega na zmianie reakcji na bodźce, które wywołują lęk. Celem jest zmniejszenie reakcji lękowej poprzez stopniowe wystawianie osoby na bodźce wywołujące lęk, aż reakcja ta osłabnie.
Stopniowa ekspozycja to technika, w której pacjent najpierw wyobraża sobie sytuacje wywołujące lęk. Następnie, w kontrolowanym środowisku, stopniowo zetknie się z tymi sytuacjami w coraz większym nasileniu. Celem jest „przyzwyczajenie się” do bodźca, co prowadzi do zmniejszenia lęku.
Terapia implozywna (zanurzanie) polega na natychmiastowym i pełnym wystawieniu pacjenta na bodziec wywołujący lęk, bez możliwości jego uniknięcia. Dzięki temu pacjent uczy się, że bezpośredni kontakt z bodźcem nie jest rzeczywiście niebezpieczny, co pozwala mu lepiej kontrolować lęk.
Przeciwarunkowanie (desentytyzacja)
Przeciwarunkowanie, znane również jako desensytyzacja, polega na zmianie skojarzeń związanych z bodźcem wywołującym lęk. Celem jest, aby bodziec, który pierwotnie wywołuje lęk, zaczął być kojarzony z czymś neutralnym lub pozytywnym.
Proces ten zaczyna się od sporządzenia listy rzeczy, które wywołują lęk, i pracy nad najłagodniejszymi z nich. W trakcie terapii pacjent uczy się relaksacji, a następnie, w stanie spokoju, wyobraża sobie bodźce, które wywołują lekki niepokój. Ćwiczenie to powtarza się, aż uczucie strachu zmniejszy się, a pacjent przechodzi do kolejnych bodźców na liście.
W porównaniu do techniki wygaszania, która polega na maksymalnym przeżywaniu strachu, przeciwarunkowanie koncentruje się na stopniowym zmniejszaniu reakcji lękowej poprzez nowe skojarzenia i relaksację. Obie metody mają na celu redukcję lęku, ale stosują różne podejścia do osiągnięcia tego celu.
Modelowanie
Modelowanie z kolei odwołuje się do mechanizmu naśladowania. Twórcy metody zakładają, że skoro skoro można nauczyć się jakiejś reakcji patrząc na kogoś, to w identyczny sposób można nauczyć się innego zachowania odnoszącego się do tego samego bodźca.
Jeżeli lęk dotyczy pająków, to polega to na obserwowaniu kogoś, kto ogląda pająki, a wreszcie wchodzi z nimi w kontakt (nasilenie bodźca lękowego musi być stopniowane).
Inne metody leczenia
Farmakologia i psychoterapia behawioralno-poznawcza to dwie sprawdzone i najpopularniejsze metody leczenia lęku. Istnieje także szereg innych metod, które również mogą się okazać skuteczne, choć nie są tak dobrze przebadane.
EMDR
EMDR, czyli odwrażliwianie i przetwarzanie za pomocą ruchów gałek ocznych (eye movement desensitization and reprocessing) to terapia oparta na odkryciu, że pewne szybkie ruchy gałek ocznych, które się powtarzają, mogą znacząco zredukować poczucie lęku u osoby, która ma za sobą jakieś traumatyczne przeżycie.
EMDR opiera się na założeniach, że objawy lękowe są spowodowane swego rodzaju zablokowaniem systemu przetwarzania informacji, skutkiem czego wspomnienia nie zostają prawidłowo przetworzone.
Człowiek, który ma za sobą jakieś ciężkie doświadczenie przeżywa je wciąż na nowo w ten sam sposób.
Terapeuta pomaga w znalezieniu ścieżki w mózgu pozwalającej na przetworzenie wspomnienia. Służą temu systematycznie powtarzane ruchy oczu. Przykre wspomnienie zostaje połączone z informacjami przetworzonymi, a to sprawia, że dokonuje się zmiana w przekonaniach na temat własnej osoby, emocjach i uczuciach.
Arteterapia
Arteterapia to działanie polegające na łączeniu elementów sztuki i własnej twórczości. Poprzez samodzielną pracę polegającą na tworzeniu czegoś, łatwiej komunikować się z innym, ale także zrozumieć naturę swoich problemów, szczególnie gdy masz trudności w wyrażeniu myśli i uczuć słowami.
Do licznych form arteterapii należą: rysunek, malarstwo, ceramika, rzeźba, muzykoterapia, biblioterapia czy choreoterapia, czyli terapia poprzez taniec.
Techniki relaksacyjne i medytacja
Nauka technik relaksacyjnych polega na uczeniu się, jak stopniowo rozluźniać poszczególne grupy mięśni oraz jak spowolnić oddech. Pozwala to zapanować nad licznymi objawami towarzyszącymi lękowi.
Medytacja rozwija wrażliwość i samoświadomość. Dzięki niej lepiej wiesz, co dzieje się w Twoim ciele i uczysz się, w jaki sposób pojawiają się Twoje myśli. Możesz też nauczyć się nad nimi panować, a także przekształcać myśli lękowe w takie, które lepiej Ci służą.
Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne
Zmiana stylu życia
Zmiana stylu życia, choć nie wyleczy wszystkich zaburzeń lękowych, może znacznie pomóc w ich leczeniu. Oto kilka ważnych aspektów:
Dieta: Warto wzbogacić dietę o produkty bogate w magnez, który wspiera funkcjonowanie układu nerwowego. Najwięcej magnezu znajdziesz w warzywach liściastych, roślinach strączkowych, nasionach i orzechach. Ponadto, kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6, obecne w tłustych rybach morskich i siemieniu lnianym, również korzystnie wpływają na komórki nerwowe. Pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu – nawet lekkie odwodnienie może powodować podenerwowanie i zwiększać ryzyko ataków lęku.
Aktywność fizyczna: Regularny ruch to sprawdzony sposób na radzenie sobie z lękiem. Ćwiczenia pomagają spalić nadmiar adrenaliny, hormonu stresu, i zwiększają produkcję endorfin, które poprawiają samopoczucie.
Sen: Jakość snu ma ogromne znaczenie dla zdrowia psychicznego. Niedobór snu może nasilać objawy lęku i utrudniać radzenie sobie ze stresem. Staraj się utrzymywać regularny rytm snu, kładąc się spać i budząc o tych samych godzinach każdego dnia. Dobry sen pozwala na regenerację organizmu i poprawia zdolność radzenia sobie z lękiem.
Choć leczenie lęku może być wyzwaniem, odpowiednie zmiany w diecie, nawodnieniu, aktywności fizycznej i jakości snu mogą znacząco wspierać proces terapeutyczny. Warto rozważyć te aspekty jako część kompleksowego planu walki z zaburzeniami lękowymi.
Źródła
- Murawiec, S., Olejnik, N., & Kudlik, A. (2023) Farmakoterapia zaburzeń lękowych: które substancje są wskazywane przez polskich psychiatrów jako leki pierwszego wyboru?.
- Bąbel, P., & Ziółkowska, A. M. (2014). Terapia behawioralna zaburzeń lękowych. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 23(1), 3-9.
- Shapiro, F. (1999). Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) and the anxiety disorders: Clinical and research implications of an integrated psychotherapy treatment. Journal of Anxiety disorders, 13(1-2), 35-67.
- MacQueen, G., Born, L., & Steiner, M. (2003). Sertralina – selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny: charakterystyka i zakres zastosowania w psychiatrii. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 6(3), 53-68.
- Święcicki, Ł. (2013). Praktyczne aspekty farmakoterapii lęku—pozycja opipramolu. Psychiatria, 10(2), 63-66.
- Roseberry, K., Le-Niculescu, H., Levey, D.F. et al. Towards precision medicine for anxiety disorders: objective assessment, risk prediction, pharmacogenomics, and repurposed drugs. Mol Psychiatry (2023).
