Większość ludzi od czasu do czasu odczuwa lęk i stres w różnych momentach swojego życia, czasem przeżywając nawet epizod depresji. Czy to już kryzys egzystencjalny?
Dla wielu emocje te są krótkotrwałe i nie zakłócają zbytnio ogólnej jakości ich życia.
Dla innych natomiast te negatywne emocje, w połączeniu z ważnym wydarzeniem życiowym, mogą prowadzić do głębokiej rozpaczy, powodując, że zaczynają nawet kwestionować sens własnego życia.
Taki stan jest określany w psychologii kryzysem egzystencjalnym.
Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną
Czym właściwie jest kryzys egzystencjalny?
Kryzys egzystencjalny to zjawisko, które idealnie pokazuje różnice indywidualne między konkretnymi osobami. A to dlatego, że kryzys to nie sama trudna sytuacja, a silna i negatywna reakcja na tę sytuację.
Wystąpienie kryzysu to tylko częściowo wynik traumatycznego wydarzenia życiowego – na to samo wydarzenie niektóre osoby zareagują spokojniej, a inne głębokim kryzysem – w dużej mierze wystąpienie kryzysu zależy więc od cech danej osoby.
Z kryzysem mamy do czynienia wtedy, kiedy jakieś wydarzenie odbija się na psychice tak silnie, że zakłóca normalne codzienne funkcjonowanie.
Natomiast spotkanie z tak zwaną sytuacją graniczną (która ma osobiście znaczący charakter) może spowodować, że kryzys stanie się kryzysem egzystencjalnym.
Jednym z rodzajów kryzysów jest kryzys wieku średniego. Następuje on w sytuacji uświadomienia sobie bycia mniej więcej w połowie życia, kiedy „przed Tobą mniej, niż za Tobą”.
Choć sam kryzys wieku średniego bywa traktowany z przymrużeniem oka, to czasem wiąże się z głęboką wewnętrzną potrzebą przewartościowania własnych dążeń i wierzeń.
Innym przykładem jest syndrom opuszczonego gniazda – czyli sytuacja w życiu rodzica, w której wszystkie dzieci opuściły dom rodzinny i rozpoczęły własne, oddzielne życia i być może dały początek nowym rodzinom.
Szczególnie głęboki kryzys może nastąpić, jeśli dany rodzic był silnie zaangażowany w wychowanie swoich dzieci, np. jeżeli poświęcił własną karierę, na rzecz pozostania w domu i opiekowania się dziećmi.
Charakterystyka kryzysu egzystencjalnego
- Świadomość własnej śmiertelności
Szczególnie widać tę cechę, w sytuacji kryzysu wywołanego diagnozą nieuleczalnej choroby lub śmiercią bliskiej osoby. Choć każdy człowiek wie, że nie będzie żył wiecznie, sytuacja stanięcia ze śmiercią „oko w oko” zupełnie zmienia perspektywę patrzenia na życie. - Ograniczenie „bezmiaru” przyszłości
Dopóki żyje nam się dość zdrowo i spokojnie, a naszą głowę zaprzątają jedynie normalne codzienne uciążliwości, mamy wrażenie, że przyszłość to ogromny bezmiar czasu. W momencie wystąpienia kryzysu egzystencjalnego ten pogląd zaczyna się zmieniać – np. gdy wchodzisz w wiek, w którym zaczynasz podsumowywać dotychczasowe osiągnięcia i przebieg własnego życia. - Utrata znaczenia
Gdy poczucie ogromu czasu przed Tobą zanika, zaczynają tracić na znaczeniu Twoje dotychczasowe marzenia. Być może dojdzie nawet do momentu, w którym poczujesz, że niektórych rzeczy nie uda Ci się już w życiu osiągnąć – pozostaje pytanie: „Jaki sens ma pozostały mi czas?”. - Strach, lęk, panika i rozpacz
Osoba w sytuacji kryzysu egzystencjalnego nagle staje się świadoma wszystkich przyszłych zagrożeń, które ją czekają – a to może przytłoczyć i jeszcze maksymalizować przeżywany stres. - Poczucie samotności
Nawet jeżeli osoba w kryzysie ma wsparcie bliskich – może poczuć się samotna. Nie chodzi tutaj o niedocenienie pomocy otaczających ludzi. Po prostu pojawia się myśl, że mimo fizycznej obecności rodziny i przyjaciół oraz ich psychicznego wsparcia, bardzo często pozostajemy sami z własnym cierpieniem – szczególnie jeśli nikt z bliskich nie przechodził przez podobne chwile. - Wrażenie bezsilności
Osoby przeżywające kryzys egzystencjalny bardzo często czują się zupełnie bezsilne wobec sytuacji, która ich spotkała. Nie pomagają w tym także przytłaczające silne emocje i stres. - Kryzys własnej tożsamości
Możemy zauważyć także pojawiające się pytania dotyczące własnej tożsamości. Kryzys egzystencjalny często dzieli życie, wskazując moment rozpoczęcia „nowego rozdziału” – jednocześnie trudne przeżycie głęboko nas zmienia i powoduje konieczność przewartościowania własnego sposobu na życie.
Przyczyny kryzysu egzystencjalnego
Codzienne wyzwania, trudności i stresy raczej nie wywołają kryzysu egzystencjalnego czy emocjonalnego.
Ten rodzaj poważnego załamania następuje zazwyczaj po przeżyciu głębokiej rozpaczy i znaczącym wydarzeniu, takim jak poważna trauma lub strata.
Przykłady sytuacji mogących wywołać kryzys egzystencjalny:
- śmierć bliskiej osoby
- rozwód
- zdrada
- przeżyty kataklizm lub wojna
- nagła utrata pracy
- długotrwała depresja
- rozpoznanie zagrażającej życiu choroby (u Ciebie lub najbliższej Ci osoby)
- obchodzenie „przełomowych” urodzin, które skłaniają do podsumowań (np. 50 rok życia)
Choć trudno przewidzieć, które osoby zareagują na powyższe sytuacje, radząc sobie samodzielnie, a które przeżyją głęboki kryzys – wiemy, że są czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo, że w trudnej sytuacji dana osoba może się załamać.
Jest to obecność takich zaburzeń (czynników ryzyka kryzysu egzystencjalnego), jak:
- zaburzenia lękowe
- zaburzenie osobowości z pogranicza (tzw. borderline)
- depresja
- zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
Sama przeżyta trauma, poza kryzysem egzystencjalnym, może prowadzić także do rozwinięcia zespołu stresu pourazowego lub, w dłuższej perspektywie czasowej, do wystąpienia innego zaburzenia (np. depresji).
Objawy kryzysu egzystencjalnego
Po czym możemy poznać, że osoba z naszego otoczenia przeżywa kryzys?
Przeglądając poniższą listę pamiętaj, że w tym zakresie występują duże różnice indywidualne, a niektórzy ludzie mogą próbować specjalnie ukrywać własne przeżycia.
Objawy kryzysu egzystencjalnego mogą obejmować:
- niepokój
- depresję
- poczucie samotności
- obsesyjne zamartwianie się
- izolowanie się od bliskich
- niska motywacja
- obniżona energia i częste poczucie zmęczenia
- poczucie przytłoczenia
Pozytywne spojrzenie na kryzys
W literaturze psychologicznej oraz praktykach terapeutycznych zdarza się pozytywne spojrzenie na wystąpienie kryzysu.
Oczywiście, nie oznacza to cieszenia się z przeżytej traumy! Czasem jednak kryzys egzystencjalny staje się okazją, do takiego przepracowania własnych sposobów postępowania, wyznawanych wartości i utrzymywanych relacji, by wypracować pewną nową wartość.
Trudne pytania, z którymi zmaga się osoba w kryzysie, pojawiają się z konkretnych powodów i dobrze jest je rozwiązywać, gdy już się pojawiają. Kryzys egzystencjalny można postrzegać jako okazję do samorozwoju, a może nawet do odkrycia pewnych nowych aspektów swojego życia.
Nikt oczywiście nie mówi, że przeżycie kryzysu egzystencjalnego będzie łatwe. Jednak gdy podejdziesz do niego z innej perspektywy, masz szansę wyjść z niego silniejszym, odważniejszym, bardziej pewnym siebie z zupełnie nowym spojrzeniem na życie i cenną mądrością.
Radzenie sobie z kryzysem
Jeśli zmagasz się z kryzysem, zarówno emocjonalnym, jak i sytuacyjnym, możesz zrobić rzeczy, które pomogą ci w utrzymaniu dobrego samopoczucia psychicznego i fizycznego w tym trudnym okresie życia.
Priorytety
Bardzo ważne jest skoncentrowanie się wyłącznie na tym, co jest w tym momencie naprawdę istotne.
Może to oznaczać odmowę na prośby znajomych lub rezygnację z części obowiązków – nie powinieneś mieć jednak z tego powodu wyrzutów sumienia.
W sytuacji przeżywania kryzysu należy oszczędzać energię, aby poradzić sobie z własnym problemem.
Zgłoś się po pomoc
Prawdziwe oparcie znajdziesz w ludziach – powierz swoje przemyślenia najbliższym (zaufanym przyjaciołom lub rodzinie).
Nie chodzi o to, by znaleźli cudowne natychmiastowe rozwiązanie problemu. Wystarczy sama obecność i wsparcie emocjonalne.
Jeśli czujesz taką potrzebę, nie powinieneś też się wahać ze zgłoszeniem po pomoc do specjalisty od zdrowia psychicznego.
Zadbaj o siebie
Przede wszystkim zadbaj o zdrowie – tylko dzięki zdrowej diecie, odpowiedniej ilości relaksu i choć drobnej aktywności fizycznej będziesz miał siłę psychiczną na radzenie sobie z problemami.
Inną kwestią jest nauczenie się zdrowego rozładowywania stresu. Dobrym pomysłem może być nauczenie się technik relaksacyjnych lub spróbowanie medytacji.
Nie bądź też dla siebie zbyt surowy, poprawienie sobie nastroju dobrą komedią lub ulubioną potrawą od czasu do czasu nie jest niczym złym.
Postaraj się unikać używek – na przykład alkohol tylko na pozór krótkotrwale poprawia humor, w dłuższej perspektywie natomiast jest depresantem (obniża nastrój).
Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne
Jak pomóc bliskiemu z kryzysem egzystencjalnym?
Jeśli Twój przyjaciel lub inna bliska Ci osoba przeżywa kryzys egzystencjalny, są rzeczy, które możesz zrobić, aby okazać mu praktyczne i psychologiczne wsparcie.
Po pierwsze – słuchaj
Ważne jest wsparcie i aktywne słuchanie niepokojów i smutków Twojego bliskiego w potrzebie.
Skoncentruj się na oferowaniu wsparcia i zachęty do radzenia sobie, bez stosowania uproszczonych rozwiązań i utartych frazesów jak „nie martw się, wszystko będzie dobrze”.
Przede wszystkim nie osądzaj i nie deprecjonuj problemów swojego bliskiego, nawet jeśli Tobie nie wydają się aż tak straszne.
Pozwól bliskiej osobie opowiedzieć Ci o tym, jak się czuje i daj jej znać, że oferujesz swoje wsparcie.
Pomóż w codziennych obowiązkach
Wsparcie praktyczne może mieć kluczowe znaczenie podczas przeżywanego kryzysu.
Pomoc w codziennych zadaniach, takich jak obowiązki domowe, zakupy spożywcze, gotowanie lub załatwianie urzędowych spraw, może pomóc odciążyć bliskiego w czasie kryzysu.
Zapobiegniesz też w ten sposób także nagromadzeniu się zaniedbanych spraw, które w przyszłości mogłyby dostarczyć dodatkowego stresu.
Zachęć do zgłoszenia się po pomoc
Jeśli twój przyjaciel lub ukochany boryka się z poważnymi problemami, zachęć go do skontaktowania się ze specjalistą zdrowia psychicznego w celu uzyskania dodatkowego wsparcia i porady.
Możesz pomóc im w znalezieniu psychologa online, a nawet zaoferować, że zawieziesz ich na spotkanie.
Bardzo często osoby w kryzysie wcale nie są przeciwne terapii jako takiej, a jedynie brakuje im sił lub odwagi, by tej pomocy poszukać i się zgłosić.
Podsumowanie
Każdy może przeżyć w życiu kryzys egzystencjalny.
Zazwyczaj zadawanie sobie pytań dotyczących życia i sensu jest normalne i może skutkować dobrymi decyzjami dotyczącymi własnych działań.
Jeżeli jednak pytania te zamieniają się w kwestionowanie sensu istnienia i są połączone z głęboką rozpaczą – możesz mieć do czynienia z kryzysem egzystencjalnym.
W kwestii kryzysów istnieją bardzo duże różnice pomiędzy indywidualnymi osobami – zarówno w zakresie tego, co wywoła kryzys, jak i tego, jak ten kryzys będzie się objawiał i jak można go rozwiązać.
Z powodu tych różnic nie ma łatwego i uniwersalnego sposobu na rozwiązanie kryzysu egzystencjalnego.
Są przypadki, w których dana osoba może poradzić sobie z dylematem egzystencjalnym bez pomocy specjalisty.
Jeśli jednak pytania egzystencjalne prowadzą do poważniejszych problemów związanych ze zdrowiem psychicznym, takich jak depresja lub lęk, osoba powinna skonsultować się z lekarzem lub specjalistą zdrowia psychicznego w celu uzyskania porady i leczenia.
Jak możesz sobie pomóc
Źródła
- American Psychological Association (2013), https://www.apa.org/topics/help-emotional-crisis
- Lubrańska A., Noremberg J., Spętana J., (2019) Profilaktyka egzystencjalna wobec zachowań suicydalnych w okresie wczesnej dorosłości, Edukacja Dorosłych, nr 2
- Lasocińska, Kamila. (2014). Kryzys połowy życia – zdobywanie kompetencji autokreacyjnej i dążenie do mądrości.
- Lundvall M, Palmér L, Hörberg U, Carlsson G, Lindberg E. Finding an existential place to rest: enabling well-being in young adults. Int J Qual Stud Health Well-being. 2022 Dec;17(1):2109812. doi: 10.1080/17482631.2022.2109812. PMID: 35938549; PMCID: PMC9361758.
- Joana Butėnaitė, Jolanta Sondaitė, Antanas Mockus (2016), Components of existential crisis: a theoretical anaysis, International Journal of Psychology: Biopsychosocial Approach 2016 / 18
- Schnell, T., Krampe, H. Meaningfulness protects from and crisis of meaning exacerbates general mental distress longitudinally. BMC Psychiatry 22, 285 (2022). https://doi.org/10.1186/s12888-022-03921-3
- Smithson, M., Shou, Y., Dawel, A., Calear, A. L., Farrer, L., & Cherbuin, N. (2022). The Psychological Benefits of an Uncertain World: Hope and Optimism in the Face of Existential Threat. Frontiers in Psychology. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.749093
- Yang W., Staps T., Hijmans E. (2010), Essential crisis and the awareness of dying: the role of meaning and spirituality, OMEGA, vol. 61(1), s. 53-69
- Zanello A., Berthoud L., Bacchetta J. P. (2017), Emotional crisis in a naturalistic context: characterizing outpatient profiles and treatment effectiveness, BMC Psychiatry 17:130
