Anhedonia to stan, gdy nie chce Ci się nic robić i nic nie ma znaczenia.
Czujesz się podobnie?
Dowiedz się skąd się bierze i jak radzić sobie z anhedonią.
Czym jest anhedonia?
Anhedonia to upośledzona zdolność do odczuwania przyjemności, której towarzyszą:
- Obniżona zdolność do odczuwania przyjemności z przyjemnych bodźców.
Odczuwanie przyjemności może nie być całkowicie wykluczone – punktem odniesienia jest tu to, jak dana osoba czerpała przyjemność w przeszłości (co jej sprawiało przyjemność, w jaki sposób się to objawiało).
Nie oznacza to również, że „przyjemne bodźce” są odczuwane jako denerwujące, przykre i niechciane. Mogą nie przynosić negatywnych wrażeń, ale też nie cieszyć – następuje zobojętnienie.
- Pogorszenie pamięci o wcześniej doświadczanej przyjemności.
W większości przypadków osób zdrowych, gdy wspominamy przyjemność, która kiedyś nas spotkała, to także odczuwamy pewną namiastkę przyjemności – potrafimy się na chwilę „wczuć” w tamtą sytuację. Anhedonia ogarnia także przyjemność z tego źródła – takie wspomnienia nie przynoszą już przyjemnych odczuć, a także są ogólnie gorzej oceniane.
- Brak radości, zaangażowania i energii.
Taki stan nazywamy zazwyczaj apatią. Może nie ukazywać się jak klasyczny smutek – jest to bardziej postawa bierna, w której dana osoba nie ma ochoty ani motywacji, żeby podjąć jakieś działanie (nawet takie, które kiedyś lubiła) – bo po co, skoro nie przyniesie to żadnej przyjemności?
Anhedonia często pojawia się w ramach jakiegoś innego zaburzenia (np. depresji lub schizofrenii) – wtedy występują także inne objawy natury psychicznej, właściwe dla danego zaburzenia.
Diagnozowanie anhedonii – znak większego problemu
Anhedonia raczej nie występuje w odosobnieniu – najczęściej jest ona objawem (czasem głównym) w różnych zaburzeniach psychicznych. Najczęściej anhedonia objawia się przy:
- depresji,
- schizofrenii,
- chorobie afektywnej dwubiegunowej,
- chorobie Parkinsona,
- przy rozpoczęciu lub zakończeniu stosowania leków oddziałujących na psychikę (np. antydepresantów),
- przy stosowaniu lub odstawieniu substancji psychoaktywnych (np. alkoholu, narkotyków).
Przyczyny anhedonii
Anhedonia to złożony stan, który może mieć wiele przyczyn.
Zrozumienie tych przyczyn jest kluczowe dla skutecznego leczenia i poprawy jakości życia osób dotkniętych tym problemem.
Poniżej przedstawiamy najważniejsze czynniki, które mogą przyczyniać się do rozwoju anhedonii.
1. Biologiczne przyczyny anhedonii
- Zmiany w mózgu: Anhedonia często wiąże się z nieprawidłowym funkcjonowaniem obszarów mózgu odpowiedzialnych za odczuwanie przyjemności, takich jak układ nagrody. Zmiany w produkcji i przepływie neurotransmiterów, takich jak dopamina, mogą znacząco wpływać na zdolność do odczuwania radości.
- Genetyka: Badania sugerują, że pewne predyspozycje genetyczne mogą zwiększać ryzyko wystąpienia anhedonii. Osoby z historią depresji lub innych zaburzeń psychicznych w rodzinie mogą być bardziej narażone na ten stan.
2. Psychologiczne przyczyny anhedonii
- Traumy i stres: Przeżycia traumatyczne, długotrwały stres oraz nieprzepracowane emocje mogą prowadzić do rozwoju anhedonii. Osoby, które doświadczyły trudnych przeżyć, często zmagają się z trudnościami w odczuwaniu przyjemności.
- Zaburzenia psychiczne: Anhedonia jest częstym objawem zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, schizofrenia czy zaburzenia afektywne dwubiegunowe. W tych przypadkach anhedonia jest jednym z wielu objawów, które wymagają kompleksowego leczenia.
3. Społeczne i środowiskowe przyczyny anhedonii
- Izolacja społeczna: Brak wsparcia społecznego, samotność oraz trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji międzyludzkich mogą prowadzić do anhedonii. Osoby izolowane społecznie często odczuwają brak radości z życia.
- Warunki życia: Trudne warunki ekonomiczne, brak stabilności życiowej oraz ciągłe zmaganie się z problemami finansowymi mogą wpływać na rozwój anhedonii. Chroniczny stres związany z warunkami życia może prowadzić do wyczerpania emocjonalnego i utraty zdolności do odczuwania przyjemności.
4. Zdrowie fizyczne
- Choroby przewlekłe: Schorzenia somatyczne, takie jak choroby serca, cukrzyca czy chroniczny ból, mogą znacząco wpływać na samopoczucie psychiczne i prowadzić do anhedonii. Często osoby zmagające się z przewlekłymi chorobami doświadczają trudności w odczuwaniu przyjemności.
- Brak aktywności fizycznej: Regularna aktywność fizyczna jest kluczowa dla zdrowia psychicznego. Brak ruchu i siedzący tryb życia mogą prowadzić do pogorszenia nastroju i rozwoju anhedonii.
Z naszych doświadczeń w prowadzeniu psychoterapii wynika, że przyczyny psychologiczne i społeczne są najczęstszymi powodami występowania anhedonii. Najczęstszym korelatem anhedonii u naszych pacjentów jest izolacja społeczna.
Czy anhedonia jest uleczalna?
Sprawnie zgłoszona i zdiagnozowania anhedonia może być z powodzeniem leczona.
Zazwyczaj stosuje się w tym celu psychoterapię czasami dodatkowo uzupełnioną indywidualnie dobranymi lekami.
Czy przyjemność jest aż tak ważna?
Odczuwanie przyjemności (a dokładniej aktywność mózgu związana z poszukiwaniem i odczuwaniem przyjemności) to fundamentalny proces, który pomaga nam przeżyć.
Podstawowymi „przyjemnościami”, które pozwalają na przeżycie i przedłużenie gatunku (czyli zaspokajają nasze podstawowe instynkty) są jedzenie i współżycie seksualne.
Ponadto, w przypadku gatunków społecznych, takich jak ludzie, podstawową przyjemnością są też interakcje społeczne.
To jednak nie wszystko. Człowiek jest istotą bardzo rozwiniętą intelektualnie – dzięki temu potrafimy także czerpać przyjemności z mniej przyziemnych procesów – na przykład z obcowania ze sztuką, muzyką, pomagania innym, czy wysiłku intelektualnego.
Czerpiemy przyjemność także ze zdobywania pieniędzy – które można wymienić na inne przyjemności.
Co więcej, odczuwanie przyjemności jest kluczowym elementem wielu innych (i bardzo ważnych) procesów – takich jak uczenie się i motywacja.
Istotnym zagrożeniem wynikającym z anhedonii jest nieodpowiednie radzenie sobie z nią. Możliwe są dwie skrajne ścieżki:
- wycofywanie się z życia społecznego i ograniczanie całkowitej aktywności (czyli „poddanie się” anhedonii),
- walka z anhedonią poprzez poszukiwanie doznań, które wywołają silną ekscytację (podejmowanie ryzykownych działań).
Anhedonia a mózg
Kiedy odczuwamy przyjemność, dopamina (neuroprzekaźnik nazywany „hormonem szczęścia”) wlewa się do systemu nagradzania naszego mózgu (tzw. układu nagrody).
Kiedy czujemy się przygnębieni, poziomy dopaminy są niższe, a układ nagrody – nie pobudzony.
Za centrum przyjemności naszego organizmu uważa się strukturę mózgu nazywaną jądrem półleżącym – i tam też obecnie poszukuje się przyczyn i możliwości leczenia anhedonii. Jednak inne struktury mózgu, takie jak kora przedczołowa, ciało migdałowate, czy wyspa również są silnie zaangażowane w procesy związane z odczuwaniem pzryjemności.
Anhedonia w związku
Szczególnie problematyczne może być doświadczanie anhedonii przez osobę pozostającą w związku romantycznym. W końcu takie relacje opierają się na odczuwaniu pozytywnych emocji i zaangażowania w związek.
Partner osoby doświadczający anhedonii znajduje się w trudnym położeniu.
Partner może czuć się odcięty i odosobniony. Może czuć, że jego potrzeby nie są spełniane. Niezdolność do odczuwania przyjemności, może również przyczynić się do braku popędu seksualnego, co może dodatkowo skomplikować ten problem. Co gorsza, czasem w takiej sytuacji pojawia się gniew, co jeszcze bardziej pogłębia problem.
Mimo ogólnych trudności jest kilka rzeczy, które można zrobić.
- Pogłębiaj swoją wiedzę. Jest wiele rzeczy, które mogą pomóc w anhedonii (np. ćwiczenia, medytacja, leki, zmiany w diecie) – możesz rozwijać swoją wiedzę i wspierać bliską osobą w zachowaniach, które przynoszą jej ulgę.
- Dbaj o siebie. Ilekroć ktoś ma do czynienia z ukochaną osobą, która ma chorobę psychiczną, konieczne jest wzmocnienie samoopieki. Rób przyjemne rzeczy bez względu na to, czy Twój ukochany zrobi to z Tobą, czy nie – nie pozwól, aby anhedonia pochłonęła cały Twój świat. Jeśli nie zadbasz o siebie, nie będziesz też w stanie pomóc ukochanej osobie.
- Bądź wspierający. Nie musisz dostarczać profesjonalnej pomocy – to rola wykwalifikowanego specjalisty. Warto jednak wspierać ukochaną osobę. Taka bezpieczna przestrzeń w postaci romantycznej relacji może dać jej oparcie i ukojenie w pracy nad polepszeniem swojego stanu.
Radzenie sobie i zapobieganie anhedonii
Anhedonię leczy się w kontekście zaburzenia, którego jest objawem. Na przykład, jeżeli anhedonia to wiodący objaw w depresji – podejmowane jest leczenie typowe dla depresji.
Zazwyczaj jest to w pierwszej kolejności psychoterapia, czasem dołączane są także odpowiednie leki (w zależności od decyzji lekarza).
Niestety, anhedonia nie jest łatwa w terapii. Różne badania wskazują, że obecność anhedonii utrudnia i spowalnia proces leczenia depresji, a także zwiększa prawdopodobieństwo nawrotów zaburzenia.
Dlatego właśnie, jeżeli podejrzewasz u siebie anhedonię, warto jak najszybciej zgłosić się do lekarza rodzinnego lub bezpośrednio do specjalisty zdrowia psychicznego. To pierwszy i najważniejszy sposób na poradzenie sobie.
W gabinecie psychologicznym, poza standardowym wywiadem, wykorzystuje się także specjalne narzędzia diagnostyczne do rozpoznania anhedonii. Są to głównie kwestionariusze, na przykład Skala Odczuwania Przyjemności SHAPS.
Co możesz zrobić samej/samemu w anhedonii?
Choć anhedonia jest stanem wymagającym często profesjonalnej pomocy, istnieje wiele działań, które możesz podjąć samodzielnie, aby wspierać swoje zdrowie psychiczne i poprawić swoje samopoczucie.
1. Aktywność fizyczna
Regularna aktywność fizyczna jest jednym z najskuteczniejszych sposobów poprawy nastroju i zwiększenia poziomu energii. Ćwiczenia fizyczne, takie jak spacery, bieganie, jazda na rowerze czy joga, pomagają zwiększyć poziom endorfin w mózgu, co może przyczynić się do poprawy samopoczucia.
2. Zdrowa dieta
Zdrowe odżywianie ma ogromny wpływ na nasze zdrowie psychiczne. Spożywanie zrównoważonych posiłków bogatych w witaminy, minerały i inne niezbędne składniki odżywcze może wspomóc funkcjonowanie mózgu. Unikaj przetworzonej żywności, nadmiaru cukru i kofeiny.
3. Zadbaj o sen
Dobry sen jest niezbędny dla zdrowia psychicznego. Staraj się utrzymywać regularny rytm snu, kładź się spać i wstawaj o stałych porach. Unikaj ekranów (telefonów, komputerów) na godzinę przed snem i stwórz sobie spokojne warunki do odpoczynku.
4. Utrzymywanie kontaktów społecznych
Relacje międzyludzkie są kluczowe dla naszego samopoczucia. Staraj się utrzymywać kontakt z rodziną, przyjaciółmi i bliskimi. Spędzanie czasu z innymi ludźmi, nawet wirtualnie, może pomóc w przełamywaniu izolacji i poprawić nastrój.
5. Praktyki mindfulness i medytacja
Techniki mindfulness, takie jak medytacja, głębokie oddychanie czy joga, mogą pomóc w redukcji stresu i poprawie samopoczucia. Regularna praktyka mindfulness może zwiększyć Twoją świadomość emocjonalną i pomóc w radzeniu sobie z negatywnymi myślami.
6. Zaangażowanie w hobby i zainteresowania
Znajdź czas na aktywności, które sprawiają Ci przyjemność. Nawet jeśli na początku trudno jest czerpać radość z tych zajęć, regularne angażowanie się w hobby może stopniowo przywracać uczucie satysfakcji i zadowolenia.
7. Ustalanie realistycznych celów
Wyznaczaj sobie małe, realistyczne cele, które możesz osiągnąć każdego dnia. Realizacja tych celów może przynieść poczucie sukcesu i motywacji do dalszego działania.
8. Unikanie substancji psychoaktywnych
Unikaj alkoholu, narkotyków i innych substancji psychoaktywnych, które mogą nasilać objawy anhedonii i negatywnie wpływać na Twoje zdrowie psychiczne.
9. Prowadzenie dziennika
Prowadzenie dziennika emocji i myśli może pomóc w zrozumieniu swoich uczuć i myśli. Zapisywanie swoich przeżyć może być również formą samoakceptacji i samopomocy.
10. Skonsultuj się ze specjalistą
Jeśli mimo podejmowanych działań objawy anhedonii utrzymują się, ważne jest, aby skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą. Profesjonalna pomoc może okazać się niezbędna do opracowania skutecznego planu leczenia.
Podejmowanie tych działań może nie przynieść natychmiastowych rezultatów, ale regularna praktyka i zaangażowanie mogą stopniowo przyczynić się do poprawy Twojego stanu psychicznego. Pamiętaj, że każdy krok w kierunku lepszego samopoczucia jest ważny i warto dbać o swoje zdrowie psychiczne na co dzień.
Podsumowanie
Ludzie, którzy cierpią na anhedonię, tracą zainteresowanie czynnościami, które lubili, i mają mniejszą zdolność do odczuwania przyjemności.
Jest to podstawowy objaw poważnych zaburzeń depresyjnych, ale może być również objawem innych zaburzeń zdrowia psychicznego.
Leczenie anhedonii to w głównej mierze leczenie zaburzenia, którego objawem jest anhedonia (zazwyczaj obejmuje terapię i przyjmowanie odpowiednich leków). Wspomaganie leczenia i zapobieganie anhedonii opiera się na przestrzeganiu podstawowych zasad higieny zdrowia psychicznego.
Źródła
- American Psychiatric Association. (2017). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: Dsm-5. Arlington, VA.
- Auerbach RP, Pagliaccio D, Pizzagalli DA. Toward an Improved Understanding of Anhedonia. JAMA Psychiatry. 2019;76(6):571–573.
- Philip Gorwood (2008) Neurobiological mechanisms of anhedonia, Dialogues in Clinical Neuroscience, 10:3, 291-299, DOI: 10.31887/DCNS.2008.10.3/pgorwood
- Rizvi, S. J., Pizzagalli, D. A., Sproule, B. A., & Kennedy, S. H. (2016). Assessing anhedonia in depression: Potentials and pitfalls. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 65, 21-35.
- Szczypiński J., Gola M., (2017), Anhedonia. Co o niej wiemy i jak ją badać?, Via Medica, tom 14, nr 2 (65-74)
- Siwek M. (2017), Anhedonia w zaburzeniach depresyjnych, Psychiatr Psychol Klin, 17 (3) 216-224,
- Silvia P. J., Kwapil T. R., (2011), Aberrant Asociality: How Individual Differences in Social Anhedonia Illuminate the Need to Belong, Journal of Personality, 79, 1315-1332.
- Su YA, Si T. Progress and challenges in research of the mechanisms of anhedonia in major depressive disorder. Gen Psychiatr. 2022 Feb 24;35(1):e100724. doi: 10.1136/gpsych-2021-100724. PMID: 35309242; PMCID: PMC8883269.
- Thomsen K. R., Whybrow P. C., Kringelbach M. L., (2015) Reconceptualizing anhedonia: novel perspectives on balancing the pleasure networks in the human brain, Frontiers in Behavioral Neuroscience, 9 (49)
- Tradway M. T., Zald D. H, (2011), Reconsidering Anhedonia in Depression: Lessons from Translational Neuroscience, Neurosci Biobehav 35 (3)
