Antydepresanty – rodzaje i działanie leków na depresję

Gdy depresja pojawia się w życiu, łatwo czuć się zagubionym.

Myśli o szukaniu pomocy bywają trudne, zwłaszcza jeśli nie wiesz, co może Cię czekać.

Jednym z najczęściej stosowanych sposobów wsparcia są antydepresanty – leki, które pomagają odzyskać równowagę psychiczną. 

Z tego artykułu dowiesz się o rodzajach antydepresantów, ich działaniu i tym, czego możesz się spodziewać podczas ich stosowania.

Co to są leki przeciwdepresyjne?

Leki przeciwdepresyjne to preparaty, które pomagają łagodzić objawy depresji oraz innych zaburzeń psychicznych, takich jak lęk społeczny, zaburzenia lękowe czy dystymia.

Ich głównym celem jest przywrócenie równowagi chemicznej neuroprzekaźników w mózgu, które odpowiadają za regulację nastroju i zachowań.

Jeśli zauważysz u siebie objawy depresji lub innych trudności psychicznych, psychiatra lub lekarz rodzinny może zaproponować Ci leczenie farmakologiczne.

Leki przeciwdepresyjne nie są zwykle stosowane jako jedyne leczenie, lecz w połączeniu z psychoterapią – najczęściej terapią poznawczo-behawioralną.

Taka kombinacja jest uważana za najbardziej skuteczną metodę leczenia depresji.

Kiedy leki przeciwdepresyjne zaczynają działać?

Leki przeciwdepresyjne zaczynają działać w pełni dopiero po kilku tygodniach od rozpoczęcia stosowania.

Dlatego bardzo ważne jest, by przyjmować je regularnie i zgodnie z zaleceniami lekarza, nawet jeśli początkowe efekty nie są natychmiastowe.

Jak długo należy stosować leki przeciwdepresyjne?

Nie ma jednej uniwersalnej odpowiedzi na to pytanie, ponieważ czas leczenia zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta.

Lekarz oceni, kiedy należy odstawić leki, co może się zdarzyć po kilku miesiącach lub nawet po kilku latach. 

Ważne jest, by proces odstawiania leków odbywał się stopniowo – zarówno ich wprowadzanie, jak i zmniejszanie dawki powinno przebiegać pod nadzorem lekarza.

Dzięki temu zmniejsza się ryzyko niepożądanych efektów ubocznych lub zespołu odstawienia.

Dlaczego regularność jest kluczowa?

Aby leki przeciwdepresyjne były skuteczne, musisz przyjmować je regularnie.

Nieregularne stosowanie lub nagłe przerwanie leczenia „na własną rękę” może prowadzić do poważnych skutków ubocznych, takich jak nasilenie objawów depresji czy pojawienie się nowych problemów zdrowotnych.

Pamiętaj, że leczenie depresji to proces, który wymaga cierpliwości i współpracy z lekarzem.

Dbaj o regularność w przyjmowaniu leków i konsultuj się z lekarzem w razie jakichkolwiek wątpliwości.

Czy antydepresanty to psychotropy?

Tak, antydepresanty są klasyfikowane jako leki psychotropowe.

Działają na układ nerwowy, wpływając na neuroprzekaźniki w mózgu, takie jak serotonina, noradrenalina czy dopamina, które są odpowiedzialne za regulację nastroju.

Choć są to leki stosowane w leczeniu depresji i innych zaburzeń psychicznych, ich działanie jest inne niż w przypadku innych leków psychotropowych, takich jak leki stosowane w leczeniu schizofrenii czy zaburzeń psychotycznych.

Antydepresanty – dla kogo?

Leki przeciwdepresyjne są najczęściej stosowane w leczeniu dużej depresji.

Możliwe jest także przepisanie antydepresantów w terapii innych zaburzeń i chorób, np. bezsenności, zaburzeń lękowych, zaburzenia kompulsywno-obsesyjnego (tzw. nerwica natręctw), czy fobii.

Antydepresanty są przeznaczone głównie dla dorosłych osób ze zdiagnozowanym epizodem depresji.

Zdarza się jednak, że leki te są przepisywane również osobom nieletnim, czy też kobietom w ciąży i karmiącym piersią.

Istnieje kilka czynników wpływających na wybór odpowiedniego leku przeciwdepresyjnego.

Najważniejszym z nich jest tolerancja przez pacjenta. 

Ponieważ wiele rodzajów leków przeciwdepresyjnych jest równie skutecznych w leczeniu depresji, większy nacisk kładzie się na przepisywanie leków o jak najmniejszej liczbie krótko- i długoterminowych skutków ubocznych.

Pod uwagę brany jest także możliwy przyrost masy ciała, który może wpływać na jakość życia danej osoby i prowadzić do przedwczesnego przerwania leczenia.

Leki przeciwdepresyjne raczej nie są stosowane samodzielnie w leczeniu depresji.

Zazwyczaj stosuje się je w połączeniu z psychoterapią, strategiami samopomocy, wsparciem społecznym i leczeniem chorób współistniejących.

Leczenie depresji jest tym skuteczniejsze i szybsze, im wcześniej rozpocznie się terapię.

Jeśli podejrzewasz u siebie objawy depresji lub innego zaburzenia psychicznego – jak najszybciej skonsultuj się ze specjalistą zdrowia psychicznego.

Bezpłatny test na depresję

Jak działają leki antydepresyjne?

Istnieją trzy podstawowe cząsteczki, które biorą udział w regulacji nastroju.

Działają one jako neuroprzekaźniki, które dosłownie przekazują sygnały nerwowe do odpowiednich receptorów w mózgu.

Leki przeciwdepresyjne działają poprzez wpływ na te neuroprzekaźniki, które obejmują:

• dopaminę, która odgrywa kluczową rolę w podejmowaniu decyzji, motywacji, pobudzeniu i sygnalizowaniu przyjemności,
• noradrenalinę, która wpływa na czujność i funkcje motoryczne oraz pomaga regulować ciśnienie krwi i tętno w odpowiedzi na stres,
• serotoninę, neuroprzekaźnik, którego rolą jest regulacja nastroju, apetytu, snu, pamięci, zachowań społecznych i popędu seksualnego.

U osób z depresją dostępność tych neuroprzekaźników w mózgu jest niska.

Leki przeciwdepresyjne w dużym uproszczeniu działają poprzez zwiększenie dostępności jednego lub kilku z tych neuroprzekaźników.

Spośród pięciu głównych klas leków przeciwdepresyjnych najczęściej przepisywane są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i norepinefryny (SNRI). 

W przypadku, gdy te rodzaje leków nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, stosuje się także inne rodzaje (np. trójpierścieniowe lub inhibitory monoaminooksydazy).

Czy leki przeciwdepresyjne uszkadzają mózg?

Nie, leki przeciwdepresyjne nie uszkadzają mózgu.

Ich celem jest przywrócenie równowagi chemicznej w mózgu, zwłaszcza w zakresie neuroprzekaźników, takich jak serotonina i noradrenalina, które mają kluczowe znaczenie dla regulacji nastroju i emocji.

Choć długotrwałe stosowanie leków, szczególnie w niewłaściwie dobranych dawkach, może prowadzić do pewnych efektów ubocznych, takich jak zmiany w funkcjonowaniu mózgu, nie ma dowodów na to, że leki przeciwdepresyjne powodują trwałe uszkodzenia mózgu.

Kluczowe jest przestrzeganie zaleceń lekarza i regularne konsultacje w celu dostosowania terapii do potrzeb pacjenta.

Podaruj terapię w prezencie

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) to grupa leków przeciwdepresyjnych, które działają poprzez zwiększenie poziomu serotoniny w mózgu.

Serotonina to substancja chemiczna, która wpływa na nastrój, emocje i zachowanie.

SSRI blokują jej wchłanianie z powrotem do komórek nerwowych, co pozwala utrzymać wyższy poziom tego neuroprzekaźnika, poprawiając samopoczucie.

SSRI zostały opracowane w latach 70. XX wieku i stały się jednymi z najczęściej stosowanych leków w leczeniu depresji.

Dzięki temu, że są selektywne, działają głównie na serotoninę, co sprawia, że mają mniej skutków ubocznych niż starsze leki przeciwdepresyjne.

SSRI są stosowane głównie w leczeniu depresji, ale mogą być również pomocne w terapii:

• Zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD)
• Zespołu lęku uogólnionego
• Zaburzeń odżywiania (np. anoreksji, bulimii)

Choć SSRI są zazwyczaj lepiej tolerowane niż starsze leki, mogą powodować pewne efekty uboczne, takie jak:

• Nudności
• Bezsenność
• Nerwowość
• Problemy seksualne

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI)

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) to grupa leków przeciwdepresyjnych, które działają podobnie do SSRI, ale mają szerszy wpływ na neuroprzekaźniki w mózgu.

SNRI blokują wychwyt zwrotny zarówno serotoniny, jak i noradrenaliny, co prowadzi do ich wyższego poziomu w mózgu i poprawy nastroju.

Pierwszy lek z tej grupy został zatwierdzony w latach 90. XX wieku.

Zwiększenie poziomu serotoniny i noradrenaliny w mózgu pomaga nie tylko w leczeniu depresji, ale także w poprawie energii psychicznej i fizycznej, co może być korzystne dla osób z problemami z psychomotoryką (spowolnieniem myśli i ruchów).

Kiedy stosuje się SNRI?

SNRI są wykorzystywane w leczeniu:

• Depresji
• Lęku uogólnionego
• Zespołu stresu pourazowego (PTSD)
• Lęku społecznego
• Lęku napadowego

Dodatkowo, niektóre leki z tej grupy mogą być pomocne w leczeniu przewlekłego bólu, który często towarzyszy depresji.

Tak jak inne leki przeciwdepresyjne, SNRI mogą powodować pewne efekty uboczne, takie jak:

• Nudności
• Bezsenność
• Suchość w ustach
• Zawroty głowy

Skutki uboczne antydepresantów

Leki przeciwdepresyjne, mimo że są skuteczne w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych, mogą powodować różne skutki uboczne.

Każdy organizm reaguje inaczej na terapię, dlatego bardzo ważne jest, aby stosować antydepresanty pod ścisłą opieką lekarza.

W razie potrzeby lekarz może dostosować dawkę leku, zmienić go na inny lub podjąć decyzję o odstawieniu terapii.

Test na zaburzenia lękowe

Jak postępować w przypadku skutków ubocznych?

• Zawsze poinformuj lekarza psychiatry o wszelkich niepożądanych działaniach, które pojawią się podczas stosowania leku.
• Zawsze sprawdzaj ulotkę dołączoną do leku, w której znajdują się szczegółowe informacje o możliwych działaniach niepożądanych.
• Pamiętaj, że nie każde działanie niepożądane musi oznaczać, że lek jest niewłaściwie dobrany. Często korzyści wynikające z terapii znacznie przewyższają ryzyko skutków ubocznych.

Najczęstsze skutki uboczne leków przeciwdepresyjnych:

• Zawroty głowy – mogą występować szczególnie na początku terapii. 
• Drażliwość – może objawiać się wzrostem napięcia i wrażliwości emocjonalnej.
• Problemy ze snem – trudności w zasypianiu, bezsenność lub koszmary nocne.
• Objawy grypopodobne – nudności, bóle głowy, dreszcze.
• Problemy z pamięcią i koncentracją – trudności w skupieniu uwagi i zapamiętywaniu informacji.
• Zmęczenie – poczucie wyczerpania, brak energii do codziennych czynności.
• Bóle głowy – mogą wystąpić na początku leczenia lub przy zmianach dawkowania.
• Nudności i biegunka – problemy żołądkowe.
• Dzwonienie w uszach (tinnitus) – może być skutkiem ubocznym niektórych leków.
• Mrowienie kończyn – uczucie drętwienia lub „prądów” w rękach lub nogach.

Wpływ na życie seksualne

Leki przeciwdepresyjne mogą również wpływać na życie seksualne.

Wśród możliwych skutków ubocznych są:

• Niższy popęd płciowy – zmniejszenie zainteresowania seksem.
• Problemy z erekcją – trudności w osiągnięciu lub utrzymaniu erekcji u mężczyzn.
• Trudności z orgazmem – zarówno u mężczyzn, jak i kobiet.

Jeśli zauważysz jakiekolwiek problemy związane z życiem seksualnym, porozmawiaj z lekarzem.

Może on zdecydować o dostosowaniu dawki leku lub zmianie leku na inny, który nie będzie powodował tych skutków.

Pamiętaj, że skutki uboczne mogą być różne, ale regularne konsultacje z lekarzem pozwalają na skuteczne zarządzanie terapią i minimalizowanie niepożądanych efektów.

Czy biorąc antydepresanty można pracować?

Tak, osoby biorące antydepresanty często mogą normalnie funkcjonować zawodowo, pod warunkiem że lek został odpowiednio dobrany przez lekarza i pacjent dobrze reaguje na terapię.

Wiele osób pracujących z depresją zauważa poprawę samopoczucia po rozpoczęciu leczenia, co pozwala na powrót do codziennych obowiązków.

Ważne jest jednak, aby monitorować reakcję organizmu na lek, ponieważ niektóre osoby mogą doświadczać skutków ubocznych, które mogą wpłynąć na ich wydajność w pracy, np. senność, trudności w koncentracji.

Czy antydepresanty otumaniają?

Niektóre osoby mogą odczuwać senność, zmęczenie lub oszołomienie w początkowym okresie przyjmowania antydepresantów, szczególnie jeśli leczenie obejmuje leki z grupy trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych lub sedatywne.

Z tego powodu ważne jest, aby rozpocząć leczenie pod ścisłą kontrolą lekarza, który pomoże dobrać odpowiednią dawkę.

Większość nowoczesnych leków przeciwdepresyjnych, takich jak SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), rzadziej powoduje otumanienie, ale efekty mogą się różnić w zależności od osoby.

Antydepresanty i inne leki

Leki przeciwdepresyjne są czasami stosowane w połączeniu z innymi lekami w leczeniu różnych schorzeń. 

W niektórych przypadkach łączne stosowanie leków, które oba wywierają działanie serotoninergiczne, może prowadzić do zespołu serotoninowego.

Jest to toksyczna akumulacja serotoniny, która może wywołać zespół potencjalnie niebezpiecznych objawów fizycznych i psychiatrycznych.

Inne leki mogą także wchodzić w interakcję z antydepresantami, wywołując niechciane skutki uboczne lub wpływając negatywnie na swoją skuteczność.

Aby tego uniknąć, zawsze informuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, w tym lekach na receptę, lekach dostępnych bez recepty, suplementach diety lub preparatach ziołowych.

Antydepresanty i produkty spożywcze

Niektórych rodzajów leków nie powinno łączyć się z pewnymi grupami produktów spożywczych.

Do takich grup mogą należeć np. cytrusy lub produkty mleczne. 

Takie zabronione połączenia mogłyby prowadzić do nieprzyjemnych skutków ubocznych lub osłabiać działanie leków.

Istnienie produktów spożywczych, których nie powinno spożywać się z lekami przeciwdepresyjnymi, jest kwestią indywidualną dla danego leku.

Dlatego przed rozpoczęciem przyjmowania antydepresantów sprawdź informacje w ulotce lub zapytaj o to swojego lekarza.

Antydepresanty i alkohol

Nie zaleca się picia alkoholu podczas przyjmowania leków przeciwdepresyjnych, ponieważ alkohol może nasilać objawy depresji.

Może również nasilać działania niepożądane niektórych leków przeciwdepresyjnych, takie jak senność, zawroty głowy i problemy z koordynacją.

Antydepresanty a ciąża i karmienie piersią

Jeśli jesteś w ciąży, przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych jest możliwe, ale powinno zawsze odbywać się pod opieką lekarza.

Podobnie wygląda sytuacja w przypadku karmienia piersią. 

Lekarz podejmuje decyzję indywidualnie dla każdego przypadku, czy korzyści wynikające z przyjmowania antydepresantów znacznie przewyższają potencjalne negatywne efekty.

Prowadzenie pojazdów

Niektóre leki przeciwdepresyjne mogą wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów.

Możesz odczuwać senność po przyjmowaniu leków, co może wpływać na czas reakcji za kierownicą. 

Informacja o tym, czy po danym leku przeciwdepresyjnym niewskazane jest prowadzenie pojazdu, znajduje się zawsze w ulotce dołączonej do opakowania.

Antydepresanty i tycie

Przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych może powodować zwiększenie masy ciała.

W takim przypadku warto skonsultować się ze specjalistą: lekarzem lub lekarzem psychiatrą, który być może będzie mógł zmienić dawkę lub rodzaj leku tak, aby zminimalizować to działanie niepożądane.

Mity na temat antydepresantów

Jeśli niedawno zdiagnozowano u Ciebie lub kogoś, na kim Ci zależy, zaburzenie zdrowia psychicznego, poznaj mity, które często pojawiają się przy leczeniu chorób psychicznych. 

To istotna sprawa, ponieważ takie mity zakorzenione w świadomości społeczeństwa często piętnują osoby z zaburzeniami, a także mogą prowadzić do pogorszenia zdrowia psychicznego takiej osoby.

Leki przeciwdepresyjne są uzależniające

Leki przeciwdepresyjne nie uzależniają w taki sposób, w jaki rozumie to słowo większość ludzi.

Przyjmowanie antydepresantów nie sprawi nagle, że zaczniesz „mieć na nie ochotę” i że będziesz chciał wziąć kolejną tabletkę. 

Te leki, przyjmowane zgodnie z zaleceniami lekarza (regularnie, stopniowo dostosowując dawkę) stają się czymś, do czego organizm przyzwyczaja się każdego dnia.

Nie powodują „głodu narkotykowego” i nie dają natychmiastowej zmiany samopoczucia.

Prawdą jest jednak, że przerwanie leczenia na własną rękę może spowodować zespół odstawienia.

Można tego łatwo uniknąć, konsultując odstawienie leków ze specjalistą i monitorując własne samopoczucie na każdym etapie stopniowego zmniejszania dawki, aż do całkowitego odstawienia.

Leki przeciwdepresyjne to „pigułki szczęścia”

Leki przeciwdepresyjne nie wywołują szczęścia.

W przeciwieństwie do narkotyków, które wywołują natychmiastowy stan euforii lub odurzenia, leki przeciwdepresyjne na ogół zmniejszają po prostu objawy depresji u osób z zaburzeniami nastroju. 

Łączne i odpowiedzialne stosowanie leków i psychoterapii pozwoli złagodzić objawy depresji – mając na celu poprawę samopoczucia.

Antydepresanty są skuteczne w przypadku regularnego i długotrwałego stosowania.

Przyjęcie pojedynczej tabletki może skutkować pewnymi niepożądanymi działaniami, ale nie przyniesie efektu terapeutycznego.

Leki przeciwdepresyjne to „zamiatanie problemu pod dywan” i tak naprawdę nie leczą depresji

Terapia antydepresantami nie jest szybka.

W większości przypadków osiągnięcie pełnego poziomu terapeutycznego zajmuje co najmniej cztery do sześciu tygodni.

Nie są one także przeznaczone do „wyleczenia” depresji od tak.

Większość osób z depresją musi zająć się psychologicznymi, społecznymi i środowiskowymi problemami, które przyczyniają się do ich depresji. 

Dlatego właśnie terapię lekami łączy się z psychoterapią.

Leki mają na celu wygasić objawy i pozwolić osobie z zaburzeniem psychicznym na podjęcie działania i poradzenie sobie ze źródłem problemu.

Leki przeciwdepresyjne zmienią Twoją osobowość

Leki przeciwdepresyjne mogą zmniejszać objawy depresji, co normalizuje nastrój.

Zachowania mogą się zmieniać, ale to, kim jesteś, nie zmienia się – Twoja osobowość pozostaje nienaruszona.

Często osoby rozpoczynające terapię antydepresantami przyznaje, że czują się „dziwnie”.

Taka sytuacja może być po prostu oznaką przyzwyczajania się organizmu do nowego środka leczniczego.

Jeżeli taki stan się utrzymuje, należy powiedzieć o nim lekarzowi, aby zadecydował o tym, czy należy dostosować dawkę lub zmienić lek.

Leki przeciwdepresyjne sprawią, że „zapomnisz” o swoich problemach, zamiast się nimi zająć

Leki przeciwdepresyjne nie sprawią, że zapomnisz o swoich problemach i nagle będziesz widzieć świat jedynie w różowych barwach. 

Leki te łagodzą objawy depresji, poprawiając jakość myślenia, osądów i rozumowania.

Dzięki takiemu działaniu antydepresantów osoba z zaburzeniem może zająć się rozwiązywaniem swoich problemów.

Jeśli zaczniesz brać leki przeciwdepresyjne, będziesz je przyjmować do końca życia

W znakomitej większości przypadków jest to nieprawda.

Większości osób przyjmujących leki przeciwdepresyjne lekarz przestanie przepisywać leki i zaleci ich stopniowe odstawianie, gdy nastąpi remisja depresji i psychoterapia zacznie przynosić poprawę jakości życia. 

Zwykle następuje to w ciągu nie więcej, niż dwóch lat od rozpoczęcia przyjmowania leków przeciwdepresyjnych.

Jedynie w skrajnych przypadkach ciężkich zaburzeń psychicznych, na przykład często nawracającego epizodu depresyjnego, leki przeciwdepresyjne mogą być stosowane profilaktycznie (przeciw kolejnym nawrotom) i w takim przypadku mogą zostać przepisane na stałe.

Podsumowanie

Leki przeciwdepresyjne są stosowane w leczeniu depresji i innych zaburzeń nastroju.

Istnieją różne rodzaje leków przeciwdepresyjnych.

Być może w procesie dobierania leków wypróbujesz więcej niż jeden rodzaj – aby wybrać opcję optymalną, która pomoże w leczeniu objawów depresji, jednocześnie przynosząc jak najmniej niepożądanych skutków ubocznych.

Podczas przyjmowania antydepresantów, tak jak w przypadku wszystkich innych leków mogą wystąpić działania niepożądane.

Jeśli zauważysz u siebie jakieś niepokojące objawy, porozmawiaj o nich z lekarzem.

Antydepresanty powinny być przyjmowane i odstawiane zawsze pod opieką lekarza.

Pamiętaj, aby poinformować specjalistę o wszystkich chorobach i dodatkowych lekach, jakie przyjmujesz na stałe.

Źródła

• Belanger, H. G., Lee, C., Poliacoff, Z., Gupta, C. T., & Winsberg, M. (2023). Early response to antidepressant medications in adults with major depressive disorder: a naturalistic study and odds of remission at 14 weeks. Journal of Clinical Psychopharmacology, 43(1), 46-54.
• Besag, F. M., & Vasey, M. J. (2023). Should antidepressants be avoided in pregnancy?. Drug Safety, 46(1), 1-17.
• Berent, D., & Gałecki, P. (2013) Psychofarmakologia kobiet w ciąży, Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii, 2013, 1, 13-19
• Ferreira, G. E., Abdel-Shaheed, C., Underwood, M., Finnerup, N. B., Day, R. O., McLachlan, A., … & Maher, C. G. (2023). Efficacy, safety, and tolerability of antidepressants for pain in adults: overview of systematic reviews. bmj, 380.
• Jeleń, A., Sałagacka, A., & Balcerczak, E. (2015). Charakterystyka wybranych mechanizmów molekularnych wpływających na farmakokinetykę i farmakodynamikę leków przeciwdepresyjnych. Advances in Hygiene & Experimental Medicine/Postepy Higieny i Medycyny Doswiadczalnej, 69.
• Kishi, T., Ikuta, T., Sakuma, K., Okuya, M., Hatano, M., Matsuda, Y., & Iwata, N. (2023). Antidepressants for the treatment of adults with major depressive disorder in the maintenance phase: a systematic review and network meta-analysis. Molecular Psychiatry, 28(1), 402-409.
• Lunghi, C., Dugas, M., Leclerc, J., Poluzzi, E., Martineau, C., Carnovale, V., … & LeBlanc, A. (2022). Global prevalence of antidepressant drug utilization in the community: protocol for a systematic review. BMJ open, 12(5), e062197.
• Moncrieff, J., Cooper, R. E., Stockmann, T., Amendola, S., Hengartner, M. P., & Horowitz, M. A. (2023). The serotonin theory of depression: a systematic umbrella review of the evidence. Molecular psychiatry, 28(8), 3243-3256.
• Patejuk-Mazurek, I. (2018). Wybrane leki przeciwdepresyjne o działaniu przeciwlękowym—praktyczne wskazówki stosowania i opisy przypadków. Varia Medica, 2(1), 75-82.
• Recchia, F., Leung, C. K., Chin, E. C., Fong, D. Y., Montero, D., Cheng, C. P., … & Siu, P. M. (2022). Comparative effectiveness of exercise, antidepressants and their combination in treating non-severe depression: a systematic review and network meta-analysis of randomised controlled trials. British journal of sports medicine, 56(23), 1375-1380.
• Teng, T., Zhang, Z., Yin, B., Guo, T., Wang, X., Hu, J., … & Zhou, X. (2022). Effect of antidepressants on functioning and quality of life outcomes in children and adolescents with major depressive disorder: a systematic review and meta-analysis. Translational Psychiatry, 12(1), 183.
• Tyszkowska, M., & Podogrodzka, M. (2013). Stygmatyzacja na drodze zdrowienia w chorobach psychicznych–czynniki bezpośrednio związane z leczeniem psychiatrycznym. Psychiatr. Pol, 47(6), 1011-1022.
• Woroń, J., & Kostka-Trąbka, E. (2005). Zaburzenia erekcji jako wynik niepożądanego działania leków. Seksuologia Polska, 3(1), 18-22.
• Janas-Kozik, M. H., Słopień, A., Remberk, B., Siwek, M. (2023). Miejsce selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) w leczeniu zaburzeń depresyjnych u dzieci i młodzieży. Rekomendacje Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Cz. I – Skuteczność kliniczna i obszary zastosowania. Psychiatria Polska, 57(5), 899-916. https://doi.org/10.12740/PP/171463