Antydepresanty – rodzaje i działanie leków na depresję

Antydepresanty, jak sama nazwa wskazuje, to rodzaje leków stosowanego głównie w leczeniu depresji.

Depresja jest częstym zaburzeniem, które wpływa nie tylko na samopoczucie, ale także na chemię i funkcjonowanie mózgu.

Leki przeciwdepresyjne (antydepresanty) mogą pomóc skorygować te dysfunkcje.

Co to są leki przeciwdepresyjne?

Leki przeciwdepresyjne pomagają łagodzić objawy depresji, a także innych zaburzeń, np. zespołu lęku społecznego, zaburzeń lękowych i dystymii.

Ich celem jest skorygowanie nierównowagi chemicznej neuroprzekaźników w mózgu, które uważa się za odpowiedzialne za zmiany nastroju i zachowania.

Psychiatra lub Twój lekarz rodzinny może zaproponować Ci leki przeciwdepresyjne, jeśli zauważy u Ciebie objawy depresji, albo innego zaburzenia psychicznego.

Zazwyczaj antydepresanty nie są stosowane samodzielnie, ale jako uzupełnienie psychoterapii. Połączenie odpowiednio dobranej dawki antydepresantów z psychoterapią (najczęściej w nurcie poznawczo-behawioralnym) jest uważane za najskuteczniejszy sposób na leczenie depresji.

Leki przeciwdepresyjne pokazują swoje pełne działanie w ciągu kilku tygodni od rozpoczęcia ich stosowania. Dlatego tak ważne jest ich regularne przyjmowanie zgodnie z zaleceniami lekarza.

Nie ma jednoznacznie ustalonego czasu, jak długo należy przyjmować leki przeciwdepresyjne. Lekarz indywidualnie ocenia kiedy należy odstawić antydepresanty – czasem będzie to po kilku miesiącach, a innym razem w ciągu kilku lat.

Badania naukowe wskazują, że rozpoczęcie terapii antydepresantami, podobnie jak jej zakończenie zazwyczaj powinno odbywać się stopniowo. Lekarz zaleca harmonogram zwiększania i zmniejszania dawki (np. co tydzień o pół tabletki), aby zminimalizować ryzyko niepożądanych skutków ubocznych lub zespołu odstawienia.

Pamiętaj, aby zawsze przyjmować leki zgodnie z zaleceniami lekarza. Nieregularne przyjmowanie tabletek antydepresyjnych lub odstawienie leków „na własną rękę” może skutkować poważnymi skutkami ubocznymi.

Antydepresanty – dla kogo?

Leki przeciwdepresyjne są najczęściej stosowane w leczeniu dużej depresji. Możliwe jest także przepisanie antydepresantów w terapii innych zaburzeń i chorób, np. bezsenności, zaburzeń lękowych, zaburzenia kompulsywno-obsesyjnego (tzw. nerwica natręctw), czy fobii.

Antydepresanty są przeznaczone głównie dla dorosłych osób ze zdiagnozowanym epizodem depresji. Zdarza się jednak, że leki te są przepisywane również osobom nieletnim, czy też kobietom w ciąży i karmiącym piersią.

Istnieje kilka czynników wpływających na wybór odpowiedniego leku przeciwdepresyjnego. Najważniejszym z nich jest tolerancja przez pacjenta.

Ponieważ wiele rodzajów leków przeciwdepresyjnych jest równie skutecznych w leczeniu depresji, większy nacisk kładzie się na przepisywanie leków o jak najmniejszej liczbie krótko- i długoterminowych skutków ubocznych.

Pod uwagę brany jest także możliwy przyrost masy ciała, który może wpływać na jakość życia danej osoby i prowadzić do przedwczesnego przerwania leczenia.

Leki przeciwdepresyjne raczej nie są stosowane samodzielnie w leczeniu depresji. Zazwyczaj stosuje się je w połączeniu z psychoterapią, strategiami samopomocy, wsparciem społecznym i leczeniem chorób współistniejących.

Leczenie depresji jest tym skuteczniejsze i szybsze, im wcześniej rozpocznie się terapię. Jeśli podejrzewasz u siebie objawy depresji lub innego zaburzenia psychicznego – jak najszybciej skonsultuj się ze specjalistą zdrowia psychicznego.

Bezpłatny test na depresję

Jak działają leki antydepresyjne?

Istnieją trzy podstawowe cząsteczki, które biorą udział w regulacji nastroju. Działają one jako neuroprzekaźniki, które dosłownie przekazują sygnały nerwowe do odpowiednich receptorów w mózgu. Leki przeciwdepresyjne działają poprzez wpływ na te neuroprzekaźniki, które obejmują:

• dopaminę, która odgrywa kluczową rolę w podejmowaniu decyzji, motywacji, pobudzeniu i sygnalizowaniu przyjemności,
• noradrenalinę, która wpływa na czujność i funkcje motoryczne oraz pomaga regulować ciśnienie krwi i tętno w odpowiedzi na stres,
• serotoninę, neuroprzekaźnik, którego rolą jest regulacja nastroju, apetytu, snu, pamięci, zachowań społecznych i popędu seksualnego.

U osób z depresją dostępność tych neuroprzekaźników w mózgu jest niska. Leki przeciwdepresyjne w dużym uproszczeniu działają poprzez zwiększanie dostępności jednego lub kilku z tych neuroprzekaźników.

Spośród pięciu głównych klas leków przeciwdepresyjnych najczęściej przepisywane są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i norepinefryny (SNRI).

W przypadku, gdy te rodzaje leków nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, stosuje się także inne rodzaje (np. trójpierścieniowe lub inhibitory monoaminooksydazy).

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)

Istnieje wiele leków przeciwdepresyjnych, które działają poprzez zapobieganie wchłanianiu zwrotnemu (wychwytowi zwrotnemu) neuroprzekaźników do organizmu.

Zapobiegają wychwytowi zwrotnemu neuroprzekaźnika, dzięki czemu w mózgu jest go więcej.

SSRI to jedna z nowszych klas leków przeciwdepresyjnych opracowanych po raz pierwszy w latach 70. Obecnie są jednym z najczęściej stosowanych rodzajów leków w przypadku depresji.

Mają zwykle mniej skutków ubocznych niż leki przeciwdepresyjne starszego typu, choć także zdarza się, że wywołują niepożądane skutki uboczne, takie jak nudności, bezsenność, nerwowość, czy zaburzenia seksualne.

Oprócz leczenia depresji, SSRI są również czasami stosowane w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, zespołu lęku uogólnionego, czy zaburzeń odżywiania.

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI)

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i norepinefryny (SNRI) działają w podobny sposób jak SSRI, z tym wyjątkiem, że hamują wychwyt zwrotny zarówno noradrenaliny, jak i serotoniny. Pierwszy lek SNRI został zatwierdzony w latach dziewięćdziesiątych.

Zwiększenie poziomu noradrenaliny równolegle do poziomu serotoniny może być szczególnie przydatne w przypadku osób z upośledzeniem psychomotorycznym (spowolnienie ruchu i myśli).

Niektóre SNRI mogą być również stosowane w leczeniu przewlekłego bólu, stanu ściśle związanego z rozwojem depresji. Okazały się również przydatne w leczeniu lęku uogólnionego, zespołu stresu pourazowego, zespołu lęku społecznego, czy też zespołu lęku napadowego.

Skutki uboczne antydepresantów

Różne leki przeciwdepresyjne mogą powodować różne skutki uboczne. Również każdy organizm może zareagować nieco inaczej na terapię antydepresantami.

Między innymi dlatego przyjmowanie antydepresantów powinno następować zawsze pod opieką lekarza, który może w razie potrzeby dostosować dawkę, zmienić lek na inny lub zadecydować o odstawieniu leku.

Zawsze należy poinformować lekarza psychiatrę o pojawieniu się wszelkich niepożądanych działań dodatkowych.

Do leków zawsze dołączona jest ulotka informacyjna. Ta ulotka zawiera informacje o wszystkich możliwych działaniach niepożądanych, które mogą wystąpić podczas stosowania tego konkretnego leku.

Nie oznacza to jednak, że pojawią się u Ciebie jakiekolwiek skutki uboczne – być może nie doświadczysz żadnych negatywnych objawów.

Co więcej, pojawienie się któregoś z działań niepożądanych nie musi oznaczać, że lek jest źle dobrany i należy go odstawić. Często pozytywne działania terapii antydepresantami znacznie przewyższają wagę skutków ubocznych, a w takiej sytuacji lekarz może podjąć decyzję o kontynuowaniu terapii.

Najczęściej spotykane skutki uboczne w przypadku przyjmowania antydepresantów to:

• zawroty głowy, 
• drażliwość, 
• problemy ze snem (np. z zasypianiem, bezsenność, koszmary),
• objawy grypopodobne (na przykład nudności, bóle głowy, dreszcze), 
• problemy z pamięcią i koncentracją, 
• zmęczenie, 
• bóle głowy, 
• nudności i biegunka, 
• dzwonienie w uszach, 
• mrowienie kończyn.

Przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych może także wpływać na Twoje życie seksualne. Możliwe efekty uboczne obejmują:

• niższy popęd płciowy,
• problemy z uzyskaniem erekcji,
• trudności z orgazmem.

Jeśli masz takie problemy, porozmawiaj ze swoim lekarzem, aby podjął decyzje o dostosowaniu dawki lub zmianie lekarstwa.

Antydepresanty i inne leki

Leki przeciwdepresyjne są czasami stosowane w połączeniu z innymi lekami w leczeniu różnych schorzeń. 

W niektórych przypadkach łączne stosowanie leków, które oba wywierają działanie serotoninergiczne, może prowadzić do zespołu serotoninowego. Jest to toksyczna akumulacja serotoniny, która może wywołać zespół potencjalnie niebezpiecznych objawów fizycznych i psychiatrycznych.

Inne leki mogą także wchodzić w interakcję z antydepresantami, wywołując niechciane skutki uboczne lub wpływając negatywnie na swoją skuteczność.

Aby tego uniknąć, zawsze informuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, w tym lekach na receptę, lekach dostępnych bez recepty, suplementach diety lub preparatach ziołowych.

Antydepresanty i produkty spożywcze

Niektórych rodzajów leków nie powinno łączyć się z pewnymi grupami produktów spożywczych. Do takich grup mogą należeć np. cytrusy lub produkty mleczne.

Takie zabronione połączenia mogłyby prowadzić do nieprzyjemnych skutków ubocznych lub osłabiać działanie leków.

Istnienie produktów spożywczych, których nie powinno spożywać się z lekami przeciwdepresyjnymi, jest kwestią indywidualną dla danego leku. Dlatego przed rozpoczęciem przyjmowania antydepresantów sprawdź informacje w ulotce lub zapytaj o to swojego lekarza.

Antydepresanty i alkohol

Nie zaleca się picia alkoholu podczas przyjmowania leków przeciwdepresyjnych, ponieważ alkohol może nasilać objawy depresji. Może również nasilać działania niepożądane niektórych leków przeciwdepresyjnych, takie jak senność, zawroty głowy i problemy z koordynacją.

Antydepresanty a ciąża i karmienie piersią

Jeśli jesteś w ciąży, przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych jest możliwe, ale powinno zawsze odbywać się pod opieką lekarza. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku karmienia piersią. 

Lekarz podejmuje decyzję indywidualnie dla każdego przypadku, czy korzyści wynikające z przyjmowania antydepresantów znacznie przewyższają potencjalne negatywne efekty.

Prowadzenie pojazdów

Niektóre leki przeciwdepresyjne mogą wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów. Możesz odczuwać senność po przyjmowaniu leków, co może wpływać na czas reakcji za kierownicą. 

Informacja o tym, czy po danym leku przeciwdepresyjnym niewskazane jest prowadzenie pojazdu, znajduje się zawsze w ulotce dołączonej do opakowania.

Antydepresanty i tycie

Przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych może powodować zwiększenie masy ciała. W takim przypadku warto skonsultować się ze specjalistą: lekarzem lub lekarzem psychiatrą, który być może będzie mógł zmienić dawkę lub rodzaj leku tak, aby zminimalizować to działanie niepożądane.

Mity na temat antydepresantów

Jeśli niedawno zdiagnozowano u Ciebie lub kogoś, na kim Ci zależy, zaburzenie zdrowia psychicznego, poznaj mity, które często pojawiają się przy leczeniu chorób psychicznych. 

To istotna sprawa, ponieważ takie mity zakorzenione w świadomości społeczeństwa często piętnują osoby z zaburzeniami, a także mogą prowadzić do pogorszenia zdrowia psychicznego takiej osoby.

Leki przeciwdepresyjne są uzależniające

Leki przeciwdepresyjne nie uzależniają w taki sposób, w jaki rozumie to słowo większość ludzi. Przyjmowanie antydepresantów nie sprawi nagle, że zaczniesz „mieć na nie ochotę” i że będziesz chciał wziąć kolejną tabletkę. 

Te leki, przyjmowane zgodnie z zaleceniami lekarza (regularnie, stopniowo dostosowując dawkę) stają się czymś, do czego organizm przyzwyczaja się każdego dnia. Nie powodują „głodu narkotykowego” i nie dają natychmiastowej zmiany samopoczucia.

Prawdą jest jednak, że przerwanie leczenia na własną rękę może spowodować zespół odstawienia. Można tego łatwo uniknąć, konsultując odstawienie leków ze specjalistą i monitorując własne samopoczucie na każdym etapie stopniowego zmniejszania dawki, aż do całkowitego odstawienia.

Leki przeciwdepresyjne to „pigułki szczęścia”

Leki przeciwdepresyjne nie wywołują szczęścia. W przeciwieństwie do narkotyków, które wywołują natychmiastowy stan euforii lub odurzenia, leki przeciwdepresyjne na ogół zmniejszają po prostu objawy depresji u osób z zaburzeniami nastroju. 

Łączne i odpowiedzialne stosowanie leków i psychoterapii pozwoli złagodzić objawy depresji – mając na celu poprawę samopoczucia.

Antydepresanty są skuteczne w przypadku regularnego i długotrwałego stosowania. Przyjęcie pojedynczej tabletki może skutkować pewnymi niepożądanymi działaniami, ale nie przyniesie efektu terapeutycznego.

Leki przeciwdepresyjne to „zamiatanie problemu pod dywan” i tak naprawdę nie leczą depresji

Terapia antydepresantami nie jest szybka. W większości przypadków osiągnięcie pełnego poziomu terapeutycznego zajmuje co najmniej cztery do sześciu tygodni.

Nie są one także przeznaczone do „wyleczenia” depresji od tak. Większość osób z depresją musi zająć się psychologicznymi, społecznymi i środowiskowymi problemami, które przyczyniają się do ich depresji.

Dlatego właśnie terapię lekami łączy się z psychoterapią. Leki mają na celu wygasić objawy i pozwolić osobie z zaburzeniem psychicznym na podjęcie działania i poradzenie sobie ze źródłem problemu.

Leki przeciwdepresyjne zmienią Twoją osobowość

Leki przeciwdepresyjne mogą zmniejszać objawy depresji, co normalizuje nastrój. Zachowania mogą się zmieniać, ale to, kim jesteś, nie zmienia się – Twoja osobowość pozostaje nienaruszona.

Często osoby rozpoczynające terapię antydepresantami przyznaje, że czują się „dziwnie”. Taka sytuacja może być po prostu oznaką przyzwyczajania się organizmu do nowego środka leczniczego. Jeżeli taki stan się utrzymuje, należy powiedzieć o nim lekarzowi, aby zadecydował o tym, czy należy dostosować dawkę lub zmienić lek.

Leki przeciwdepresyjne sprawią, że „zapomnisz” o swoich problemach, zamiast się nimi zająć

Leki przeciwdepresyjne nie sprawią, że zapomnisz o swoich problemach i nagle będziesz widzieć świat jedynie w różowych barwach.

Leki te łagodzą objawy depresji, poprawiając jakość myślenia, osądów i rozumowania. Dzięki takiemu działaniu antydepresantów osoba z zaburzeniem może zająć się rozwiązywaniem swoich problemów.

Jeśli zaczniesz brać leki przeciwdepresyjne, będziesz je przyjmować do końca życia

W znakomitej większości przypadków jest to nieprawda. Większości osób przyjmujących leki przeciwdepresyjne lekarz przestanie przepisywać leki i zaleci ich stopniowe odstawianie, gdy nastąpi remisja depresji i psychoterapia zacznie przynosić poprawę jakości życia.

Zwykle następuje to w ciągu nie więcej, niż dwóch lat od rozpoczęcia przyjmowania leków przeciwdepresyjnych.

Jedynie w skrajnych przypadkach ciężkich zaburzeń psychicznych, na przykład często nawracającego epizodu depresyjnego, leki przeciwdepresyjne mogą być stosowane profilaktycznie (przeciw kolejnym nawrotom) i w takim przypadku mogą zostać przepisane na stałe.

Podsumowanie

Leki przeciwdepresyjne są stosowane w leczeniu depresji i innych zaburzeń nastroju. Istnieją różne rodzaje leków przeciwdepresyjnych. Być może w procesie dobierania leków wypróbujesz więcej niż jeden rodzaj – aby wybrać opcję optymalną, która pomoże w leczeniu objawów depresji, jednocześnie przynosząc jak najmniej niepożądanych skutków ubocznych.

Podczas przyjmowania antydepresantów, tak jak w przypadku wszystkich innych leków mogą wystąpić działania niepożądane. Jeśli zauważysz u siebie jakieś niepokojące objawy, porozmawiaj o nich z lekarzem.

Antydepresanty powinny być przyjmowane i odstawiane zawsze pod opieką lekarza. Pamiętaj, aby poinformować specjalistę o wszystkich chorobach i dodatkowych lekach, jakie przyjmujesz na stałe.

Źródła

• Belanger HG, Lee C, Poliacoff Z, Gupta CT, Winsberg M. Early Response to Antidepressant Medications in Adults With Major Depressive Disorder: A Naturalistic Study and Odds of Remission at 14 Weeks. J Clin Psychopharmacol. 2023 Jan-Feb 01;43(1):46-54. doi: 10.1097/JCP.0000000000001638. PMID: 36584249; PMCID: PMC9803387.
• Besag, F.M.C., Vasey, M.J. Should Antidepressants be Avoided in Pregnancy?. Drug Saf 46, 1–17 (2023). https://doi.org/10.1007/s40264-022-01257-1
• Berent, D., & Gałecki, P. (2013) Psychofarmakologia kobiet w ciąży, Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii, 2013, 1, 13-19
• Ferreira G E, Abdel-Shaheed C, Underwood M, Finnerup N B, Day R O, McLachlan A et al. Efficacy, safety, and tolerability of antidepressants for pain in adults: overview of systematic reviews BMJ 2023; 380 :e072415 doi:10.1136/bmj-2022-072415
• Jeleń, A., Sałagacka, A., & Balcerczak, E. (2015). Charakterystyka wybranych mechanizmów molekularnych wpływających na farmakokinetykę i farmakodynamikę leków przeciwdepresyjnych. Advances in Hygiene & Experimental Medicine/Postepy Higieny i Medycyny Doswiadczalnej, 69.
• Kishi, T., Ikuta, T., Sakuma, K. et al. Antidepressants for the treatment of adults with major depressive disorder in the maintenance phase: a systematic review and network meta-analysis. Mol Psychiatry (2022). https://doi.org/10.1038/s41380-022-01824-z
• Lunghi C, Dugas M, Leclerc J, Poluzzi E, Martineau C, Carnovale V, Stéfan T, Blouin P, Lépine J, Jalbert L, Espinoza Suarez NR, Svyntozelska O, Dery MP, Ekanmian G, Nogueira DM, Akinola PS, Turcotte S, Skidmore B, LeBlanc A. Global prevalence of antidepressant drug utilization in the community: protocol for a systematic review. BMJ Open. 2022 May 31;12(5):e062197. doi: 10.1136/bmjopen-2022-062197. PMID: 35641008; PMCID: PMC9157341.
• Moncrieff, J., Cooper, R.E., Stockmann, T. et al. The serotonin theory of depression: a systematic umbrella review of the evidence. Mol Psychiatry (2022). https://doi.org/10.1038/s41380-022-01661-0
• Patejuk-Mazurek, I. (2018). Wybrane leki przeciwdepresyjne io działaniu przeciwlękowym—praktyczne wskazówki stosowania i opisy przypadków. Varia Medica, 2(1), 75-82.
• Recchia F, Leung CK, Chin EC, et al, Comparative effectiveness of exercise, antidepressants and their combination in treating non-severe depression: a systematic review and network meta-analysis of randomised controlled trials, British Journal of Sports Medicine Published Online First: 16 September 2022. doi: 10.1136/bjsports-2022-105964
• Teng, T., Zhang, Z., Yin, B. et al. Effect of antidepressants on functioning and quality of life outcomes in children and adolescents with major depressive disorder: a systematic review and meta-analysis. Transl Psychiatry 12, 183 (2022). https://doi.org/10.1038/s41398-022-01951-9
• Tyszkowska, M., & Podogrodzka, M. (2013). Stygmatyzacja na drodze zdrowienia w chorobach psychicznych–czynniki bezpośrednio związane z leczeniem psychiatrycznym. Psychiatr. Pol, 47(6), 1011-1022.
• Woroń, J., & Kostka-Trąbka, E. (2005). Zaburzenia erekcji jako wynik niepożądanego działania leków. Seksuologia Polska, 3(1), 18-22.