Zaburzenia nastroju – praktyczny i kompleksowy przewodnik

Masz wrażenie, że cierpisz na zaburzenia nastroju?

Chcesz wiedzieć więcej na temat zaburzeń nastroju?

Tutaj znajdziesz wszystko czego szukasz: rodzaje, przyczyny i, co najważniejsze, sposoby leczenia zaburzeń nastroju.

Zmiany nastroju zdarzają się każdemu z nas.

Kiedy jednak powinny wzbudzać niepokój i jak odróżnić zwykłe wahania nastroju od tych, które mogą być sygnałem pojawiającej się choroby?

Co powinno nas zaniepokoić i kiedy należy zacząć szukać pomocy u specjalisty?

Bezpłatny test online – sprawdź czy cierpisz na lęki

 

Zaburzenia nastroju = zaburzenia afektywne

Zmienne nastroje to pewien nieodłączny element ludzkiego życia.

Emocje sygnalizują ważne dla nas momenty, zarówno te pozytywne, jak i negatywne. To normalne, że jesteśmy smutni, po utracie czegoś lub kogoś dla nas ważnego – tak samo, jak normalne i zdrowe jest odczuwanie dumy po osiągniętym sukcesie, czy radości po miłych wydarzeniach.

Wszystko jest w porządku dopóki nastroje nie trwają zbyt długo i nie zaczynamy tracić nad nimi kontroli. Jeśli tak się jednak dzieje może to oznaczać, że mamy do czynienia z zaburzeniami nastroju o charakterze chorobowym nazywane również zaburzeniami afektywnymi (affective disorder).

Zaburzenia afektywne to wspólna nazwa różnych zaburzeń, dla których cechą łączącą są chorobowe zmiany nastroju takie jak jego nadmierne obniżenie, podwyższenie lub gwałtowna zmienność.

Problemy chorobowego zaburzenia nastroju pojawiają się coraz częściej, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn i mogą wystąpić w każdym wieku. 

Według przypuszczeń WHO w najbliższym czasie depresja może stać się drugą najczęstszą przyczyną zgonów na świecie.

Brak kontroli nad naszymi nastrojami i silne ich wahania, powodując, że czujemy się niezadowoleni z życia, smutni, nieszczęśliwi, a czasami (w przypadku manii, czyli niezdrowego nadmiaru pozytywnych emocji) wręcz przeciwnie: pobudzeni i przepełnieni nadmiarem energii. Jest ogromna różnica pomiędzy zwykłym, normalnym odczuwaniem smutku czy radości, a depresją czy manią.

Rodzaje zaburzeń nastroju

Zazwyczaj wyróżnia się trzy typy nastrojów:

• wyrównany (eutymiczny)
• obniżony
• podwyższony

Zaburzenia nastroju to jego skrajne obniżenie, podwyższenie lub nieuzasadniona zmienność. W zależności od tego, jaki rodzaj zaburzeń afektywnych występuje, mogą one być oznaką różnych chorób.

Wszystko o objawach nerwicy

 

Najczęściej występujące rodzaje zaburzeń nastroju, to:

• Depresja: To jedno z najpowszechniejszych zaburzeń nastroju, które objawia się długotrwałym uczuciem smutku, przygnębienia, utratą zainteresowania codziennymi aktywnościami oraz spadkiem energii. Depresja może prowadzić do izolacji społecznej, a w skrajnych przypadkach do myśli samobójczych.
• Choroba afektywna dwubiegunowa: Zaburzenie to charakteryzuje się naprzemiennymi epizodami manii (nadmierna energia, euforia, impulsywność) oraz depresji. W fazie manii osoba może wykazywać nieodpowiedzialne zachowania, natomiast w fazie depresji przeżywa intensywny smutek i brak energii.
• Dystymia: Jest to łagodniejsza, ale długotrwała forma depresji, trwająca co najmniej dwa lata. Osoby z dystymią często odczuwają chroniczne przygnębienie i brak radości z życia, co może znacząco wpływać na ich codzienne funkcjonowanie.
• Zaburzenia lękowe z towarzyszącymi objawami depresji: W tym przypadku lękowi towarzyszą objawy depresyjne, które jednak nie spełniają pełnych kryteriów diagnostycznych dla depresji. Zaburzenie to może powodować problemy w codziennym życiu, utrudniając normalne funkcjonowanie.

Każdy z tych typów zaburzeń nastroju wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego i dokładnej diagnozy, aby zastosować odpowiednie leczenie i wsparcie psychologiczne.

Obniżony nastrój i jego konsekwencje

Najczęściej spotykany w chorobach afektywnych jest obniżony nastrój, którego konsekwencją jest często depresja. Może ona mieć charakter pojedynczego epizodu depresyjnego lub zaburzeń o charakterze nawracającym.

Objawy depresji to:

– smutek, lęk,

– poczucie pustki,

– poczucie beznadziei,

– pesymizm,

– niemoc, której towarzyszy poczucie winy,

– brak zainteresowania codziennymi czynnościami, zaniedbywanie ich,

– poczucie zmęczenia, spowolnienie,

– spadek energii,

– nerwowość, poirytowanie,

– bezsenność,

– brak apetytu, utrata wagi lub przybieranie na wadze,

– objawy somatyczne bez przyczyn chorobowych, np. chroniczny ból,

– nadużywanie alkoholu i leków,

– spadek libido,

– myśli samobójcze.

Oprócz ogólnie znanej formy depresji wyróżniamy również inne jej rodzaje m.in.:

– depresję atypową – spotykaną bardzo często, jej nietypowość polega na tym, że chory wykazuje wiele objawów odwrotnych do depresji,

– depresję starczą – łatwą do przeoczenia, ponieważ często uważa się jej objawy za typowe oznaki starzenia,

– depresję poporodową – wynikającą z dużego wahania hormonów po porodzie,

– depresję dzieci i młodzieży, która nie ma powszechnie znanych objawów, może przejawiać się agresją, arogancją i często jest mylon

a z tzw. buntem okresu dorastania,

– dystymię – jest to przewlekła depresja z lękiem; często nierozpoznawana, gdyż obniżony nastrój uznawany jest przez rodzinę jako cecha charakteru danej osoby,

– depresję psychotyczną, którą charakteryzuje nieumiejętność oceny rzeczywistości, zmienność nastrojów, halucynacje czy urojenia,

– depresję maskowaną – nazywaną tak ze względu na to, że nie daje charakterystycznych objawów kojarzonych z tą chorobą, a głównie objawy somatyczne takie jak: bóle głowy, napięcie mięśni, jadłowstręt,

– depresję sezonową, która pojawia się jesienią lub zimą, czyli okresowo,

– anhedonię, czyli utratę radości życia i umiejętności cieszenia się z małych rzeczy.

Obok depresji obniżenie nastroju może świadczyć również o chorobie afektywnej jednobiegunowej, która nazywana jest również zaburzeniem depresyjnym nawracającym lub depresją nawracającą. Rozpoznaje się ją po co najmniej dwóch epizodach depresji.

Nerwica wegetatywna

Podwyższony nastrój czy mania?

O zaburzeniach nastroju mówimy również wtedy, gdy jest on podwyższony.

Osoby w stanie podwyższonego nastroju cechuje:

– uczucie euforii, przesadnego optymizmu i wyolbrzymionego mniemania o sobie,

– zmniejszona potrzeba snu,

– wzmożona aktywność, szybkie wypowiedzi, gonitwa myśli, zwiększona potrzeba mówienia,

– zachowania impulsywne i nadmierne pobudzenie,

– duże rozdrażnienie,

– podejmowanie ryzykownych i nieprzemyślanych decyzji.

Gdy pojawiają się tego typu zachowania mówimy o manii lub hipomanii.

Różnią się one od siebie intensywnością dolegliwości, które w hipomanii są mniej wyrażone.

O hipomanii mówimy, gdy dolegliwości występują powyżej czterech dni, a o manii, gdy trwają powyżej tygodnia.

Jak pokonać lęk?

Zmienny nastrój czy choroba afektywna dwubiegunowa?

Trzecią grupę zaburzeń afektywnych stanowią zaburzenia charakteryzujące się zmiennym nastrojem.

Gdy pacjent ma zarówno stany depresyjne, jak i objawy manii wówczas mówimy o chorobie afektywnej dwubiegunowej​.

Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się tym, że na przemian występują w niej okresy depresji i euforii/manii lub rozdrażnienia. Ważne jest to, że te nagłe zmiany nie pojawiają się na skutek jakichś istotnych, znaczących wydarzeń, które mają miejsce w życiu chorego, lecz bez konkretnej przyczyny.

Schorzeniem o przebiegu podobnym do choroby afektywnej dwubiegunowej jest cyklotymia, której towarzyszą dolegliwości o mniejszym nasileniu. Pojawiają się tutaj wahania nastroju, łagodne objawy subdepresji (depresji maskowanej) i hipomanii.

Najczęstsze przyczyny zaburzeń nastroju

Niektórzy naukowcy wskazują na uwarunkowania genetyczne choroby, obciążenia rodzinne, problemy dotyczące neuroprzekaźników odpowiedzialnych za przekazywanie informacji pomiędzy komórkami układu nerwowego czy problemy natury psychologicznej.

Na depresję czy chorobę afektywną dwubiegunową częściej chorują osoby, których bliski krewny również był nią dotknięty. W grupie ryzyka są również osoby chore na cukrzycę, niewydolność serca czy reumatoidalne zapalenie stawów.

Zaburzenia nastroju bywają konsekwencją zażywania przez nich leków np. glikokortykosteroidów (stosowanych przede wszystkim jako leki przeciwzapalne), które mogą wywoływać zarówno obniżenie, jak i podwyższenie nastroju.

Wahania nastroju mogą być również spowodowane wahaniami hormonów. Na przykład obniżenie nastroju może być efektem niedoczynności tarczycy.

Chorobowe zaburzenia nastroju mogą również powstawać na skutek traumatycznych wydarzeń, silnego stresu, których doświadczamy.

Czasami ich przyczyną jest zażywanie środków psychoaktywnych (narkotyków, alkoholu, leków) lub nagłe ich odstawienie.

Ważną informacją dla rodziny jest to, aby nie szukać „winnych” choroby, gdyż taka postawa może jedynie pogorszyć samopoczucie pacjenta i funkcjonowanie całej rodziny.

Diagnoza zaburzeń nastroju

Rozpoznanie zaburzeń nastroju jest złożonym procesem, który wymaga przeprowadzenia szczegółowego wywiadu psychologicznego oraz oceny stanu psychicznego pacjenta. 

Pierwszym krokiem jest dokładna analiza objawów, ich nasilenia, oraz czasu trwania. W diagnostyce zaburzeń nastroju często wykorzystuje się również standaryzowane kwestionariusze i testy psychologiczne, które pomagają określić specyfikę problemu.

Kluczowe znaczenie ma również wykluczenie innych możliwych przyczyn objawów, takich jak choroby somatyczne, zaburzenia hormonalne czy nadużywanie substancji psychoaktywnych. Diagnoza jest stawiana na podstawie kryteriów określonych w klasyfikacjach takich jak DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) lub ICD-11 (International Classification of Diseases)

Leczenie zaburzeń nastroju

Najlepsze sposoby na nerwicę

 

Leczenie zaburzeń nastroju jest zróżnicowane i zależy od konkretnego rodzaju zaburzenia, jego nasilenia oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Do głównych metod leczenia należą:

• Farmakoterapia: W leczeniu zaburzeń nastroju często stosuje się leki przeciwdepresyjne, stabilizatory nastroju oraz leki przeciwlękowe. Wybór odpowiedniego leku zależy od rodzaju zaburzenia oraz reakcji pacjenta na terapię. Ważne jest, aby farmakoterapia była prowadzona pod stałym nadzorem lekarza psychiatry. Dobór leków zależny jest od stanu zdrowia pacjenta i od rodzaju choroby afektywnej.
• Psychoterapia: Psychoterapia stanowi kluczowy element leczenia zaburzeń nastroju. Najczęściej stosowane metody to terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga pacjentom zmieniać negatywne wzorce myślenia i zachowania. Psychoterapia może być prowadzona indywidualnie, grupowo lub w formie terapii rodzinnej. Czasami, gdy istnieje realne zagrożenie targnięcia się na życie, niezbędna jest hospitalizacja chorego lub przymusowe leczenie w szpitalu psychiatrycznym.
• Zmiany w stylu życia: Zdrowy styl życia odgrywa istotną rolę w zarządzaniu zaburzeniami nastroju. Regularna aktywność fizyczna, unikanie używek, zrównoważona dieta, odpowiednia ilość snu oraz unikanie stresu mogą znacząco wpłynąć na poprawę nastroju i ogólnego samopoczucia.
• Wsparcie społeczne: Oparcie w rodzinie i bliskich jest niezwykle ważne dla osób zmagających się z zaburzeniami nastroju. Grupy wsparcia oraz terapia grupowa mogą dodatkowo wzmocnić proces leczenia, dostarczając pacjentom poczucia zrozumienia i akceptacji.

Leczenie zaburzeń nastroju jest procesem długotrwałym, często wymagającym łączenia różnych metod terapeutycznych. Kluczem do skutecznej terapii jest indywidualne podejście do każdego pacjenta oraz stała współpraca z zespołem specjalistów.

Jak radzić sobie z zaburzeniami nastroju bliskiej osoby – praktyczne wskazówki

Depresja

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, jak rodzina może pomóc choremu: wszystko zależy od pacjenta i konkretnych sytuacji, jakie mają miejsce.

Osoba chora nie jest w stanie przewidzieć pojawienia się choroby. Jej zachowania nie zawsze są od niej zależne i nie zawsze jest w stanie nad nimi zapanować.

Z tego powodu chorobie często towarzyszy poczucie winy spowodowane tym, że nie jest się w stanie prowadzić normalnego trybu życia.

Motywacja ze strony rodziny, która próbuje zachęcić chorego, aby wziął się w garść np. słowami: „dasz radę” niestety niewiele tu pomoże, a nawet może pogorszyć samopoczucie chorego.

Charakterystyczne jest wycofywanie się pacjenta z kontaktów i relacji z innymi ludźmi, mimo iż właśnie wtedy najbardziej potrzebuje wsparcia i obecności bliskich.

Dlatego niezwykle ważne jest podtrzymywanie kontaktu z chorym mimo jego wycofania. Warto przypominać choremu, że to co się z nim obecnie dzieje jest czasowe i odwracalne.

Nie ma jednej reguły jak towarzyszyć choremu. Nie wskazane jest ocenianie i usilne motywowanie go do działania. Warto natomiast przypominać mu o swojej gotowości niesienia pomocy i wsparcia. Należy również motywować pacjenta do kontaktu z lekarzem i podjęcia leczenia.

W głębokiej depresji może zachodzić konieczność sprawdzania czy chory przyjmuje leki, regularnie się odżywia i dba o siebie w zakresie higieny osobistej. Bardzo ważne jest, aby chory miał świadomość tego, że nie jest sam z chorobą, że jest ważny i potrzebny.

Głębokiej depresji mogą towarzyszyć myśli samobójcze, często jest tak, że pacjent daje to do zrozumienia bliskim czy lekarzowi, choć nie zawsze.

W przypadku deklarowania przez chorego myśli samobójczych nie należy unikać tematu w obawie przed jego zaognianiem. Jednak taka rozmowa może okazać się zbyt trudna dla bliskiej osoby, wówczas warto udać się z chorym do lekarza.

Czasem konieczna jest hospitalizacja, która, w przypadku nasilonych myśli samobójczych, może się odbyć bez zgody pacjenta.

Depresji towarzyszyć może także spadek libido i tutaj nie należy przymuszać chorego do podejmowania aktywności seksualnej, gdy nie ma on na to ochoty. Trzeba dać mu czas i okazać zrozumienie, ale nie należy się od osoby w depresji odsuwać. Można ją przytulać, być blisko, spędzać wspólnie czas, spać razem.

W przypadku zaburzeń snu, które również mogą towarzyszyć depresji rola rodziny może polegać na dbaniu o właściwy sen chorego. Aby tak było warto pilnować, by kładł się on spać o stałej porze, unikał polegiwania w łóżku w ciągu dnia, drzemania, nie wykonywał czynności takich jak np. jedzenie, oglądanie telewizji w łóżku. Chory nie powinien pić napojów energetyzujących czy kawy w godzinach wieczornych. Warto zapewnić mu ciszę i odpowiednie warunki do snu.

Mania

Trudnym dla rodziny może być również okres manii występujący u chorego.

Przejawia on wówczas nadmierne pobudzenie, drażliwość, zwiększoną aktywność psychoruchową. Często ciężko jest się z nim wtedy porozumieć, nawiązać sensowny kontakt, gdyż ma on w tym okresie bardzo chaotyczne myślenie.

Szczególnie trudne może być ponoszenie konsekwencji ryzykownych decyzji chorego, który np. zaciągnął niekorzystne zobowiązania finansowe. Sprzeciw ze strony rodziny może wywołać u chorego gniew, a nawet agresję słowną lub fizyczną.

Najważniejsze, co powinni zrobić bliscy, to zmotywować pacjenta do leczenia farmakologicznego u lekarza psychiatry.

Czasem niezbędna jest hospitalizacja psychiatryczna.

W rozmowie z chorym warto okazać zrozumienie dla faktu, że jego zachowania są wynikiem choroby. Należy jednak mówić mu o swoich uczuciach, aby miał on ich świadomość.

Czasem pomocna w walce z chorobą jest psychoedukacja, która polega na dostarczaniu rodzinie, jak i osobie nią dotkniętej, informacji na temat objawów i przebiegu zaburzeń afektywnych oraz sposobów radzenia sobie z nimi.

Remisja choroby

O remisji mówimy, gdy objawy choroby ustępują całkowicie (remisja pełna) lub pozostają jedynie w łagodnej formie (remisja niepełna).

W przypadku depresji, pacjent odzyskuje zdrowie, radość życia i normalne funkcjonowanie. Osoba z manią podczas remisji doświadcza stabilizacji nastroju, co może być mylnie odbierane jako początek depresji, co z kolei może powodować obawy dotyczące leczenia.

Remisja bywa również trudnym okresem dla rodziny, ponieważ trzeba zmierzyć się z konsekwencjami choroby, takimi jak powrót do pracy lub szkoły, nadrobienie zaległości oraz rozwiązywanie konfliktów wynikłych z wcześniejszych zachowań.

Ważne jest, aby w okresie remisji kontynuować leczenie zgodnie z zaleceniami lekarza i nie przerywać go na własną rękę. Rodzina powinna być czujna na ewentualne oznaki nawrotu choroby, aby w porę zareagować.

W czasie remisji warto zadbać o zdrowy styl życia: unikać alkoholu i substancji psychoaktywnych, ograniczyć spożycie kawy, dbać o regularny sen i odpoczynek, unikać stresu oraz przyjmować leki zgodnie z zaleceniami. Istotne jest także powrót do codziennych aktywności oraz dbanie o kondycję fizyczną i dietę bogatą w ryby, owoce morza i kwasy tłuszczowe.

Zaburzenia nastroju często wymagają długotrwałego leczenia, czasem przez całe życie.

Źródła

• Angst J, Ajdacic-Gross V, Rössler W. Klasyfikacja zaburzeń nastroju. Psychiatria Polska. 2015;49(4):663-671. doi:10.12740/PP/58259.
• Dalby, M., Vitezic, M., Plath, N. et al. Characterizing mood disorders in the AFFECT study: a large, longitudinal, and phenotypically rich genetic cohort in the US. Transl Psychiatry 12, 121 (2022). https://doi.org/10.1038/s41398-022-01877-2
• Jackson NA, Jabbi MM. Integrating biobehavioral information to predict mood disorder suicide risk. Brain Behav Immun Health. 2022 Aug 10;24:100495. doi: 10.1016/j.bbih.2022.100495. PMID: 35990401; PMCID: PMC9388879.
• Konuk, N., Karaahmet, E., Angın, Ü. et al. Evaluation of mood disorder questionnaire positivity and associated factors in a population-based screening study. Psicol. Refl. Crít. 35, 26 (2022). https://doi.org/10.1186/s41155-022-00229-9
• Young AH. The psychopharmacology of mood disorders. Journal of Psychopharmacology. 2022;36(5):519-520. doi:10.1177/02698811221097578