Terapia schematów to jedna z metod psychoterapii.
Psychoterapia to metoda pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi, z trudnościami, a także wspierająca rozwój i lepsze funkcjonowanie człowieka.
Sama psychoterapia może różnić się w zależności od nurtu, w którym pracuje dany specjalista.
Terapia schematów to jedno z najnowszych podejść terapeutycznych.
Z poniższego artykułu dowiesz się, czym jest terapia schematów, na jakich technikach się opiera, jak wygląda i – przede wszystkim – kto może na niej skorzystać.
Terapia schematów jako nurt psychoterapii
Terapia skoncentrowana na schemacie skupia się na zmianie nieprzystosowawczych schematów, które są sztywnymi wzorcami myślenia, odczuwania i zachowania.
Wykorzystuje interwencję poznawczą, behawioralną i opartą na doświadczeniu, a także siłę relacji terapeutycznej, aby ułatwić zmianę.
W terapii schematów będziesz pracować z terapeutą, aby odkryć i zrozumieć swoje schematy, czyli nieprzystosowawcze wzorce, które rozwijają się u niektórych osób, jeśli ich potrzeby emocjonalne nie zostały zaspokojone w dzieciństwie.
Te schematy mogą wpływać na ciebie przez całe życie i przyczyniać się do problematycznych metod radzenia sobie i zachowań, jeśli nie zostaną rozwiązane.
Terapia schematów ma na celu nauczenie Cię, jak zapewnić zaspokojenie swoich potrzeb emocjonalnych w zdrowy sposób, który nie powoduje niepokoju.
Jakie są cele terapii schematów?
W terapii schematów będziesz pracować ze swoim terapeutą, aby:
- zidentyfikować i przepracować schematy,
- zidentyfikować i zająć się stylami radzenia sobie, które przeszkadzają zaspokojeniu Twoich potrzeb emocjonalnych,
- zmienić wzorce zachowań, które wynikają ze schematów,
- nauczyć się, jak zaspokoić swoje podstawowe potrzeby emocjonalne w zdrowy sposób,
- nauczyć się, jak radzić sobie (w zdrowy sposób) z frustracją i cierpieniem, gdy nie można zaspokoić pewnych potrzeb.
Jaka jest różnica między terapią schematów a terapią poznawczo-behawioralną?
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) koncentruje się na obecnych i zmieniających się myślach, które napędzają uczucia i zachowania.
Terapia schematów wykorzystuje modele obecne w terapii poznawczo-behawioralne, łącząc je z założeniami z innych nurtów – w tym terapii psychoanalitycznej, czy Gestalt. Podobnie jak terapia poznawczo-behawioralna, także terapia schematów opiera się na pełnej zaufaniu relacji pacjent-terapeuta.
Terapia skoncentrowana na schemacie może wymagać długoterminowego zaangażowania, trwającego co najmniej rok, podczas gdy CBT kładzie nacisk na efektywność i może być krótkotrwała.
Jakie techniki są stosowane w terapii schematów?
Terapeuci schematów mogą stosować kilka technik w trakcie terapii.
Pamiętaj, że twoja relacja z terapeutą jest ważną częścią terapii schematów. W wielu technikach stosowanych w terapii schematów pojawiają się dwie ważne koncepcje.
Oba działają najlepiej, gdy czujesz się bezpiecznie i komfortowo ze swoim terapeutą.
Pierwszą fundamentalną techniką jest empatyczna konfrontacja.
Twój terapeuta weryfikuje schematy pojawiające się w terapii, oferując zrozumienie i empatię, pomagając jednocześnie uświadomić sobie potrzebę zmiany.
Drugą fundamentalną techniką jest ograniczone ponowne rodzicielstwo. T
wój terapeuta pomoże Ci zaspokoić potrzeby emocjonalne, które nie zostały zaspokojone w dzieciństwie, oferując bezpieczeństwo, współczucie i szacunek.
Słowo „ograniczone” oznacza po prostu, że twój terapeuta upewni się, że ponowne rodzicielstwo jest zgodne ze standardami etycznymi w zawodzie psychoterapeuty.
Bezpłatny test online – sprawdź czy cierpisz na lęki
Problemy, z którymi warto zgłosić się na terapię schematów
Terapia została po raz pierwszy uznana za skuteczną w przypadku zaburzeń osobowości typu borderline, ale była stosowana w leczeniu innych zaburzeń osobowości, lęków i zaburzeń nastroju, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, zespołu stresu pourazowego (PTSD) i zaburzeń odżywiania.
Terapia schematów może być też odpowiednim wyborem, jeżeli zmagasz się z:
- powtarzającymi się destruktywnymi wzorcami (np. Twoje związki zawsze kończą się wielkim konfliktem),
- trudnościami w relacjach,
- niskim poczuciem własnej wartości,
- traumami z dzieciństwa lub młodości,
- trudnościami w regulacji emocji.
Od początku – czyli czym są schematy?
Terapia schematów polega na zmianie niezdrowych i autodestrukcyjnych wzorców zachowań i myślenia za pomocą kombinacji technik poznawczych, behawioralnych i skoncentrowanych na emocjach.
Schematy to sposoby zachowania i myślenia, które powstały w okresie dzieciństwa z powodu niezaspokojenia ważnych potrzeb. Schematy powstały jako próba poradzenia sobie z sytuacją, jednak utrwalone w dalszym życiu zamiast ulgi, przynoszą cierpienie.
Przykład:
Osoba, która w dzieciństwie została opuszczona przez rodzica – na przykład w wyniku rozwodu i założenia nowej rodziny – może wytworzyć schemat opuszczenia, w którym nieustannie martwi się o to, że inne ważne osoby w jej życiu także ją opuszczą. Ten schemat w życiu dorosłym może przejawiać się na przykład unikaniem wchodzenia w trwałe relacje lub podejrzliwością i nieufnością wobec partnera. Co gorsza, te sposoby działania mogą sprawić, że związek faktycznie się nie powiedzie, a obawy takiej osoby zostaną w ten sposób umocnione.
Schematy mogą rozwinąć się, jeżeli doświadczyłeś jednego lub kilku z poniższych:
- niespełnione potrzeby: nie otrzymałeś bezwarunkowej miłości od opiekunów lub nie zaspokoili oni innych podstawowych potrzeb,
- traumatyzacja lub wiktymizacja: doświadczyłeś znęcania się, traumy, przemocy lub podobnego cierpienia;
- nadmierna pobłażliwość lub brak ograniczeń: przypadek, w którym Twoi byli nadopiekuńczy lub nie wyznaczyli właściwych granic;
- selektywna identyfikacja i internalizacja: przejęcie niektórych postaw i zachowań od rodziców.
Jak widzisz, terapia schematów w dużej mierze odnosi się do niezaspokojonych potrzeb z dzieciństwa, które w efekcie wytworzyły negatywne schematy. Te podstawowe potrzeby dziecka obejmują:
- poczucie bezpieczeństwa i trwałego przywiązania do innych,
- poczucie własnej tożsamości i autonomii,
- wolność wyrażania swoich uczuć i proszenia innych o to, czego potrzebujesz,
- umiejętność zabawy i bycia spontanicznym,
- bezpiecznych, odpowiednich do wieku limitów i granic.
Niezaspokojenie jednej lub kilku z tych potrzeb może skutkować w pojawieniu się schematu lub kilku schematów przynoszących cierpienie i utrudniających szczęśliwe i spokojne życie.
Lista dezadaptacyjnych schematów
Teoria terapii schematów zakłada istnienie 18 negatywnych schematów, które mogą wytworzyć się w dzieciństwie w przypadku niezaspokojenia którejś z podstawowych potrzeb dziecka.
Zgodnie z potrzebami, wobec niezaspokojenia których się rozwinęły, są podzielone na pięć obszarów, (zwanych także domenami).
Obszar „rozłączenie i odrzucenie”
W pierwszej kategorii znajdują się schematy, które utrudniają przywiązanie i budowanie relacji z innymi.
Wytwarzają się, gdy opiekunowie w dzieciństwie zaniedbywali dziecko, na przykład przez brak oparcia emocjonalnego i traktowania dziecko w chłodny, obojętny sposób.
Schematy, które mogą powstać w obszarze rozłączenia i odrzucenia, to:
1. Porzucenie i niestabilność więzi: lęk przed tym, że bliskie osoby nas porzucą, obecność lęku, smutku i gniewu w relacjach;
2. Nieufność i nadużycie: brak wiary w czyste intencje innych – poczucie, że bliskie osoby nas wykorzystają, oszukają lub zranią – objawia się podejrzliwością i nieufnością;
3. Deprywacja emocjonalna: brak wiary w to, że bliscy zaspokoją nasze potrzeby emocjonalne, przez co relacje wydają się niepełne, a osoba z tym schematem może czuć się samotna, nawet mimo grupy przyjaciół i posiadania partnera;
4. Wadliwość i wstyd: poczucie bezwartościowości, niższości i wstydu – lęk przed tym, że odsłonięcie się przed inną osobą spowoduje u niej rozczarowanie;
5. Izolacja społeczna i wycofanie: wrażenie odizolowania do własnej grupy.
Obszar „osłabiona autonomia i brak osiągnięć”
W toku rozwoju każde dziecko powinno rozwinąć silne poczucie własnego „ja”, czyli poczucie własnej tożsamości, która pozwala na życie w zgodzie z własnymi potrzebami i wartościami.
Rodzina zaniedbująca tę potrzebę mogła np. być nadopiekuńcza, przez co dziecko nie rozwinęło wiary we własne kompetencje i nie nauczyło się rozpoznawać własnych potrzeb.
Schematy w obszarze osłabionej autonomii i braku osiągnięć, to:
6. Zależność i niekompetencja: poczucie bezradności, braku możliwości funkcjonowania bez opieki innych;
7. Podatność na zranienie i zachorowanie: spodziewanie się, że w każdej chwili można zostać zranionym i że jest się wobec tego bezradnym;
8. Uwikłanie emocjonalne: niezdrowe, nadmierne uwikłanie emocjonalne w relację z obojgiem lub jednym z rodziców – na przykład poczucie, że rodzic nie da sobie rady bez naszej pomocy;
9. Porażka: poczucie bycia porażką lub bycia skazanym na porażkę – na przykład z powodu braku talentów, osoba przejawiająca ten schemat uważa, że to osiągnięcia są wyznacznikiem szczęścia.
Obszar „uszkodzone granice”
Osoba z uszkodzonym poczuciem granic ma problem z określeniem adekwatnych praw, obowiązków i możliwości względem samego siebie lub innych.
Problem ten może wynikać z braku jasnych zasad i granic w domu rodzinnym.
Schematy w obszarze uszkodzonych granic, to:
10. Roszczeniowość: uważanie samego siebie za lepszego i ważniejszego od innych, oczekiwanie specjalnego traktowania i przywilejów,
11. Niewystarczająca samokontrola lub samodyscyplina: taka osoba nie jest w stanie znieść frustracji na drodze do swoich celów.
Obszar „nakierowania na innych”
W tym przypadku człowiek jest nadmiernie odpowiedzialny, stawia potrzeby wszystkich dookoła ponad swoimi własnymi.
Często wynika to z faktu warunkowej miłości w domu rodzinnym, gdy potrzeby opiekunów były ponad potrzebami dziecka.
12. Podporządkowanie: człowiek z tym schematem dobrowolnie poddaje się innym w obawie przed konsekwencjami,
13. Samopoświęcenie: człowiek z tym schematem dobrowolnie poświęca własne potrzeby, na rzecz spełnienia potrzeb innych.
14. Poszukiwanie akceptacji i uznania: taka osoba za bardzo skupia się na opiniach innych osób, często dostosowując się do nich
Obszar „nadmierna czujność i zahamowanie”
Tłumienie własnych emocji, brak wyrażania siebie – zwykle wynika to z wychowania w rodzinie karzącej i bardzo wymagającej, która ponad wszystko ceni obowiązki i zasady.
15. Negatywizm: osoba ma pesymistyczne podejście i ciągle zamartwia się o wynik działania,
16. Zahamowanie emocjonalne: osoba z tym schematem tłumi swoje emocje, nie pokazuje ich na zewnątrz i nadmiernie skupia się na racjonalnych kwestiach,
17. Zawyżone standardy: głównym elementem tego schematu jest perfekcjonizm, o którym więcej możesz przeczytać w tym artykule,
18. Bezwzględna surowość: poczucie, że każdy błąd musi zostać ukarany.
Style radzenia sobie według terapii schematów
W terapii schematów twoje reakcje na schematy są znane jako style radzenia sobie.
Mogą one dotyczyć myśli, uczuć lub zachowań.
Rozwijają się jako sposób na uniknięcie bolesnych i przytłaczających emocji doświadczanych w wyniku określonego schematu.
Style radzenia sobie mogą być pomocne w dzieciństwie, ponieważ zapewniają sposób na przetrwanie. Ale w wieku dorosłym mogą dodatkowo wzmacniać schematy i powodować cierpienie.
Styl radzenia sobie może być oparty na twoim ogólnym temperamencie, a nawet stylach radzenia sobie, których nauczyłeś się od swoich rodziców.
Dwie osoby mogą odpowiedzieć na ten sam schemat tym samym stylem na bardzo różne sposoby.
Podobnie dwie osoby o tym samym schemacie mogą również odpowiadać dwoma różnymi stylami.
Twój własny styl radzenia sobie może również zmieniać się w czasie, chociaż wciąż masz do czynienia z tym samym schematem.
Poddanie się
Wiąże się to z zaakceptowaniem schematu i poddaniem się mu. Zwykle skutkuje to zachowaniem, które wzmacnia lub kontynuuje wzorzec schematu.
Na przykład, jeśli poddasz się schematowi, który ukształtował się w wyniku zaniedbania emocjonalnego jako dziecko, możesz później znaleźć się w związku obejmującym zaniedbanie emocjonalne.
Unikanie
Obejmuje to próbę życia bez wyzwalania schematu. Możesz unikać działań lub sytuacji, które mogłyby go wywołać lub sprawić, że poczujesz się bezbronny.
Unikanie schematu może sprawić, że będziesz bardziej podatny na używanie substancji, ryzykowne lub kompulsywne zachowania oraz inne zachowania, które rozpraszają uwagę.
Nadmierne kompensowanie
Wiąże się to z próbą walki ze schematem poprzez działanie w całkowitej opozycji do niego.
Może się to wydawać zdrową reakcją na schemat, ale nadmierna rekompensata zwykle idzie za daleko.
Często prowadzi do działań lub zachowań, które wydają się agresywne, wymagające, niewrażliwe lub w jakiś sposób przesadne. Może to odbić się na twoich relacjach z innymi.
Bezpłatny test online depresji
Podsumowanie
Terapia schematów to jedno z nowszych podejść do psychoterapii, czerpiące z innych nurtów – takich, jak nurt poznawczo-behawioralny, czy psychoanaliza. W czasie terapii schematów można zmierzyć się ze skutkami niezaspokojonych w dzieciństwie potrzeb i nauczyć się samemu dbać o własne potrzeby i pragnienia, w zdrowy sposób.
Źródła
- Oleśniewicz, M. Terapia schematów w leczeniu pacjentów detencyjnych o antyspołecznej strukturze osobowości. Skuteczność i metody postępowania.
- Olszewska, O., & Pierzchalska, A. WYJŚĆ Z KLATKI–Czy terapia schematów jest odpowiedzią na potrzeby osób współuzależnionych?. 3 „USTAWA CZY USTAWKA”.
- Mącik, D. (2018). W pułapce schematów? Wczesne nieadaptacyjne schematy Jeffreya Younga a funkcjonowanie psychospołeczne osób dorosłych. Wydawnictwo Naukowe Scholar Sp. z oo.
- Talarowska, M. E., & Kobza, R. (2021). Wczesne nieadaptacyjne schematy w zaburzeniu osobowości borderline. Neuropsychiatry & Neuropsychology/Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 16(1).
- Śliwerski, A. (2016). Trzy generacje terapii poznawczo-behawioralnych–rozwój i założenia teoretyczne. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica, (20), 5-30.
