Czy czasem masz wrażenie, że świat wokół Ciebie jest nierzeczywisty, jakbyś patrzył na niego zza szyby?
Wszystko wygląda znajomo, ale jednocześnie obco – jak scena z filmu?
Jeśli tak, być może doświadczasz derealizacji.
W tym artykule wyjaśnimy, czym jest derealizacja, co może ją wywoływać i jak sobie z nią radzić.
Nie jesteś sam – to zjawisko dotyka wielu osób, które, podobnie jak Ty, szukają pomocy i odpowiedzi.
Derealizacja – co to jest?
Rozróżnia się dwa specyficzne rodzaje zjawiska potocznie nazywanego „poczuciem nierzeczywistości”.
Są to depersonalizacja i derealizacja.
Z depersonalizacją mamy do czynienia, jeżeli czyjeś poczucie nierzeczywistości odnosi się do jego własnej osoby lub na przykład jakiejś części jego ciała.
Odczucia osób cierpiących na depersonalizacje często zostają opisane jako oderwanie od siebie, oglądanie siebie jak w filmie.
Osoby takie nie czują się połączone ze swoim ciałem, umysłem, uczuciami lub wrażeniami.
Niektórzy ludzie opisują to jak uczucie bycia robotem, a czasem nie mogą kontrolować nawet mowy lub ruchu.
Derealizacja natomiast ukazuje się jako poczucie nierealności świata zewnętrznego – wydarzających się sytuacji, czy otaczających ludzi.
Często bywa opisywana jako uczucie bycia w filmie lub we śnie oraz, że trzeba się „uszczypnąć, by się upewnić, że to naprawdę się dzieje”.
Epizody derealizacji mogą trwać godzinami, dniami, tygodniami lub nawet miesiącami.
Dla niektórych takie epizody stają się przewlekłe, ewoluując w ciągłe uczucie derealizacji.
Jak wygląda atak derealizacji?
Atak derealizacji to moment, w którym masz wrażenie, że otaczający świat jest nierealny.
Możesz czuć, że wszystko wokół Ciebie jest jak w filmie, sztuczne, zamglone lub odległe.
Niektórzy opisują to jako patrzenie przez szybę lub mgłę.
Możesz też mieć wrażenie, że kolory są wyblakłe, dźwięki przytłumione, a ludzie czy miejsca wydają się dziwne lub obce.
Chociaż te odczucia są bardzo niepokojące, wciąż wiesz, że to, co czujesz, nie jest prawdziwe, co dodatkowo może nasilać lęk.
Czy derealizacja jest groźna?
Nie, derealizacja sama w sobie nie jest groźna dla Twojego zdrowia fizycznego ani psychicznego.
To reakcja organizmu na silny stres, lęk lub zmęczenie.
Chociaż wydaje się przerażająca i może wywoływać panikę, nie prowadzi do trwałego uszkodzenia mózgu ani innych chorób.
Największym problemem jest dyskomfort i strach, które mogą pogorszyć samopoczucie, dlatego warto szukać wsparcia u specjalisty, by lepiej sobie z tym radzić.
Ile może trwać derealizacja?
Długość trwania derealizacji jest różna.
Może to być kilka minut, godzin, a nawet dni.
U niektórych osób zdarza się, że uczucie „odrealnienia” utrzymuje się przez kilka tygodni czy miesięcy, jeśli zaburzenie nie jest leczone.
Kluczowe jest to, że takie epizody mogą się nasilać pod wpływem stresu, lęku lub braku odpowiedniej pomocy, dlatego warto działać wcześnie, aby je skrócić.
Jak możesz sobie pomóc?Kiedy pojawia się derealizacja? Przyczyny derealizacji
Derealizacja najczęściej bywa rozumiana jako objaw jakiegoś zaburzenia psychicznego, a nie odrębne zaburzenie.
Przyczyną derealizacji mogą być więc różne stany psychiczne i schorzenia, takie jak:
- uzależnienia od substancji psychoaktywnych (leki, narkotyki, alkohol),
- zatrucie substancją halucynogenną,
- schizofrenia,
- ataki paniki,
- przewlekły stres.
Derealizacja bywa także objawem zaburzeń neurologicznych – na przykład padaczki, migreny.
Czasem współwystępuje także z zawrotami głowy.
Problemy z diagnozą przysparza fakt, że derealizacja często współwystępuje z innymi schorzeniami, takimi jak zespół stresu pourazowego, depresja, czy napady paniki.
Co może powodować derealizację?
Derealizacja często pojawia się w odpowiedzi na trudne emocjonalnie lub fizycznie doświadczenia.
Oto najczęstsze przyczyny i czynniki ryzyka:
- Stres, lęk i depresja
Intensywny stres, zaburzenia lękowe (np. napady paniki) i długotrwała depresja mogą prowadzić do derealizacji. Organizm w obliczu takich wyzwań może reagować odcięciem emocjonalnym, aby chronić psychikę. - Trauma
Doświadczenia takie jak przemoc emocjonalna lub fizyczna, bycie świadkiem przemocy domowej, czy nagła utrata bliskiej osoby mogą wywołać ten stan. Traumatyczne wydarzenia często pozostawiają trwały ślad w psychice, a derealizacja bywa jednym ze sposobów radzenia sobie z bólem. - Brak snu i nadmierna stymulacja
Chroniczny brak snu osłabia zdolność organizmu do radzenia sobie z emocjami, co może nasilać uczucie nierealności. Podobnie, życie w środowisku pełnym nadmiernych bodźców (np. hałas, ciągłe zmiany) może prowadzić do derealizacji. - Wrodzone skłonności
Niektóre osoby mają większą predyspozycję do unikania trudnych sytuacji lub zaprzeczania im, co zwiększa ryzyko derealizacji w obliczu wyzwań. - Substancje psychoaktywne
Używanie niektórych substancji (np. narkotyków czy alkoholu) może wywołać epizody derealizacji lub nasilić istniejące objawy.
Podsumowując, derealizacja to często reakcja obronna organizmu w obliczu przeciążenia emocjonalnego lub fizycznego.
Zrozumienie przyczyn tego stanu to pierwszy krok, by zacząć nad nim pracować i odzyskać poczucie rzeczywistości.
Zespół depersonalizacji-derealizacji
Dużo rzadziej zdarza się sytuacja, w której derealizacja (lub depersonalizacja) gra główne skrzypce i jest traktowana jak osobne zaburzenie nazywane zespołem depersonalizacji-derealizacji.
Według DSM-5 (podręcznika diagnostycznego, z którego korzystają psychiatrzy i psycholodzy) zaburzenie depersonalizacji–dysocjacji zalicza się do ogólnej grupy zaburzeń dysocjacyjnych.
Innymi zaburzeniami dysocjacyjnymi są amnezja dysocjacyjna, fuga dysocjacyjna i dysocjacyjne zaburzenie tożsamości.
Charakterystyczną cechą zaburzeń dysocjacyjnych jest zakłócenie spójności pomiędzy świadomością, pamięcią, poczuciem tożsamości lub percepcją.
Zakłócenia mogą być nagłe lub stopniowe, przejściowe lub przewlekłe.
Diagnoza zespołu depersonalizacji-derealizacji
Diagnozowanie tego zaburzenia zaczyna się od wykluczenia innych możliwych przyczyn objawów, takich jak choroby fizyczne, skutki uboczne leków lub używanie substancji psychoaktywnych.
Dopiero potem lekarz sprawdza, czy objawy pasują do kryteriów tego zaburzenia.
Aby rozpoznać zespół depersonalizacji-derealizacji, lekarz sprawdzi:
- Czy odczucia „oderwania od rzeczywistości” są stałe lub często wracają.
- Czy osoba rozumie, że te odczucia nie są prawdziwe, ale i tak je przeżywa.
- Czy te objawy powodują silne cierpienie lub utrudniają codzienne życie, pracę lub relacje z innymi.
Osoby z zespołem depersonalizacji-derealizacji często opisują swoje doświadczenia jako:
- Poczucie, że świat wokół nich jest sztuczny, dziwny lub nierzeczywisty.
- Wrażenie, że czas płynie inaczej – za szybko lub stoi w miejscu.
- Brak jasnych myśli, trudności z koncentracją, poczucie pustki w głowie.
- Częste zastanawianie się nad sensem życia i istnienia świata.
- Problemy fizyczne, takie jak ból w klatce piersiowej, zmęczenie, nudności czy niewyraźne widzenie.
Ważne jest, że osoby z tym problemem wiedzą, że ich odczucia są subiektywne i nie są prawdziwe.
To różni je od osób z zaburzeniami psychotycznymi, które mogą wierzyć, że ich oderwanie od rzeczywistości to rzeczywistość.
Pamiętaj, każdy czasem może poczuć się „oderwany od świata” – na przykład z powodu stresu, zmęczenia czy działania leków.
Jednak warto poszukać pomocy specjalisty, jeśli:
- Objawy powtarzają się regularnie,
- Powodują ogromny stres,
- Przeszkadzają w normalnym życiu.
Leczenie derealizacji
Najbardziej skutecznym sposobem radzenia sobie z derealizacją jest psychoterapia.
Istnieje wiele rodzajów terapii i technik leczenia zaburzeń psychicznych.
Jedną z często używanych metod jest terapia poznawczo-behawioralna, która łączy w sobie strategie blokowania ciągłego myślenia o odczuciu, że otoczenie nie jest rzeczywiste, z technikami rozproszenia.
Techniki ”rozpraszające” zmuszają zmysły, by pomagały osobie cierpiącej na derealizację, czuć się bardziej związanym z rzeczywistością – np. słuchanie muzyki, aby zaangażować słuch, lub trzymanie kostki lodu, aby poprzez dotyk czuć się połączonym z doznawaniem zimna.
Inne podejścia, które czasami są przydatne w leczeniu derealizacji, to techniki psychodynamiczne, które koncentrują się na pracy nad konfliktami i negatywnymi uczuciami, od których ludzie mają tendencję do „odrywania się” (co prowadzi do derealizacji).
Nie istnieją leki zatwierdzone specjalnie do zaburzeń derealizacji. Lekarze czasami przepisują leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne, aby złagodzić przykre objawy zaburzenia.
Czy derealizacja mija?
Dzięki ukierunkowanemu, spersonalizowanemu leczeniu niektórzy ludzie całkowicie wychodzą z zaburzeń derealizacji.
Szanse na to są najlepsze, gdy podstawowe przyczyny, które przyczyniły się do stanu derealizacji, mogą być skutecznie rozwiązane.
Zdarza się także, że „pozbycie się” derealizacji przychodzi samo z czasem, bez specjalnego leczenia (jednak nieleczone zaburzenia dysocjacyjne mogą prowadzić do depresji i zaburzeń lękowych).
Kiedy mija odrealnienie? Jak je przerwać?
Odrealnienie zazwyczaj mija, kiedy organizm przestaje być w stanie wzmożonego stresu lub lęku.
Aby je szybciej przerwać, możesz spróbować:
- Uziemienia: Skup się na tym, co tu i teraz – na przykład dotknij czegoś zimnego, policz przedmioty w pokoju, opisz w myślach, co widzisz.
- Ćwiczeń oddechowych: Oddychaj wolno i głęboko, by uspokoić ciało i umysł.
- Rozmowy z kimś bliskim: Powiedz komuś, co czujesz, by poczuć się bardziej związanym z rzeczywistością.
- Ruchu fizycznego: Krótki spacer, ćwiczenia lub inna aktywność mogą pomóc Ci się „zakotwiczyć” w realnym świecie.
Jeśli odrealnienie zdarza się często lub trwa długo, skonsultuj się z lekarzem lub terapeutą.
Dzięki odpowiedniemu leczeniu, na przykład terapii poznawczo-behawioralnej lub technikom radzenia sobie z lękiem, możesz nauczyć się kontrolować te objawy i zmniejszyć ich częstotliwość.
Podsumowanie
Derealizacja to stan psychiczny, w którym otaczające środowisko wydaje się mgliste, nierzeczywiste lub odłączone od jednostki.
Derealizacja może być odczuwana w różny sposób przez różnych ludzi.
Niektórzy ludzie opisują to jako mglisty stan, w którym szczegóły otoczenia mogą wydawać się rozmyte lub oderwane, inni opisują je jako uczucie życia w filmie lub śnie.
Leczenie derealizacji jest możliwe, mimo że nie istnieją żadne specjalne leki na tę przypadłość (specjaliści czasem stosują na przykład leki przeciwdepresyjne jako wspomaganie psychoterapii).
Sposób leczenia zależy od przyczyn derealizacji – jeśli występuje ona jako objaw innego zaburzenia (na przykład depresji lub schizofrenii), leczenie skupia się na głównym zaburzeniu.
Źródła
- Sterna, W., & Sterna, R. (2018). Depersonalizacja/derealizacja—zespół objawów czy odrębne zaburzenie?. Psychiatria, 15(1), 26-34.
- Mudyń, Krzysztof. (2012). Poczucie nierealności i jego konteksty. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Psychologica. 123. 85-100.
- Smiatek-Mazgaj, B., Sobański, J. A., Rutkowski, K., Klasa, K., Dembińska, E., Müldner-Nieckowski, Ł. … Mielimąka, M. (2016). Objawy dysocjacji czucia bólu i dotyku, derealizacji i depersonalizacji u kobiet a wydarzenia urazowe z okresu dzieciństwa, adolescencji i wczesnej dorosłości. Psychiatria Polska, 50(1), 77-93. https://doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/36296
- World Health Organization. (2004). ICD-10 : international statistical classification of diseases and related health problems : tenth revision, 2nd ed. World Health Organization.
- Tomalski, R., & Pietkiewicz, I. J. (2019). Rozpoznawanie i różnicowanie zaburzeń dysocjacyjnych–wyzwania w praktyce klinicznej. Czasopismo Psychologiczne–Psychological Journal, 25(1), 47.
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
- Salami, A., Andreu-Perez, J., & Gillmeister, H. (2024). Finding neural correlates of depersonalisation/derealisation disorder via explainable CNN-based analysis guided by clinical assessment scores. Artificial Intelligence in Medicine, 149, 102755.
- McRedmond, G., Gafoor, R., Ring, L., Morant, N., Perkins, J., Dalrymple, N., … & Hunter, E. C. (2024). Cognitive Behaviour Therapy for Depersonalisation Derealisation Disorder (CBT-f-DDD): Study protocol for a randomised controlled feasibility trial. Plos one, 19(8), e0307191.
- Farrelly, S., Peters, E., Azis, M., David, A. S., & Hunter, E. C. (2024). A brief CBT intervention for depersonalisation-derealisation disorder in psychosis: Results from a feasibility randomised controlled trial. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 82, 101911.
- Millman, L. M., Huang, X., Wainipitapong, S., Medford, N., & Pick, S. (2024). Behavioural, autonomic, and neural responsivity in depersonalisation-derealisation disorder: A systematic review of experimental evidence. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 105783.
