Osoby wysoko wrażliwe

Osoba o wysokiej wrażliwości (w skrócie HSP – highly sensitive person) to termin ukuty przez Elaine Aron, amerykańską psycholog kliniczną.

Osoby takie wykazują zwiększoną wrażliwość emocjonalną, silniejszą reaktywność zarówno na bodźce zewnętrzne, jak i wewnętrzne (na przykład ból, głód, światło i hałas) oraz mają rozbudowane życie wewnętrzne.

* Konstrukcję Osoby Wysoko Wrażliwej traktuję w tym artykule raczej, jako zjawisko kulturowo-psychologiczne, niż realnie istniejącą cechę osobowości, gdyż nie istnieje taki, naukowo usankcjonowany, byt.

Można mówić jedynie o „wrażliwości przetwarzania sensorycznego” jako cesze temperamentu i w związku z tym – o osobach, które charateryzują się wysokim natężeniem tej cechy. Również skale służące do oceny, czy jest się Osobą Wysoko Wrażliwą, nie mogą być traktowane jako rzetelne narzędzie diagnostyczne w obszarze psychopatologii.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Wysoka wrażliwość – podstawowe informacje

Jak wiele jest osób o zwiększonej wrażliwości?

Uważa się, że około 15-20% populacji należy do grupy osób wysoko wrażliwych.

Test do pomiaru wrażliwości sensorycznej w populacji dorosłych jest znany jako Skala Osoby Bardzo Wrażliwej. Został po raz pierwszy opracowany i zatwierdzony przez Elaine Aron i jej męża Arta w latach 90’ XX wieku.

Co powoduje, że dana osoba jest bardzo wrażliwa?

Uważa się, że wysoka wrażliwość może mieć podłoże genetyczne. Istotne także jest środowisko i wychowanie w czasie wczesnego dzieciństwa.

Czy wysoka wrażliwość to to samo co introwersja?

Wysoka wrażliwość nie jest synonimem introwersji, ale wiele osób wysoko wrażliwych (według Elain Aron nawet 70%) identyfikuje się jako introwertycy. Introwersja odnosi się do cechy osobowości, w której ktoś „ładuje wewnętrzne baterie” będąc sam, a „wyczerpuje” je będąc wśród ludzi. Wysoka wrażliwość obejmuje wrażliwość emocjonalną, fizyczną i sensoryczną – bez znaczenia obecności innych ludzi.

Chociaż wysoka wrażliwość częściej pokrywa się z introwersją, nawet 30% osób wysoko wrażliwych to w rzeczywistości ekstrawertycy – chociaż przez innych mogą być postrzegani jako nieśmiali i wycofani.

Czy wysoka wrażliwość jest zaburzeniem?

Nie jest to zaburzenie zdrowia psychicznego. Wysoka wrażliwość jest raczej definiowana, podobnie jak inne aspekty osobowości, jako cecha, która w różnym stopniu funkcjonuje w każdej osobie.

Pomimo pewnych wad, nie zakłóca funkcjonowania na tyle, aby uznano ją za zaburzenie. Ponadto wysoka wrażliwość może również przynosić korzyści.

Czy istnieje lekarstwo na wysoką wrażliwość?

Nie ma konkretnego leczenia zalecanego w przypadku wysokiej wrażliwości, ponieważ nie jest to zaburzenie. Jednakże, ponieważ cecha ta często jest związana z wyzwaniami emocjonalnymi lub interpersonalnymi (i może współwystępować z lękiem i depresją) osoby z wysoką wrażliwością mogłyby skorzystać na uczestnictwie w psychoterapii.

Jaka jest różnica między wrażliwością przetwarzania sensorycznego a zaburzeniem przetwarzania sensorycznego?

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego to stan, w którym ciało i mózg nie reagują odpowiednio na bodźce sensoryczne.

Różni się to od wrażliwości przetwarzania sensorycznego, ponieważ mimo że osoby wysoko wrażliwe mogą mieć silniejszą reakcję na bodźce, to ich mózg i ciało nadal prawidłowo je przetwarzają.

Czym jest osobowość – dowiedz się więcej

Czy jesteś osobą wysoko wrażliwą? Cechy osoby wysoko wrażliwej

Osoba o wysokim stopniu wrażliwości doświadcza świata inaczej niż inni. Ludzie z tą cechą są bardziej świadomi różnych subtelności i głębiej przetwarzają informacje.

Może to oznaczać większą kreatywność, wnikliwość, czy empatię – ale niestety także większą podatność na stres i przytłoczenie.

Sprawdź, czy poniższe cechy dotyczą także Ciebie.

Odrzuca Cię wszelkiego rodzaju przemoc i okrucieństwo

Unikanie przemocy to dość powszechna cecha, ale dla osób bardzo wrażliwych widzenie lub słyszenie o okrucieństwie może być wyjątkowo niepokojące.

Osoby wysoko wrażliwe często nie są w stanie spokojnie oglądać przerażających, krwawych lub brutalnych filmów.

Podobnie, mogą nie być w stanie znieść wiadomości o okrucieństwie wobec zwierząt lub innych brutalnych czynach.

Bywasz emocjonalnie wyczerpany uczuciami innych ludzi

Chociaż wysoce wrażliwi ludzie niekoniecznie mają także wysoki poziom empatii, to jednak mają pewną tendencję do „wchłaniania” emocji innych ludzi.

Dzieje się tak, ponieważ bardzo wrażliwi ludzie są bardzo świadomi subtelności – w tym mimiki, mowy ciała i tonu głosu – których inni mogą nie zauważyć.

Ponadto, osoby wysoko wrażliwe będą silniej przeżywały przykre historie, z których zwierzyli im się inni. W rezultacie osoby bardzo wrażliwe często cierpią z powodu wyczerpania emocjonalnego.

Silniej odczuwasz presję czasu

Czy szkolne testy na czas sprawiały, że byłeś bardzo niespokojny – być może do tego stopnia, że ​​nie byłeś w stanie wykonać ich dobrze, jak zwykle?

Jako osoba dorosła, gdy masz zbyt wiele rzeczy do zrobienia i nie masz na nie wszystkie wystarczająco dużo czasu, czujesz się bardzo zestresowany?

Osoby wysoko wrażliwe są bardziej wrażliwe na stymulację, a presja czasu nie jest tutaj wyjątkiem.

Dowiedz się więcej o perfekcjonizmie

Potrzebujesz spokoju i odosobnienia

Niezależnie od tego, czy jest introwertykiem, czy ekstrawertykiem, osoba wysoko wrażliwa potrzebuje dużo czasu na odpoczynek, najlepiej w samotności.

Często pod koniec długiego dnia wycofuje się do cichego pokoju, w celu obniżenia poziomu stymulacji, ukojenia zmysłów i doładowania.

Głęboko przetwarzasz myśli

Podstawą bycia osobą wysoko wrażliwą jest głębokie przetwarzanie informacji.

Oznacza to, że dużo częstsze i głębsze niż u innych ludzi zastanawianie się nad swoimi doświadczeniami.

Niestety, oznacza to również, podatność na negatywne przemyślenia, a nawet niemal obsesyjnie odgrywanie w głowie tych samych wydarzeń.

Wpływa na Ciebie otoczenie

Wysoka wrażliwość to nie tylko emocje i własne doświadczenia – to także większa wrażliwość zmysłowa na wszystkie bodźce z zewnątrz.

Osoba o wysokiej wrażliwości jest dużo bardziej czuła na nagłe głośne dźwięki, agresywne migające reklamy, czy wyjątkowo narzucające się zapachy.

Taka wrażliwość może nawet przenosić się na to, co nosisz – jak zbyt szorstkie materiały lub uwierająca odzież.

Twój wewnętrzny świat jest rozbudowany

Ponownie, dzięki głębokiemu przetwarzaniu, osoby z wysoką wrażliwością mają bogaty świat wewnętrzny.

Objawia się to poprzez fantazje i skłonność do marzeń – zarówno w okresie dzieciństwa, jak i w dorosłości.

Bywasz źle rozumiany

Wysoka wrażliwość jest często błędnie rozumiana. Pewnie niejednokrotnie zostałeś określony jako „nieśmiały” lub „wycofany”.

Jednak, jak już wiesz, wysoka wrażliwość wcale nie musi iść w parze z nieśmiałością czy introwersją.

Silnie przeżywasz konflikty

Kiedy w Twoich bliskich związkach pojawia się napięcie lub różnica zdań, głęboko to odczuwasz.

Niektóre osoby z wysoką wrażliwością zgłaszają nawet, że podczas konfliktu czują się fizycznie obciążeni.

Nawet po rozwiązaniu konfliktu, długo zostaje on w pamięci osoby wrażliwej, a negatywne emocje potrzebują więcej czasu na ujście.

Jesteś głęboko poruszony pięknem

Wspaniałe potrawy, bogate zapachy, piękne widoki lub poruszające melodie mają na Ciebie głęboki wpływ.

Przecież wysoka wrażliwość nie oznacza tylko czułości na to, co złe i nieprzyjemne.

Może się okazać, że muzyka lub niektóre dźwięki wprowadzają cię w stan zbliżony do transu lub sposób, w jaki wiatr chwyta liście w jesiennym słońcu, wprawia w zachwyt.

Skala Osoby Wysoko Wrażliwej

Poniżej możesz podejrzeć jak wygląda kwestionariusz, służący do identyfikowania osób z wysoką wrażliwością, opracowany przez Elain i Arta Aronów.

Podczas wypełniania kwestionariusza każda pozycja powinna być oceniona na skali od 1 (wcale) do 7 (zdecydowanie tak).

1. Czy łatwo przytłaczają Cię silne bodźce sensoryczne?
2. Czy jesteś wyczulony na subtelności w swoim otoczeniu?
3. Masz wrażenie, że nastroje innych ludzi wpływają na Ciebie?
4. Czy jesteś bardziej niż inni wrażliwy na ból?
5. Czy odczuwasz czasem potrzebę wycofania się do miejsca, w którym możesz mieć trochę prywatności i uwolnić się od stymulacji?
6. Jesteś szczególnie wrażliwy na działanie kofeiny?
7. Czy łatwo Cię przytłaczają takie rzeczy jak jasne światła, mocne zapachy, lub nagłe dźwięki?
8. Prowadzisz bogate, złożone życie wewnętrzne?
9. Przeszkadzają Ci głośne dźwięki?
10. Czy głęboko porusza Cię muzyka lub inna forma sztuki?
11. Czy masz czasem tak zszargane nerwy, że po prostu musisz się „wyłączyć”?
12. Jesteś sumienny?
13. Łatwo Cię wystraszyć?
14. Czy denerwujesz się, gdy masz dużo do zrobienia w krótkim czasie?
15. Kiedy ludzie czują się niekomfortowo w jakiejś przestrzeni, czy zazwyczaj wiesz, co zrobić, aby było wygodniej (np. zmiana oświetlenia lub miejsca siedzenia)?
16. Czy denerwujesz się, gdy ludzie próbują zmusić Cię do zrobienia zbyt wielu rzeczy naraz?
17. Starasz się unikać błędów lub zapominania o rzeczach?
18. Czy starasz się unikać brutalnych filmów i programów?
19. Czy czujesz się nieprzyjemnie pobudzony, gdy wokół ciebie dużo się dzieje?
20. Bycie głodnym wywołuje w Tobie silną reakcję, zaburzając koncentrację lub nastrój? 
21. Czy zmiany w Twoim życiu mają na Ciebie silny wpływ?
22. Czy dostrzegasz i lubisz delikatne zapachy, smaki, dźwięki?
23. Czujesz się nieprzyjemnie, gdy dzieje się zbyt dużo na raz?
24. Czy starasz się unikać przykrych lub przytłaczających sytuacji?
25. Czy przeszkadzają Ci intensywne bodźce, takie jak głośne dźwięki?
26. Kiedy musisz rywalizować lub być obserwowanym podczas wykonywania zadania, czy stajesz się tak zdenerwowany, że radzisz sobie gorzej?
27. Czy kiedy byłeś dzieckiem, dorośli postrzegali Cię jako osobę nieśmiałą?

Czy moje dziecko ma wysoki poziom wrażliwości?

Dzieci przejawiają wysoką wrażliwość nieco inaczej niż dorośli. Aby sprawdzić, czy Twoje dziecko może być Osobą Wysoko Wrażliwą, zapoznaj się z poniższą listą objawów. Czy Twoje dziecko:

• łatwo wystraszyć?
• skarży się na drapanie ubrań, szwy w skarpetkach lub ocieranie metki o skórę?
• zazwyczaj nie lubi niespodzianek?
• uczy się lepiej za pomocą łagodnego korygowania niż surowego karania?
• wydaje się czytać w Twoich myślach?
• używa poważnych słów, jak na swój wiek?
• wyczuwa najmniejszy nietypowy zapach?
• ma inteligentne poczucie humoru?
• wydaje się bardzo intuicyjne?
• ma trudności z zaśnięciem po ekscytującym dniu?
• nie radzi sobie dobrze z dużymi zmianami?
• chce zmienić ubranie, jak tylko jest trochę mokre lub brudne?
• zadaje wiele pytań?
• jest perfekcjonistą?
• jest wrażliwe na cierpienie innych?
• preferuje cichą zabawę?
• zadaje głębokie, pobudzające do myślenia pytania?
• jest bardzo wrażliwe na ból?
• jest rozproszone i niespokojne w hałaśliwych miejscach?
• zauważa subtelności (coś, co zostało przeniesione, zmiana w wyglądzie jakiejś osoby itp.)?
• rozważa bezpieczeństwo swoich zabaw?
• działa najlepiej, gdy nie ma wokół obcych osób?
• głęboko przeżywa to, co mu się przydarza?

Skala Becka – zdiagnozuj depresję

Życie z wysoką wrażliwością

Bycie bardzo wrażliwą osobą może wiązać się z wieloma wyzwaniami. Osoby takie mogą mieć trudności z przystosowaniem się do nowych okoliczności, wykazywać nadmierne reakcje emocjonalne w sytuacjach społecznych i mogą czuć się niekomfortowo tylko ze względu na światło, dźwięk lub inne odczucia (których inni mogą nawet nie zauważać).

Z drugiej strony, Osoby Wysoko Wrażliwe mają naturalną skłonność do tworzenia głębokich więzi z innymi, mają ekscytujące życie wewnętrzne oraz znajdują wielką przyjemność w sztuce, muzyce i kontaktach międzyludzkich.

Jak wszystkie cechy, bycie bardzo wrażliwym ma swoje plusy i minusy.

Przy odpowiednim wsparciu i zaakceptowaniu własnych mocnych i słabych stron, osoby o wysokiej wrażliwości mogą stworzyć środowiska, które będzie sprzyjało ich rozwojowi.

Jak radzić sobie ze stresem jako Osoba Wysoko Wrażliwa?

Samoopieka ma kluczowe znaczenie, szczególnie w sytuacjach stresowych. Wystarczająca ilość snu, zdrowa dieta, ograniczenie kofeiny i alkoholu oraz planowanie czasu na relaks to podstawowe, ale bardzo skuteczne strategie.

Jest to szczególnie istotne w życiu osoby z wysoką wrażliwością, ponieważ włączenie powyższych zasad do codziennego życia pozwala na ogólne obniżenie poziomu stresu.

Dzięki większemu spokojowi na co dzień, łatwiej też będzie się zmierzyć z niespodziewanymi wydarzeniami.

Praca dla osób wysoko wrażliwych

Oczywiście osoby o wysokiej wrażliwości nie są jedynymi, którzy stresują się znalezieniem odpowiedniej pracy. Jednak osoby wysoko wrażliwe mogą napotykać przeszkody, których nie ma wielu innych pracowników.

Częścią bycia wysoko wrażliwym jest to, że masz skłonność do poczucia przytłoczenia, stresu spowodowanego terminami i innymi stresorami (nawet takimi, jak osobowość innych pracowników).

Jednak istnieją ścieżki kariery, które bardzo dobrze sprawdzają się wśród najwrażliwszych – zwłaszcza jeśli znają swoje mocne strony.

Według Kelly O’Laughlin, autorki książki A Highly Sensitive Person’s Life, istnieją czerwone flagi, których możesz nauczyć się unikać poszukując odpowiedniego miejsca pracy. Zawierają:

• zawody, które koncentrują się głównie na sprzedaży lub na liczbach, zwłaszcza jeśli nie odnoszą się bezpośrednio do twoich osobistych wartości,
• zawody, które z natury będą zawierały wiele konfrontacji (takich jak negocjacje),
• praca, w której środowisko pracy wydaje się być głośne i chaotyczne,
• praca, w której cały czas pracuje się z innymi ludźmi,
• każda praca, w której zauważalne jest niesprzyjające, toksyczne środowisko i kultura pracy.

Biorąc pod uwagę charakterystyczne cechy wynikające z wysokiej wrażliwości, takie jak przykładanie wagi do szczegółów, myślenie przed działaniem i zauważanie stanów emocjonalnych innych osób, ciekawymi ścieżkami kariery dla osób wysoko wrażliwych wydają się:

• zawody opiekuńcze, takie jak pielęgniarka, fizjoterapeuta, opiekun dzieci lub osób starszych – w których można wykorzystać skłonność do „dostrajania się” do emocji innych,
• zawody kreatywne, takie jak grafik, filmowiec, pisarz – w których dużo ważniejsze niż tempo jest jakoś wykonania pracy,
• kariera naukowa, w której można całkowicie poświęcić się wybranej dziedzinie i „zaszywać się” zgłębiając jej tajniki,
• wolne zawody, które można wykonywać na zasadzie freelancingu – na własnych zasadach i często w zaciszu własnego domu,
• właściciel firmy – czasem osoby wysoko wrażliwe decydują się na otworzenie własnego biznesu, w którym to one ustalają zasady i kulturę pracy.

Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne

Mój bliski jest osobą wysoko wrażliwą – jak postępować?

Jeśli ktoś, kogo znasz, jest bardzo wrażliwy, pierwszym i najważniejszym krokiem jest akceptacja tego, że jest to część jego temperamentu i prawdopodobnie to się już nie zmieni. 

Pamiętając o tym, jak inne odczucia może mieć osoba wysoko wrażliwa, warto podchodzić z wyrozumiałością do potencjalnych wybuchów emocji lub wyczerpania emocjonalnego.

Warto takiej osobie zapewnić czas i przestrzeń do samotnego odpoczynku, zachęcić do dbania o siebie i wspólnie poszukiwać korzyści z jej wrażliwości.

Warto zwrócić szczególną uwagę na chłopców i mężczyzn o zwiększonej wrażliwości.

Ich problemem może być narzucona przez kulturę rola „silnego i męskiego”, przez co mogą swoją wrażliwość skrywać, a w ukryciu cierpieć jeszcze bardziej.

W żadnym wypadku nie należy obwiniać chłopców i mężczyzn za to, że są „zbyt” wrażliwi i że tak „mężczyźnie nie wypada”, ponieważ jest to po prostu część ich osobowości.

Jak zadbać o dziecko z wysoką wrażliwością?

Jeżeli odkryjesz, że Twoje dziecko ma wysoki poziom wrażliwości, to warto wziąć pod uwagę jego specyficzne cechy.

Podobnie jak z wyżej wymienionymi radami wobec osób dorosłych – warto stworzyć dziecku „cichy czas” (na przykład przed snem), aby mogło rozładować napięcie z całego dnia.

Warto także nauczyć dziecko nazywać swoje emocje. Prawdopodobnie na co dzień będziesz mierzyć się z dużą ich liczbą, więc nauka odpowiedniego słownictwa ułatwi Wam komunikację.

Najważniejsze jednak jest zaakceptowanie ich wrażliwości – oraz nauczenie dziecka, aby ono także swoją wrażliwość akceptowało.

Oboje powinniście wiedzieć, że wrażliwość nie ma nic wspólnego ze słabością. Przydatne także będzie pracowanie od najmłodszych lat nad silną samooceną i asertywnością.

Jak możesz sobie pomóc

Podsumowanie

Wysoka wrażliwość to nie zaburzenie oraz nie wada – to po prostu jedna z cech, jaką może się charakteryzować człowiek.

Podobnie jak większość rzeczy, ma ona swoje wady i zalety.

Osoba o wysokiej wrażliwości jest bardziej czuła na wszelkie doświadczenia – zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Może przez to być narażona na silniejszy stres, wyczerpanie emocjonalne i może reagować w sposób intensywniejszy niż inni ludzie.

Oczywiście duża wrażliwość ma też swoje plusy – zazwyczaj ułatwia nawiązywanie zażyłych relacji, pomaga dostrzec subtelne piękno i cieszyć się rzeczami, których inni nawet nie zauważają.

Źródła

• Acevedo, B. P., Aron, E. N., Aron, A., Sangster, M. D., Collins, N., & Brown, L. L. (2014). The highly sensitive brain: an fMRI study of sensory processing sensitivity and response to others’ emotions. Brain and behavior, 4(4), 580–594.
• Aron, E. N., & Aron, A. (1997). Highly Sensitive Person Scale (HSPS), APA PsycTests.
• Aron E. N., Wysoko wrażliwi, Wydawnictwo Feeria, Łódź 2017
• Aron, E. N. (2017). Wysoko wrażliwe dziecko. Jak je zrozumieć i pomóc mu żyć w przytłaczającym świecie.
• Baryła-Matejczuk M, Kata G, Poleszak W. Environmental sensitivity in young adolescents: The identification of sensitivity groups in a Polish sample. PLoS One. 2022 Jul 21;17(7):e0271571. doi: 10.1371/journal.pone.0271571. PMID: 35862375; PMCID: PMC9302757.
• Benham, Grant. (2006). The Highly Sensitive Person: Stress and physical symptom reports. Personality and Individual Differences. 40. 1433-1440. 10.1016/j.paid.2005.11.021.
• Francesca Lionetti, Arthur Aron, Elaine N. Aron, G. Leonard Burns, Jadzia Jagiellowicz & Michael Pluess; Dandelions, tulips and orchids: evidence for the existence of low-sensitive, medium-sensitive and high-sensitive individuals; Translational Psychiatry volume 8, Article number: 24 (2018)
• Hilde Visnes Trå, Frode Volden & Reidulf G. Watten (2022) High Sensitivity: Factor structure of the highly sensitive person scale and personality traits in a high and low sensitivity group. Two gender—matched studies, Nordic Psychology, DOI: 10.1080/19012276.2022.2093778
• Liss, M., Mailloux, J., & Erchull, M. J. (2008). The relationships between sensory processing sensitivity, alexithymia, autism, depression, and anxiety. Personality and individual differences, 45(3), 255-259.
• Miriam Liss, Jennifer Mailloux, Mindy J. Erchull, The relationships between sensory processing sensitivity, alexithymia, autism, depression, and anxiety, Personality and Individual Differences, Volume 45, Issue 3, 2008, Pages 255-259, ISSN 0191-8869, https://doi.org/10.1016/j.paid.2008.04.009. (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0191886908001281)
• O’Laughlin, K., A Highly Sensitive Person’s Life: Stories & Advice for Those Who Experience the World Intensely, CreateSpace Independent Publishing Platform, 2015
• Sadowski, S., Buglewicz, E., & Nastaj, J. 7. Wysoko wrażliwe dziecko jako wyzwanie dla wychowawcy. Humanistyka i Nauki Społeczne, 87.
• Smolewska, Kathy & McCabe, Scott & Woody, Erik. (2006). A psychometric evaluation of the Highly Sensitive Person Scale: The components of sensory-processing sensitivity and their relation to the BIS/BAS and “Big Five”. Personality and Individual Differences. 40. 1269-1279. 10.1016/j.paid.2005.09.022.
• Véronique De Gucht, Dion H. A. Woestenburg & Tom F. Wilderjans (2022) The Different Faces of (High) Sensitivity, Toward a More Comprehensive Measurement Instrument. Development and Validation of the Sensory Processing Sensitivity Questionnaire (SPSQ), Journal of Personality Assessment, DOI: 10.1080/00223891.2022.2032101