Zaburzenia psychotyczne – objawy, przyczyny i leczenie

Grupa zaburzeń psychotycznych to część psychopatologii obarczona wieloma stereotypami.

Tych fałszywych (i często bardzo strasznych) przekonań dostarczają filmy i seriale, a także powtarzane pocztą pantoflową opowieści.

Faktycznie, objawy psychotyczne mogą być bardzo trudne i znacznie wpływać na jakość życia osoby chorej. Jednak dzięki dokładnemu poznaniu rzetelnych informacji na temat tej grupy zaburzeń, możemy lepiej zrozumieć położenie osoby chorej, a także, a może przede wszystkim, lepiej ją wspierać.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Czym są zaburzenia psychotyczne?

Zaburzenia psychotyczne to zaburzenia psychiczne, w których dana osoba „traci kontakt” z rzeczywistością. Kiedy pojawia się epizod psychotyczny, osoba staje się niepewna co do tego, co jest prawdziwe, a co nie, i zwykle doświadcza halucynacji, urojeń, chaotycznej mowy i braku spójności.

Chociaż halucynacje i urojenia wydają się innym dziwne, są one bardzo realne dla osoby z zaburzeniem.

Co to jest psychoza?

Psychoza ma miejsce, gdy ludzie tracą kontakt z rzeczywistością. Może to na przykład obejmować widzenie lub słyszenie rzeczy, których inni ludzie nie widzą lub nie słyszą (halucynacje (inaczej omamy) wzrokowe i słuchowe) i wierzenie w rzeczy, które nie są w rzeczywistości prawdziwe (urojenia).

Kto jest narażony na zaburzenia psychotyczne?

Około 1% populacji cierpi na zaburzenia psychotyczne. Schorzenia te najczęściej występują u osób w wieku od kilkunastu lat do wczesnych lat trzydziestych. Dotyczą w równym stopniu mężczyzn i kobiet. 

Podobnie jak wiele innych zaburzeń psychicznych, zaburzenia psychotyczne mają często podłoże genetyczne. Osoby, które mają członka rodziny z tego typu zaburzeniem, są bardziej narażone na jego rozwój.

Uważa się również, że zaburzenia te są związane z nadmierną aktywnością substancji chemicznych w mózgu, niezbędnych do normalnego funkcjonowania.

Ponadto osoby, które doznały uszkodzenia mózgu w czasie rozwoju płodu lub w okresie dzieciństwa, są bardziej narażone na rozwój choroby.

Jak przebiega leczenie?

Dwie główne formy leczenia zaburzeń psychotycznych to leki i psychoterapia.

Charakterystyczne leki stosowane w leczeniu zaburzeń psychotycznych to leki przeciwpsychotyczne. Pomagają one w radzeniu sobie z objawami choroby, takimi jak halucynacje i urojenia.

Psychoterapia zaburzeń psychotycznych może obejmować sesje indywidualne, sesje rodzinne i grupy wsparcia.

Chociaż większość pacjentów jest leczonych ambulatoryjnie, w ciężkich przypadkach, na przykład, gdy zagrożone jest zdrowie fizyczne lub życie, może być konieczna hospitalizacja w celu ustabilizowania stanu pacjenta.

Oprócz leków i psychoterapii, istotne jest także nauczenie pacjenta, w jaki sposób może sam o siebie zadbać i podnosić jakość swojego życia.

Ważne jest, aby pacjent wiedział, jak sobie radzić w przypadku wystąpienia takich epizodów i jak znaleźć pomoc.

Zdobycie rzetelnych informacji na temat konkretnego zaburzenia jest bardzo potrzebne do prowadzenia zdrowego i satysfakcjonującego życia.

Jak możesz sobie pomóc

Jak pomóc osobie z zaburzeniem psychotycznym?

Najlepszą pomocą będzie skierowanie tej osoby do specjalisty, który profesjonalnie oceni stan i możliwości leczenia.

Nieocenione jest również wsparcie społeczne – nieizolowanie danej osoby od rodziny i otoczenia. Jeżeli opiekujesz się osobą z zaburzeniami psychotycznymi, ważnym zadaniem jest również pilnowanie systematycznego przyjmowania leków i wypełnianie zaleceń lekarza.

Charakterystyczne objawy zaburzeń psychotycznych

Wszystkie zaburzenia psychotyczne wyróżniają się grupą charakterystycznych objawów.

Są to urojenia, halucynacje, zdezorganizowane myślenie lub mowa, zdezorganizowane zachowania motoryczne (w tym katatonia) i tak zwane objawy negatywne.

Urojenia

Urojenia to utrwalone przekonania, których nie sposób zmienić nawet w świetle przekonujących dowodów. Ich treść może obejmować różnorodne tematy.

Najczęściej występują urojenia prześladowcze (np. przekonanie, że ktoś zostanie jest śledzony, prześladowany, zostanie skrzywdzony).

Zdarzają się również urojenia wielkościowe (np. kiedy dana osoba wierzy, że ma wyjątkowe zdolności), urojenia erotyczne (np. kiedy dana osoba fałszywie wierzy, że inna osoba jest w niej zakochana) i wiele innych rodzajów urojeń.

Urojenia są uważane przez otoczenie za dziwaczne i nie wynikają ze zwykłych doświadczeń życiowych. Przykładem takiego urojenia jest np. przekonanie, że jakaś siła zewnętrzna usunęła czyjeś narządy wewnętrzne i zastąpiła je narządami innej osoby, nie pozostawiając przy tym żadnych ran ani blizn. 

Rozróżnienie między urojeniem w zaburzeniu a „normalnym” silnym wierzeniem jest czasami trudne i zależy m.in. od stopnia czyjegoś przekonania do urojenia, pomimo rozsądnych argumentów przeciwnych.

Halucynacje

Halucynacje to doświadczenia podobne do percepcji, które pojawiają się bez faktycznego udziału zewnętrznego bodźca (widzenie lub słyszenie rzeczy, których nie ma).

Są żywe, wyraźne i nie podlegają dobrowolnej kontroli. Mogą występować w obrębie dowolnego zmysłu – najczęściej są to halucynacje słuchowe i wzrokowe. Halucynacje słuchowe są zwykle doświadczane jako głosy, odbierane jako różne od własnych myśli (egodystoniczne).

Halucynacje mogą być normalną częścią doświadczenia religijnego w pewnych kontekstach kulturowych.

Czym jest derealizacja?

Zdezorganizowane myślenie lub mowa

Zdezorganizowane myślenie (zaburzenie myślenia) zwykle objawia się w mowie danej osoby. Objaw ten musi być na tyle silny, aby znacząco utrudnić skuteczną komunikację.

Wskazówkami zdezorganizowanego myślenia są na przykład:

• skakanie między tematami
• odpowiedzi niezwiązane z zadanym pytaniem
• niezrozumiała mowa (np. potok niepowiązanych ze sobą słów)

Zdezorganizowane zachowania i katatonia

Nieprawidłowe zachowanie motoryczne może objawiać się na różne sposoby, od „dziecięcej” swobody ruchów, po nieprzewidywalne i nagłe pobudzenie.

Problemy z motoryką można zauważyć w każdej formie zachowań i prowadzą do trudności w wykonywaniu codziennych czynności. 

Katatonia to wyraźny spadek reaktywności na środowisko zewnętrzne.

Obejmuje to m.in.: 

• opór wobec instrukcji
• utrzymywanie sztywnej lub dziwacznej postawy
• całkowity brak reakcji słownych i ruchowych
• bezcelową i nadmierną aktywność ruchową bez oczywistej przyczyny
• powtarzające się stereotypowe ruchy
• grymasy na twarzy
• echo mowy (powtarzanie czyichś słów)

Chociaż katatonia kiedyś była wiązana głównie ze schizofrenią, objawy katatoniczne są niespecyficzne i mogą występować także w innych zaburzeniach psychicznych (np. zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych lub depresyjnych) oraz w innych stanach chorobowych.

Negatywne objawy

Czym są objawy negatywne? Wbrew potocznemu rozumieniu słowa „negatywny”, nie jest to ocena tych objawów.

W psychologii, gdy mowa o objawach, słowa „negatywne” i „pozytywne” oznaczają, czy dany objaw jest „odjęciem” czegoś z zachowania, czy „dodaniem” czegoś do standardowego zachowania.

Zatem na przykład halucynacje będą objawem „pozytywnym”, ponieważ jest tam element „dodany” (pojawia się percepcja bodźców, których w rzeczywistości nie ma – np. głosów, omamów wzrokowych).

Natomiast objawy negatywne oznaczają wszystkie te przypadki, w których następuje ograniczenie czegoś, braki lub zanikanie. Objawem negatywnym jest na przykład apatia, czyli zmniejszona wrażliwość na bodźce.

Objawy negatywne odpowiadają za znaczną część zachorowalności związanej ze schizofrenią i są nieco mniej widoczne w przypadku innych zaburzeń psychotycznych. W schizofrenii szczególnie widoczne są dwa objawy negatywne: zmniejszona ekspresja emocjonalna i abulia (niemożlność podejmowania decyzji i działania). 

Zmniejszona ekspresja emocjonalna obejmuje zmniejszenie mimiki twarzy, kontakt wzrokowy, specyficzną intonację mowy oraz ruchy dłoni, głowy i twarzy, które zwykle nadają emocjonalny nacisk na mowę. 

Abulia to ograniczenie woli, minimalizacja celowych działań inicjowanych przez siebie. Osoba może siedzieć przez długi czas i wykazywać niewielkie zainteresowanie udziałem w pracy lub zajęciach towarzyskich. 

Inne negatywne objawy, to:

• alogia (zubożona mowa),
• anhedonia (utrata zdolności do odczuwania przyjemności)
• aspołeczność (brak zainteresowania kontaktami społecznymi)

Zaburzenia psychotyczne – kryteria diagnostyczne

Opierając się na podręczniku używanym w najpowszechniej w diagnostyce zaburzeń psychicznych – DSM-V (piąta edycja podręcznika diagnostycznego wydawanego przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne), możemy wyróżnić poniższe zaburzenia psychotyczne:

• zaburzenie schizotypowe (osobowość schizotypowa)
• zaburzenie urojeniowe
• krótkotrwałe zaburzenie psychotyczne
• zaburzenie pod postacią schizofrenii (schizofrenoformiczne)
• schizofrenię
• zaburzenia schizoafektywne
• zaburzenie psychotyczne wywołane substancją/lekiem
• zaburzenie psychotyczne spowodowane innym stanem ogólnomedycznym
• katatonia związana z innym zaburzeniem psychicznym
• inne określone zaburzenie ze spektrum schizofrenii i inne zaburzenie psychotyczne
• nieokreślone zaburzenie ze spektrum schizofrenii i inne zaburzenie psychotyczne

Poniżej znajdziesz krótką charakterystykę każdego z głównych zaburzeń psychotycznych oraz poznasz różnice (czasem dość subtelne) między nimi.

Zaburzenie osobowości schizotypowej

Podstawową cechą schizotypowego zaburzenia osobowości są deficyty społeczne i interpersonalne.

Zaburzenie charakteryzuje się ostrym dyskomfortem i ograniczoną zdolnością do bliskich relacji, a także percepcyjnymi zniekształceniami i ekscentrycznymi zachowaniami. 

Osoby ze schizotypowym zaburzeniem osobowości często mają przesadzone wyobrażenia o różnych powiązaniach (błędne interpretacje przypadkowych incydentów, jako mające szczególne i niezwykłe znaczenie).

Osoby z tym zaburzeniem mogą być przesądne lub zajmować się zjawiskami paranormalnymi, które wykraczają poza normy ich kultury.

Mogą na przykład czuć, że mają specjalne moce wyczuwania wydarzeń, zanim się one wydarzą. W innym przypadku mogą wierzyć, że mają magiczną kontrolę nad innymi.

Mogą również brać udział w niezrozumiałych dla innych ludzi rytuałach (np. trzykrotne przejście obok określonego obiektu, aby uniknąć katastrofy).

W zaburzeniu mogą występować zmiany percepcyjne (np. słyszenie głosów).

Również mowa tych osób może zawierać nietypowe lub specyficzne sformułowania i konstrukcje. Odpowiedzi mogą być zbyt konkretne lub zbyt abstrakcyjne, a słowa lub pojęcia są czasami stosowane w niecodzienny sposób.

Osoby z tym zaburzeniem są często podejrzliwe i mogą mieć paranoiczne myśli.

Zwykle nie są w stanie pojąć wszystkich wskazówek międzyludzkich wymaganych do udanych relacji i dlatego często wydają się wchodzić w interakcje z innymi w niewłaściwy, sztywny lub ograniczony sposób.

Osoby te są często uważane za dziwne lub ekscentryczne. Mogą unikać zachowań wynikających ze zwyczajowych konwencji społecznych (np. unikanie kontaktu wzrokowego).

Osoby ze schizotypowym zaburzeniem osobowości odczuwają pokrewieństwo międzyludzkie jako problematyczne i niewygodne w kontaktach z innymi ludźmi.

Chociaż mogą wyrażać niezadowolenie z powodu braku relacji, ich zachowanie sugeruje zmniejszoną ochotę na intymne kontakty.

W rezultacie zwykle nie mają bliskich przyjaciół. Są niespokojni w sytuacjach społecznych, szczególnie tych, w których występują nieznane im osoby.

Zwykle wolą trzymać się z daleka, ponieważ czują, że są inni i po prostu nie „pasują” do reszty.

Więcej o fobii społecznej

Zaburzenie urojeniowe

Istotną cechą zaburzeń urojeniowych jest obecność jednego lub więcej urojeń, które utrzymują się przez co najmniej miesiąc.

Do diagnozy zaburzenia urojeniowego określa się także typ, związany z głównym tematem urojeń.

• Erotyczny: głównym tematem złudzenia jest to, że inna osoba jest zakochana w danej osobie. Osoba, co do której odnosi się to przekonanie, ma zazwyczaj wyższy status (np. celebryta lub przełożony), ale może być także zupełnie obca.
• Wielkościowy: głównym tematem złudzenia jest przekonanie o posiadaniu jakiegoś wielkiego (ale nierozpoznanego) talentu, niesamowitego wglądu lub dokonania jakiegoś ważnego odkrycia. Rzadziej dana osoba może mieć złudzenie posiadania szczególnego związku z wybitną osobą. Wielkie urojenia mogą mieć także treść religijną.
• Zazdrosny: głównym tematem złudzenia danej osoby jest to, że jej małżonek lub kochanek jest niewierny. Przekonanie pojawia się bez uzasadnionej przyczyny i opiera się na błędnych wnioskach popartych niewystarczającymi dowodami.
• Prześladowczy: głównym tematem urojenia jest przekonanie osoby, że jest ona oszukiwana, szpiegowana, śledzona, zatruwana lub odurzana, złośliwie oczerniana, nękana lub utrudnia jej się dążenie do długoterminowego celu.
• Zaburzeń somatycznych: głównym tematem złudzenia są funkcje lub odczucia ciała. Najbardziej powszechne jest przekonanie, że dana osoba wydziela nieprzyjemny zapach, że na skórze (lub w niej) występuje plaga owadów, że ma wewnętrznego pasożyta, że niektóre części ciała są zniekształcone lub całkowicie nie działają.
• Mieszany: nie dominuje żaden temat urojeniowy.
• Inny, nieokreślony: ten podtyp ma zastosowanie, gdy dominującego przekonania urojeniowego nie można jasno określić lub nie jest on opisany w określonych typach.

Krótkotrwałe zaburzenie psychotyczne

Podstawową cechą krótkotrwałych zaburzeń psychotycznych jest nagłe wystąpienie co najmniej jednego z następujących objawów psychotycznych: 

• urojenia
• halucynacje,
• zdezorganizowana mowa
• nieprawidłowe zachowanie psychomotoryczne (w tym katatonia)

Nagły początek jest definiowany jako zmiana ze stanu normalnego do wyraźnie psychotycznego w ciągu dwóch tygodni.

Epizod zaburzenia trwa co najmniej jeden dzień, ale krócej niż miesiąc, a pacjent w końcu w pełni powraca do przedchorobowego poziomu funkcjonowania. 

Osoby z krótkotrwałymi zaburzeniami psychotycznymi zazwyczaj doświadczają emocjonalnego zmieszania lub zagubienia. Mogą doświadczać intensywnej huśtawki emocjonalnej. 

Chociaż zakłócenie jest krótkotrwałe, stopień utrudnienia normalnego życia może być poważny i może być wymagany nadzór, aby zapewnić zaspokojenie potrzeb żywieniowych i higienicznych.

Może być też konieczna ochrona takiej osoby przed konsekwencjami jej złego osądu lub działania na podstawie urojenia. Istnieje zwiększone ryzyko zachowań samobójczych, szczególnie podczas ostrego epizodu.

Schizofrenia

Charakterystyczne objawy schizofrenii obejmują szereg dysfunkcji poznawczych, behawioralnych i emocjonalnych.

Diagnoza obejmuje rozpoznanie całej gamy oznak i objawów związanych z zaburzeniami funkcjonowania zawodowego lub społecznego.

Osoby z tym zaburzeniem znacznie się różnią występowaniem i natężeniem różnych objawów.

W okresie co najmniej miesiąca (lub dłużej) musi wyraźnie wystąpić obecność urojeń, halucynacji lub zdezorganizowanej mowy.

Ponadto mogą występować też zdezorganizowane działania i katatonia, a także objawy negatywne (takie jak anhedonia lub alogia).

Schizofrenia obejmuje upośledzenie jednego lub więcej głównych obszarów funkcjonowania  w życiu. Jeśli zaburzenie zaczyna się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania, utrudnia to prawidłowy rozwój osobowości.

Przez okres co najmniej sześciu miesięcy ukazują się charakterystyczne objawy, wpływające na jakość codziennego funkcjonowania, na przykład:

• nietypowe lub dziwne przekonania
• niezwykłe doświadczenia percepcyjne (np. wyczuwanie obecności niewidzialnej osoby)
• niejasna mowa
• ekscentryczne zachowanie

Objawy schizofrenii

Osoby ze schizofrenią mogą okazywać:

• nieodpowiednie emocje (np. śmiać się przy braku odpowiedniego bodźca)
• wykazywać obniżony nastrój (który z czasem może przybrać formę depresji, lęku lub złości)
• przejawiać zaburzony wzorzec snu (np. sen w ciągu dnia i aktywność w nocy)
• a także utracić zainteresowanie jedzeniem

Może wystąpić depersonalizacja, derealizacja i problemy somatyczne, które czasami przeradzają się urojenia. Powszechne są także dodatkowo lęk i fobie. 

Obecne są też deficyty poznawcze, które mogą obejmować:

• pogorszenie pamięci i koncentracji
• pogorszenie funkcji języka
• wolniejszą prędkość przetwarzania informacji
• nieprawidłowości w przetwarzaniu bodźców zmysłowych

Niektóre osoby ze schizofrenią wykazują deficyty poznania społecznego, w tym znaczne pogorszenie zdolności wnioskowania o intencjach innych ludzi.

Niektórym osobom ze schizofrenią może brakować świadomości swojego zaburzenia. Ten brak „wglądu” obejmuje nieświadomość objawów schizofrenii i może występować przez cały czas trwania choroby.

Nieświadomość choroby jest zazwyczaj objawem samej schizofrenii, a nie strategią radzenia sobie. Ten objaw jest najczęstszym czynnikiem nieprzestrzegania leczenia i pozwala przewidzieć wyższe wskaźniki nawrotów, gorsze funkcjonowanie psychospołeczne, agresję i gorszy przebieg choroby. 

Wrogość i agresja mogą być związane ze schizofrenią, chociaż spontaniczne lub przypadkowe napaści są rzadkością.

Agresja jest częstsza w przypadku:

• młodszych mężczyzn
• osób, które w przeszłości doświadczyły przemocy
• nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych
• nadużywania substancji psychoaktywnych (alkohol, nakotyki i inne)
• impulsywności

Zdecydowana większość osób ze schizofrenią nie jest agresywna i częściej same stają się ofiarami działań agresywnych, niż są ich przyczyną.

Więcej o stanach lękowych

Zaburzenie pod postacią schizofrenii (schizofreniformiczne)

Charakterystyczne objawy zaburzenia schizofreniformicznego są identyczne jak w przypadku schizofrenii. Zaburzenie schizofreniczne różni się natomiast czasem trwania.

Czas trwania zaburzenia schizofreniformicznego jest pośredni między okresem dla krótkotrwałego zaburzenia psychotycznego, które trwa dłużej niż jeden dzień i ustępuje w ciągu jednego miesiąca, a schizofrenią, która trwa co najmniej sześć miesięcy. Zaburzenie pod postacią schizofrenii trwa co najmniej jeden miesiąc, ale mniej niż sześć miesięcy. 

Inną cechą wyróżniającą zaburzenia schizofreniformicznego jest brak wymaganego kryterium upośledzonego funkcjonowania społecznego i zawodowego. Chociaż takie upośledzenia mogą potencjalnie występować, nie są one konieczne do diagnozy zaburzenia schizofreniformicznego.

Zaburzenie schizoafektywne

Diagnozy zaburzenia schizoafektywnego dokonuje się na podstawie dwóch głównych obszarów funkcjonowania:

• po pierwsze, spełnione jest kryterium schizofrenii – przez okres co najmniej miesiąca utrzymuje się przynajmniej jeden z następujących objawów: urojenia, halucynacje, zdezorganizowana mowa, zdezorganizowane zachowanie lub katatonia, objawy negatywne (np. abulia, apatia);
• po drugie pojawia się również objaw afektywny – czyli epizod związany z zaburzeniem nastroju (depresja lub mania).

Objawy związane z nastrojem muszą być w tym przypadku znaczące i długotrwałe – jeżeli występują tylko przez stosunkowo krótki okres, diagnozą najprawdopodobniej będzie schizofrenia, a nie zaburzenie schizoafektywne. 

Katatonia

Katatonia może wystąpić w kontekście kilku zaburzeń, w tym zaburzeń neurorozwojowych, psychotycznych, dwubiegunowych, depresyjnych i innych schorzeń (np. niedobór kwasu foliowego w mózgu). 

DSM-V nie traktuje katatonii jako niezależnego zaburzenia. Pojawia się współtowarzysząc innym zaburzeniom i zespołom objawów. 

Katatonię definiuje się na podstawie co najmniej trzech z dwunastu objawów psychomotorycznych:

• stupor (mimo zachowania świadomości brakuje aktywności psychomotorycznej, brak aktywnego kontaktu z otoczeniem)
• katalepsja (przybieranie i utrzymywanie sztywnych pozycji, często nienaturalnych)
• gibkość woskowa (mimo zesztywnienia, ciałem chorego można poruszać, zastyga ono wtedy w nowej pozycji lub powraca do poprzedniej)
• mutyzm (brak lub bardzo mała odpowiedź werbalna, mimo nieuszkodzonego aparatu mowy)
• negatywizm (sprzeciw lub brak reakcji na instrukcje lub bodźce zewnętrzne)
• posturyzm (spontaniczne przybieranie i utrzymywanie sylwetki w nienaturalnie wygiętej pozycji)
• manieryzm (wykonywanie dziwnych schematów ruchów w nieadekwatnej sytuacji)
• stereotypia (powtarzanie schematów ruchów, które nie służą żadnemu celowi)
• grymasy (podobne do dziecięcych wyrazy twarzy)
• echolalia (naśladowanie cudzej mowy),
• echopraksja (naśladowanie ruchów innej osoby)
• pobudzenie niewywołane żadnym zewnętrznym bodźcem

Podczas ciężkich faz katatonii osoba może potrzebować nadzoru, aby uniknąć samookaleczenia lub krzywdzenia innych.

Istnieje potencjalne ryzyko związane z niedożywieniem, wyczerpaniem i samookaleczeniem.

Podsumowanie

Zaburzenia psychotyczne to grupa poważnych zaburzeń wpływających na całościowe funkcjonowanie danej osoby.

Utrudniają jasne myślenie, dokonywanie trafnych ocen, reagowanie emocjonalne, skuteczną komunikację, rozumienie rzeczywistości i odpowiednie zachowanie.

Kiedy objawy są ciężkie, osoby z zaburzeniami psychotycznymi mogą mieć problemy z utrzymaniem kontaktu z rzeczywistością i często nie są w stanie poradzić sobie z codziennym życiem.

Ale nawet ciężkie zaburzenia psychotyczne zwykle można leczyć, a także stale podnosić jakość życia pacjenta. 

Jeżeli stwierdzono u Ciebie zaburzenie psychotyczne lub jesteś blisko osoby z takim zaburzeniem, najlepsze, co możesz zrobić, to stale zdobywać informację na temat danego zaburzenia.

Dzięki lepszemu zrozumieniu objawów i przebiegu choroby, łatwiej jest się przygotować do epizodów psychotycznych, a także zapobiec pogorszeniu samopoczucia.

Źródła

• Wciórka, J., & Sidorowicz, S. (2018). Zaburzenia należące do spektrum schizofrenii i inne zaburzenia psychotyczne. Wrocław: Edra Urban & Partner.
• Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. (2017). New Delhi: CBS & Distributors, Pvt.
• Rymaszewska, J., Adamowski, T. , Pawłowski, T. , & Kiejna, A. (2005). Rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych–przegląd ważniejszych badań epidemiologicznych. Post. Psychiatr. Neurol, 3, 195-200.
• Wójciak, P., & Rybakowski, J. (2018). Obraz kliniczny, patogeneza i ocena psychometryczna objawów negatywnych schizofrenii. Psychiatr. Pol, 52(2), 185-197.
• Krzystanek, M. 3. Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i urojeniowe. Podręcznik dla studentów pielęgniarstwa, 35.
• Nieznański, M. (2003). Czynniki poznawcze w genezie przekonań urojeniowych. Studia Psychologica, 4, 151-161.