Czy ludzkie potrzeby można streścić w jednym rysunku? Taką próbą jest piramida Maslowa, czyli psychologiczna teoria o hierarchii ludzkich potrzeb.
Jakie potrzeby są w niej ujęte?
Które z nich są najważniejsze?
Czym jest i na czym polega piramida Maslowa?
Większość z Was słyszała już kiedyś o piramidzie potrzeb ludzkich autorstwa Abrahama Maslowa.
Nic dziwnego, bo od 80 lat cieszy się ona ogromną popularnością – przytaczana jest w mediach publicznych, w szkolnych podręcznikach, czy w teoriach zarządzania.
Ale czy na pewno wiesz, na czym polega ta teoria?
Abraham Maslow po raz pierwszy wprowadził koncepcję hierarchii potrzeb w swoim artykule z 1943 r. zatytułowanym „Teoria ludzkiej motywacji” i ponownie w swojej kolejnej książce „Motywacja i osobowość”.
Stworzona przez niego hierarchia sugeruje, że ludzie są zmotywowani do zaspokojenia pewnych potrzeb priorytetowo, zanim będą mogli zająć się zaspokojeniem potrzeb z wyższych poziomów.
Abraham Maslow zaproponował coś bardzo ciekawego.
W tamtym czasie popularne podejścia psychologiczne (takie jak psychoanaliza i behawioryzm) skupiały się na problematycznych zachowaniach, na zaburzeniach i cierpieniu.
Maslow, jako psycholog z nurtu humanistycznego, miał podejście bardziej pozytywne – interesowało go lepsze poznawanie tego, co czyni ludzi szczęśliwymi.
Jako humanista Maslow wierzył, że ludzie mają wrodzone pragnienie samorealizacji, czyli wykorzystywania swojego potencjału. Jednak aby osiągnąć ten cel, należy najpierw zaspokoić szereg bardziej podstawowych potrzeb.
Według Maslowa te potrzeby są podobne do instynktów i odgrywają główną rolę w motywowaniu zachowań.
Hierarchia potrzeb Maslowa jest przedstawiana w formie piramidy. Jej najniższe poziomy obejmują potrzeby najbardziej podstawowe, pierwotne, zapewniające przeżycie. Potrzeby bardziej złożone, związane z poszukiwaniem szczęścia, znajdują się na górze.
Zgodnie z teorią hierarchii potrzeb Maslowa, ludzie są zmotywowani, żeby w pierwszej kolejności zatroszczyć się o potrzeby najbardziej podstawowe (na najniższych poziomach), a dopiero wtedy, gdy są one wystarczająco spełnione, poświęcają większą uwagę potrzebom na wyższych poziomach hierarchii.
Oczywiście, należy pamiętać, że nie oznacza to, że niższe potrzeby muszą zostać zaspokojone w stu procentach, zanim człowiek zajmie się potrzebami wyższymi.
Często dążenie do zaspokajania potrzeb odbywa się równolegle, a czasem kolejność w ogóle zostaje zaburzona – bo dla niektórych osób potrzeby umieszczone wysoko w hierarchii mogą być ważniejsze, niż te umieszczone nieco niżej.
Wykorzystanie piramidy Maslowa w praktyce
Teoria Maslowa jest bardzo elegancka – prosta hierarchia możliwa do czytelnego przedstawienia jako piramida jest zrozumiała dla szerokiego grona odbiorców, nawet osób, które na psychologii się nie znają i się nią na co dzień nie interesują.
Prawdopodobnie właśnie to sprawiło, że piramidę Maslowa zaadaptowano do różnych praktycznych zastosowań.
Hierarchia potrzeb jest wykorzystywana na przykład w biznesie, a dokładniej w działach HR organizujących i motywujących pracowników.
Stała się wskazówką tego, jakie potrzeby pracowników miejsce pracy powinno spełniać, aby poprawić wydajność i wykorzystać drzemiący w podwładnych potencjał.
Teoria hierarchii potrzeb Maslowa wniosła także wkład w nauczanie i zarządzanie uczniami w szkołach.
Zgodnie z tą teorią, zanim potrzeby poznawcze ucznia będą mogły zostać zaspokojone, musi on najpierw móc zaspokoić swoje podstawowe potrzeby fizjologiczne.
Na przykład zmęczony i głodny uczeń będzie miał trudności ze skupieniem się na nauce.
Aby móc się rozwijać i osiągnąć swój pełny potencjał, uczniowie muszą czuć się bezpieczni emocjonalnie i fizycznie oraz być akceptowani w klasie.
Potrzeby w piramidzie Maslowa – przegląd
Teoria Maslowa przedstawia hierarchię potrzeb w kształcie piramidy, z potrzebami podstawowymi na dole piramidy i potrzebami wyższego rzędu na górze.
Osoba może przejść do zaspokajania potrzeb wyższego rzędu dopiero wtedy, gdy jej podstawowe potrzeby zostaną odpowiednio (czyli przynajmniej częściowo) zaspokojone.
Hierarchię potrzeb Maslowa można podzielić na dwa rodzaje potrzeb: potrzeby niedoboru i potrzeby wzrostu.
Potrzeby niedoborów (cztery pierwsze piętra piramidy – potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, społeczne i szacunku) powstają w wyniku deprywacji, czyli braku czegoś.
Zaspokajanie tych potrzeb pozwala uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji (np. głodu, lęku, poczucia odrzucenia).
Potrzeby wzrostu (na szczycie piramidy) nie wynikają z braku czegoś, ale z chęci osiągnięcia czegoś więcej – rozwoju osobistego, bycia szczęśliwszym, lepszym i dążenia do wykorzystania swojego potencjału.
Poziom 1: potrzeby fizjologiczne
Do potrzeb fizjologicznych zalicza się te, które z punktu widzenia biologicznego są niezbędne do przeżycia. Niektóre przykłady potrzeb fizjologicznych, to:
- pożywienie,
- dostęp do wody pitnej,
- oddychanie,
- zdrowie organizmu.
Oprócz podstawowych potrzeb związanych z odżywianiem, powietrzem i regulacją temperatury, potrzeby fizjologiczne obejmują również schronienie i odzież.
Maslow umieścił na tym poziomie hierarchii także rozmnażanie płciowe, ponieważ jest ono niezbędne dla przetrwania i rozmnażania gatunku.
Potrzeby fizjologiczne są tak silne i pierwotne, że instynktownie będziemy przedkładać je nad wszystko inne.
Trudno oczekiwać, by człowiek niedożywiony, bez dostępu do wystarczającej ilości wody pitnej martwił się o swój rozwój duchowy lub uznanie w oczach innych – dopiero zapewnienie niezbędnego minimum, koniecznego do przeżycia, pozwala zająć się potrzebami wyższego rzędu.
Poziom 2: potrzeba bezpieczeństwa
Ludzie chcą kontroli i porządku w swoim życiu, które daje poczucie bezpieczeństwa, ogranicza lęk i chaos.
Do podstawowych potrzeb w zakresie bezpieczeństwa należą:
- wolność od wojny i innych ataków oraz katastrof naturalnych,
- bezpieczeństwo finansowe,
- dobra kondycja,
- zabezpieczenie przed wypadkami.
Znalezienie pracy, uzyskanie ubezpieczenia zdrowotnego i dostępu do lekarza, zgromadzenie oszczędności, czy przeprowadzka do bezpieczniejszej okolicy to przykłady działań motywowanych potrzebami bezpieczeństwa.
Poziom 3: potrzeby społeczne
Potrzeby społeczne w hierarchii Maslowa obejmują miłość, akceptację i przynależność.
Do zjawisk zaspokajających tę potrzebę należą:
- przyjaźń,
- związki romantyczne,
- relacje rodzinne,
- przynależność do grup społecznych, w tym wspólnot wyznaniowych.
Aby uniknąć samotności, depresji i lęku, ważne jest, aby ludzie czuli się kochani i akceptowani przez innych.
Relacje z przyjaciółmi, rodziną i partnerem odgrywają ważną rolę, podobnie jak poczucie bycia ważną częścią większej grupy — takiej jak grupy religijne, drużyny sportowe, subkultury i organizacje pozarządowe.
Poziom 4: potrzeba szacunku i uznania
Podstawowymi elementami są poczucie własnej wartości i godności, a także akceptacja i szacunek ze strony innych ludzi (szczególnie członków swoich społeczności – w tym rodziny, czy współpracowników).
Poziom 5: potrzeba samorealizacji
Samorealizacja opisuje wykorzystanie pełnego potencjału człowieka.
Realizacja tej potrzeby obejmuje edukację, rozwój umiejętności i szersze cele, takie jak spełnianie marzeń i rozwój duchowy.
„Człowiek musi być tym, czym być może” – tak wyjaśnił tę kwestię sam Maslow, odnosząc się do potrzeby, jaką ludzie mają, aby osiągnąć swój pełny potencjał jako istoty ludzkie.
Krytyka i spory wokół piramidy Maslowa
Teoria Maslowa stała się niezwykle popularna zarówno w psychologii, jak i poza nią, ale koncepcja Maslowa nie była pozbawiona krytyki.
Najważniejsze z zastrzeżeń to:
- ludzkie potrzeby nie wydają się być uporządkowane według hierarchii: chociaż niektóre badania wykazały poparcie dla teorii Maslowa, inne nie były w stanie uzasadnić idei hierarchii potrzeb. Istnieje niewiele dowodów potwierdzających ranking tych potrzeb dokonany przez Maslowa.
- teoria Maslowa jest trudna do przetestowania naukowo.
Podsumowanie
Choć tematyka ludzkich potrzeb i dążeń, a także wyjaśnienie dlaczego ludzie podejmują różnego typu zachowania, jest dość skomplikowana, to ciekawą i prostą teorię zaproponował Abraham Maslow.
Jego hierarchia potrzeb ludzkich, określana jako piramida Maslowa, czytelnie pokazuje uniwersalne potrzeby i to, jak ich ważność dla naszego przetrwania przekłada się na kolejność ich zaspokajania.
Źródła
- Berny, J., Leśniewski, M. A., & Górski, P. (2012). Motywacja w systemie zarządzania zasobami ludzkimi. Analiza teoretyczna problemu.
- Szumiec, M. (2013). Samopoczucie i bezpieczeństwo uczniów w szkole–efekt wdrażania programów naprawczych.
- Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50 (4), 370-96.
- Lester D, Hvezda J, Sullivan S, Plourde R. Maslow’s hierarchy of needs and psychological health. J Gen Psychol. 1983;109(1):83-85.
- Noltemeyer A, James A, Bush K, Bergen D, Barrios V, Patton J. The relationship between deficiency needs and growth needs: The continuing investigation of Maslow’s theory. Child Youth Serv. 2021:42(1):24-42.
- Wahba MA, Bridwell LG. Maslow reconsidered: A review of research on the need hierarchy theory. Organiz Behav Human Perform. 1976;15:212–240.
