Samorealizacja – nasza najwyższa potrzeba

Pewnie nie raz słyszałeś takie hasła jak: „samorealizacja”, „spełnianie się”, „rozwijanie się”, „realizowanie swojego potencjału” i tym podobne.

Co one tak naprawdę znaczą? Choć ludzie różnie je definiują i mają różne pomysły na wprowadzenie ich w życie, każde z nich nawiązuje do tego samego – ludzkiej potrzeby osiągania.

Jest w nas coś, co trudno precyzyjnie określić słowami, ale to coś sprawia, że ludzie nie chcą tylko utrzymywać się przy życiu – chcą to życie przeżywać realizując się.

Albert Maslow, amerykański psycholog, poświęcił życie na badanie ludzkich potrzeb, w tym także potrzeby samorealizacji.

„Muzycy muszą się zajmować muzyką, malarze muszą malować, poeci muszą pisać, jeśli ostatecznie mają być ze sobą w zgodzie. Ludzie muszą być tym, kim mogą być. Muszą być wierni swojej naturze.”

Abraham Maslow

Piramida potrzeb

Pewnie kiedyś spotkałeś się z piramidą ludzkich potrzeb autorstwa Abrahama Maslowa.

Składa się ona z pięciu poziomów:

I. Potrzeby fizjologiczne

Są to nasze najbardziej naturalne popędy, takie jak potrzeba jedzenia i snu.

II. Potrzeby bezpieczeństwa

Jest to poczucie wolności od lęku (na przykład o swoje życie i zdrowie).

Więcej o stanach lękowych

III. Potrzeby afiliacji

Nazywa się je również potrzebami przynależności i miłości, człowiek unika samotności i wyobcowania z grupy.

IV. Potrzeby szacunku i uznania

Jest to związane z naszym naturalnym dążeniem do zbudowania i utrzymania wysokiej samooceny (mniemania o sobie) potwierdzanym również przez zdanie innych.

V. Potrzeby samorealizacji

Cytat znajdujący się we wstępie tego artykułu, to właśnie opis potrzeby samorealizacji według A. Maslowa. Ludzie dążą do samospełnienia, czyli wykorzystania swojego potencjału – choć różnice między konkretnymi osobami są ogromne (jedni mogą chcieć spełniać się jako rodzice, inni jako artyści, a jeszcze inni jako działkowicze).

Piramida jest zobrazowaniem tego, że potrzeby u jej podstawy są najważniejsze i najbardziej pierwotne, w związku z czym muszą zostać przynajmniej częściowo zaspokojone, by można było przejść do wyższych poziomów i zaspokajać potrzeby wyższego rzędu.

Ciężko jest skupiać się na realizacji swoich marzeń, jeśli nie ma się dachu nad głową i wystarczającej ilości jedzenia, prawda?

Jednak nie oznacza to, że potrzeba z niższego poziomu musi zostać zaspokojona w 100%, aby odczuwać pragnienie wyższego rzędu.

Gdyby tak było, prawdopodobnie nigdy nie dotarlibyśmy nawet do poziomu potrzeby szacunku i uznania, nie mówiąc już o samorealizacji.

Warto o tym myśleć raczej jak o priorytecie albo pilności potrzeby. Jeśli jesteś naprawdę głodny, nie oznacza to, że rzucasz studia lub pracę i starania o posiadanie dobrej opinii. Po prostu najpierw jesz, ale wciąż realizujesz także wyższe potrzeby.

Czym jest samorealizacja?

Samorealizacja to własna gotowość do rozwoju, przejawianie skłonności i zdolności, które prowadzą do rozwoju różnych aspektów osobowości, przy zastosowaniu odpowiednich wysiłków w celu ciągłego rozszerzenia osobistego potencjału.

Oznacza to, że samorealizacja jest niczym innym jak ciągłym przekształceniem możliwości w rzeczywistość.

Według Alberta Bandury, kanadyjskiego psychologa społecznego, najistotniejszym mechanizmem w samorozwoju jest wiara w osobistą skuteczność.

Własna skuteczność oznacza wiarę w osobiste umiejętności organizowania i wdrażania działań niezbędnych do uzyskania odpowiednich rezultatów.

Jeśli ludzie nie są pewni swoich możliwości uzyskania pożądanych rezultatów, nie mają wystarczającej determinacji do podjęcia działania.

Wiara w swoje możliwości sprzyja, a nawet jest niezbędna w osiąganiu sukcesu.

Nie myl jednak poczucia własnej skuteczności z nadmiernym optymizmem – szczere poczucie skuteczności wyrasta z własnych doświadczeń potwierdzających własne zdolności.

Poczucie skuteczności musi się wiązać z realnymi możliwościami danej osoby.

Cechy osób realizujących się

Maslow poświęcając się swojej teorii, przeprowadził szeroko zakrojone badania nad cechami osób samorealizujących się.

Wyszczególnił następujące cechy:

Percepcja rzeczywistości

Na początku Maslow i jego współpracownicy zauważyli u pewnej grupy osób badanych umiejętność do wykrywania w innych ludzi tego, co fałszywe i udawane.

Po zagłębieniu się w temat okazało się, że cechę tą można uogólnić na więcej dziedzin – choćby na politykę, sztukę, czy świat naukowy.

Także przewidywanie prawdopodobnego przebiegu zdarzeń w przyszłości idzie ludziom samorealizującym się trafniej – zdaniem Maslowa dlatego, że nie opierają oni swoich przewidywań na własnych pragnieniach czy lęku.

Akceptacja

Relacja z samym sobą osób realizujących się nie jest oparta na poczuciu winy, wstydzie, czy lęku.

Bez niepokoju akceptują siebie i własną naturę, nie pomijając przy tym braków i wad.

Podobnie sprawa się ma w stosunku do innych – przyjęcie realnego podejścia akceptacji ogólnej natury ludzkiej, ułatwia tym osobom akceptację także innych ludzi.

Spontaniczność

Spontaniczność osób realizujących się opiera się na przejawianiu zachowania naturalnego, prostego (dalekiego od przybierania sztucznych ról).

Koncentracja na problemie

Osoby realizujące się zazwyczaj mają główny obiekt zainteresowania „na zewnątrz od siebie”.

Co to właściwie oznacza? To, że taka osoba raczej poświęca swoje myśli jakiejś misji lub bieżącemu zadaniu, niż własnej osobie.

Samotność

Jedną z charakterystycznych cech osób zdrowych i realizujących się, jest możliwość zniesienia samotności bez większych problemów – to znaczy, wizja spędzenia czasu samemu ze sobą nie wywołuje w nich lęku i negatywnych emocji.

Dodatkowo bardzo często osoby realizujące się nawet lubią samotność.

Autonomia

Ten punkt zapewne nikogo nie zdziwi – często osoby spełniające się nazywamy „silnymi i niezależnymi”.

Ta niezależność, czyli inaczej autonomia, to także pewna gwarancja stabilności, bo takie osoby nie uzależniają swojego szczęścia i dobrego samopoczucia wyłącznie od tego, co dostają z zewnątrz.

Świeżość ocen

Bardzo często można usłyszeć radę, by „cieszyć się małymi rzeczami” – to właśnie miał na myśli Maslow, pisząc, że osoby samorealizujące się potrafią ciągle na nowo doceniać codzienne drobnostki.

Doświadczenia szczytowe

Czym jest doświadczenie szczytowe?

Ma coś w sobie z mistycyzmu – jest opisywane bardzo ogólnie jako doświadczenie ogromnego uniesienia.

Bywa nazywane „zatraceniem się”, a polega, najprościej mówiąc, na bardzo intensywnym przeżywaniu silnych emocji.

Poczucie wspólnoty z ludźmi

W tej cesze mieści się empatia – czyli współczucie, identyfikacja z innymi, a także umiejętność wybaczania i chęć niesienia serdecznej pomocy.

Pokora i szacunek

Maslow określa tę kategorię cech, jako bycie „demokratycznym w najgłębszym znaczeniu tego słowa”.

Mieści się w tym: szacunek dla każdego człowieka, podziw dla mistrza w swoim fachu (niezależnie od tego, czy jest to wielki przywódca czy miejski stolarz), a także pokora wobec swojej niewiedzy.

Relacje interpersonalne

Osoby, które się realizują, nawiązują głębokie relacje z innymi. Są zdolne do silnej więzi i miłości, a także cierpliwości.

Nie należy jednak myśleć, że samorealizacja równa się kochaniu wszystkich i niezauważaniu wad innych ludzi.

Samorealizujący się ludzie potrafią krytykować, ale jedynie dla tych, którzy na to zasłużyli i wyłącznie dla ich i ogólnego dobra (a nie dla ataku).

Etyka

Prosto mówiąc, gdy się realizujesz, to wiesz, co jest dobre, a co złe, co jest słuszne a co niesłuszne.

Poczucie humoru

Najważniejszą cechą poczucia humoru w tym przypadku jest nieopieranie się na poczuciu wyższości lub humorze mającym na celu dogryzienie komuś.

Twórczość

To, że każda z osób samorealizujących się tworzy, nie znaczy, że każda ma talent artystyczny.

Czasem potencjał twórczy objawia się także w procesach, których nie kojarzymy ze sztuką (taką jak malowanie, czy komponowanie), tylko na przykład poprzez krawiectwo, czy stolarstwo.

Maslow wspomina, że chodzi tu tak naprawdę tylko o specyficzne nastawienie i nawet patrzeć można w sposób twórczy.

Odporność na wpływy kulturowe

Osoby realizujące się nie podążają ślepo za modą, a także nie buntują się w sposób głośny autorytetom, starają się kierować raczej własnym sumieniem i charakterem niż wymogami społeczeństwa.

System wartości

Realizujący się ludzie wiedzą, co popierają a co nie, jakimi wartościami się w życiu kierują i widać to konsekwentnie w ich słowach i zachowaniach.

Rozwiązanie dychotomii

Maslow uważa osoby realizujące się, jako osoby po prostu w pełni zdrowe, w których brakuje sprzeczności.

Bardzo często możemy usłyszeć o pewnych rozbieżnościach w życiu, na przykład „serce podpowiada jedno, a rozum drugie” albo „to, co chcę kontra to, co powinienem” – u ludzi, którzy się realizują takie sprzeczności w zasadzie nie występują.

W naturalny sposób te dwie „opozycje” u nich współpracują – na przykład chcą tego co uważają za słuszne, a serce podpowiada im to, co jest dla nich rozsądnie najlepsze.

Nie jest konieczne przejawianie wszystkich wymienionych cech, aby się realizować. Ponadto powyższe cechy przejawiają nie tylko osoby się realizujące. Maslow nie utożsamiał samorealizacji z doskonałością. Samorealizacja wymaga jedynie prób osiągania własnego potencjału.

Przykłady osób realizujących się

Abraham Maslow, prowadząc badania nad teorią potrzeb i samorealizacji opierał się w dużej mierze na osobach żyjących, których (ze względu na ochronę prywatności) nie mógłby przedstawić jako przykład i dowód swojej teorii.

To między innymi z tego powodu zdecydował się wprowadzić do próby badanej osoby publiczne i postacie historyczne, w których przypadku można publicznie wykorzystywać dane.

Osoby, które Abraham Maslow podaje jako przykłady samorealizacji:

• Abraham Lincoln, szesnasty prezydent Stanów Zjednoczonych znany ze swojego poczucia humoru
• Thomas Jefferson, trzeci prezydent Stanów Zjednoczonych, a przy tym także archeolog, architekt i działacz niepodległościowy
• Albert Einstein, fizyk teoretyczny i laureat Nagrody Nobla
• Eleonor Roosevelt, dyplomatka i działaczka na rzecz praw człowieka
• Jane Addams, socjolog, feministka, przewodnicząca Międzynarodowej Ligi Kobiet na rzecz Pokoju i Wolności, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla
• William James, filozof, nazywany ojcem psychologii
• Albert Schweitzer, duchowny luterański, filozof, muzykolog i lekarz
• Aldous Huxley, pisarz i poeta
• Benedict de Spinoza, filozof

Pamiętaj, że powyższa lista nie oznacza, że aby być człowiekiem samorealizującym się, należy być wybitnym myślicielem lub laureatem Nagrody Nobla.

Sam autor teorii, Maslow, zauważał wielu ludzi w swoim otoczeniu, którzy z powodzeniem się realizowali, a nie zapisali się na kartach historii.

Sama lista może natomiast stanowić inspirację – warto zapoznać się z życiorysami tych osób, by lepiej zrozumieć koncepcję Maslowa.

Jak się samorealizować?

Niemożliwe jest podanie prostego przepisu „jak się realizować krok po kroku” – głównie dlatego, że dla każdego samorealizacja będzie polegać na czymś innym.

Możemy jednak wyciągnąć pewne ogólne wskazówki, które przy odpowiednim staraniu pomogą w samorealizacji.

1. Doświadczaj życia w pełni

Jak już wiemy, Maslow zauważył, że proces samorealizacji jest silnie związany z doświadczaniem.

Jak to zrobić? Kroczek po kroczku – postaraj się co jakiś czas (możesz nawet sobie ustawić przypomnienie w telefonie, na przykład co godzinę) zwrócić uwagę na coś, na co normalnie uwagi byś nie zwrócił – na zapach jaki panuje w pomieszczeniu, na pogodę, na piosenkę w radiu.

Ucz się celebrować takie małe momenty każdego dnia.

Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne

2. Bądź uczciwy w swoich wyborach

Życie składa się z ciągłych wyborów – mniejszych i większych, łatwiejszych i trudniejszych.

Droga do samorealizacji to po pierwsze poznanie swoich wartości i poglądów, a potem konsekwentne podejmowanie decyzji w zgodzie z nimi.

3. Samorozwój na różnych polach

Samorealizacja nie jest stanem końcowym, a raczej procesem – nie da się wypełnić potrzeby samorealizacji i już „mieć to z głowy”.

Poznawaj więc swój potencjał i czerp radość z jego wypełniania. Szukaj czynności, które sprawiają Ci przyjemność i w jakimś stopniu Cię „przyciągają” – a potem uparcie szukaj czasu i siły, by nad nimi pracować.

Jeżeli czujesz w sobie chęć muzykowania, nie oznacza to od razu, że masz rzucić wszystko i żyć jedynie muzyką. Spróbuj powoli – kup instrument, zapisz się na lekcje, ćwicz, jak najwięcej możesz i, przede wszystkim, czerp z tego przyjemność.

Nie ograniczaj się także do jednej rzeczy, staraj się być coraz lepszym we wszystkim za co się zabierasz i do czego przejawiasz zdolności.

Podsumowanie

Zamiast skupiać się na psychopatologii i tym, co się złego dzieje z ludźmi, Maslow sformułował bardziej pozytywną teorię ludzkich zachowań, która koncentrowała się na tym, co idzie dobrze. Był zainteresowany ludzkim potencjałem i sposobem, w jaki go wykorzystujemy.

Maslow stwierdził, że ludzka motywacja opiera się na dążeniach do spełnienia i zmiany poprzez rozwój osobisty.

Samorealizacja odnosi się do potrzeby osobistego rozwoju przez całe życie człowieka. Dla Maslowa człowiek zawsze „staje się” i nigdy nie pozostaje statyczny.

Ponieważ każda jednostka jest wyjątkowa, motywacja do samorealizacji prowadzi ludzi w różnych kierunkach. Dla niektórych osób samorealizację można osiągnąć poprzez tworzenie dzieł sztuki lub literatury, dla innych poprzez sport albo w pracy umysłowej lub fizycznej.

Ważne jest, aby pamiętać, że samorealizacja jest ciągłym procesem stawania się, a nie stanem idealnym, do którego się dąży i w którym się pozostaje.

Jak możesz sobie pomóc

Źródła

• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: the exercise of control. N.Y.: W.H.Freeman & Co.
• Maslow A., Motywacja i osobowość. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2013.
• Maksimenko S, Serdiuk L. Psychological Potential Of Personal Self-Realization. Social Welfare: Interdisciplinary Approach. 2016;1(6):92. doi:10.21277/sw.v1i6.244.