Praca do późnych godzin nocnych, rezygnacja z urlopu, odpisywanie na służbowe maile z urlopu – czy to zaangażowanie warte podziwu, czy może już pracoholizm?
Pracoholizm jest trudny do zdefiniowania i równie trudny do zdiagnozowania – zobacz, jak go rozpoznać i jak się przed nim uchronić.
Pracoholizm – czy można uzależnić się od pracy?
Praca jest dla większości ludzi codziennością – w niektórych nie wzbudza większych emocji, inni uważają ją za zło konieczne, a jeszcze inni utożsamiają pracę ze swoją pasją i powołaniem.
Praca daje nam utrzymanie, wyznacza rytm dnia, daje poczucie tego, kim jesteśmy, pozwala tworzyć nowe relacje i wyznacza jasne cele.
Praca pochłania też wiele zasobów – w tym czas i energię. Nic więc dziwnego, że wiele osób z wytęsknieniem czeka urlopu, lub chociaż weekendu.
Są jednak i takie osoby, które na ten wolny czas nie czekają, a nawet nie dają się do niego przymusić.
Mimo zmęczenia, czy wysokiego poziomu stresu wydają się być zmuszani przez niewidzialne siły do nadmiernej i kompulsywnej pracy.
Osoby te nazywane są pracoholikami.
Choć trudno znaleźć jedną szczegółową definicję, która odpowiadałaby każdemu, zwykle panuje zgodność co do tego, że pracoholizm to uzależnienie od pracy.
Jak w każdym uzależnieniu, tak i w tym przypadku występuje wewnętrzny, nieadekwatny do sytuacji zewnętrznej przymus do wykonywania danej czynności.
Pracoholik, mówiąc najogólniej, będzie więc osobą, która czuje wewnętrzny przymus do nadmiernej pracy.
Czy pracoholizm to choroba psychiczna?
Nie, pracoholizm to nie choroba psychiczna. Nie znajdziemy pozycji „pracoholik” wśród dostępnych możliwości w podręczniku diagnostycznym dla psychiatrów.
Mimo to jest on traktowany zazwyczaj jako jeden z wielu rodzajów uzależnień behawioralnych – obok np. zakupoholizmu, uzależnienia od telefonu komórkowego, czy hazardu.
Tak jak inne uzależnienia behawioralne, pracoholizm także można leczyć i przeciwdziałać mu, więc w tym kontekście możemy powiedzieć, że jest traktowany jak zaburzenie zdrowia psychicznego.
Czy pracoholizm jest zły, czy dobry? Skutki pracoholizmu
Kultura ciężkiej pracy zdaje się być wciąż powszechnie akceptowana i nawet gloryfikowana.
Nic dziwnego, że dalej aktualne jest pytanie: czy pracoholizm jest zjawiskiem pozytywnym, czy negatywnym?
Czy nieustanne poświęcanie się pracy dla osiągnięcia sukcesu jest czymś godnym podziwu, czy może wręcz przeciwnie – prowadzi do poważnych konsekwencji dla jednostki i jej otoczenia?
Pracoholizm często bywa mylony z pracowitością i zaangażowaniem.
Jednak istnieje subtelna granica między zdrowym, pożądanym zaangażowaniem, a szkodliwą obsesją, która może prowadzić do poważnych problemów zarówno dla pracownika, jak i dla jego otoczenia.
Jedną z głównych przyczyn, dla których niektórzy mogą postrzegać pracoholizm jako pozytywne zjawisko, jest powszechny kult sukcesu i osiągnięć zawodowych.
Społeczeństwo nagradza ludzi za wysiłek i poświęcenie, co może prowadzić do utrwalania przekonania, że tylko praca do granic wytrzymałości jest kluczem do osiągnięcia sukcesu.
W rzeczywistości pracoholizm może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych – zarówno fizycznych, jak i psychicznych.
Ciągła ekspozycja na stres związany z pracą może prowadzić do wypalenia zawodowego, chronicznego zmęczenia, problemów ze snem (i wynikających z nich później problemów np. z układem krążenia, czy trawienia) oraz zaburzeń psychicznych takich jak depresja czy lęki.
Ponadto, brak równowagi między życiem zawodowym a osobistym może prowadzić do kłopotów w relacjach rodzinnych i społecznych, a także do poczucia alienacji i izolacji.
Negatywne konsekwencje pracoholizmu nie ograniczają się jedynie do pracownika, ale mogą mieć także poważne implikacje dla jego otoczenia.
Rodziny pracoholików często cierpią z powodu braku czasu i uwagi ze strony swoich bliskich, co może prowadzić do problemów w relacjach rodzinnych, do poczucia zaniedbania, a niejednokrotnie także do rozpadu rodziny.
Dodatkowo, pracoholizm może prowadzić do niewydolności w pracy oraz do obniżenia wydajności zespołu, co ma negatywny wpływ na całą organizację.
Dlatego też, mimo że w społeczeństwie często podziwia się intensywną pracę i poświęcenie, ważne jest zrozumienie, że pracoholizm nie jest czymś pozytywnym ani godnym podziwu.
Należy rozgraniczyć zdrowe, pozytywne zaangażowanie (które faktycznie jest cechą pożądaną i podziwianą) od obsesyjnego poświęcania się pracy, które w perspektywie długoterminowej przynosi szkody wszystkim stronom.
Skąd się bierze pracoholizm?
Pracoholizm to złożone zjawisko, które najprawdopodobniej jest wywoływane przez połączenie kilku różnych czynników.
Według obecnej wiedzy, ważną rolę w powstawaniu i utrzymywaniu pracoholizmu mogą odgrywać:
- procesy motywacyjne – efekty osiągane w pracy mogą wpływać na poczucie zadowolenia z siebie, więc na przykład kiedy ktoś czuje się niepewnie, może zacząć wyjątkowo ciężko pracować, aby poczuć się kompetentnym. Wewnętrzna presja lub obsesja na punkcie pracy mogą zatem być powiązane z niezaspokojonymi potrzebami, które pragnie się zaspokoić poprzez pracę. Możliwe jest także powiązanie pracoholizmu z motywacją zewnętrzną – np. uznaniem ze strony szefa i unikaniem krytyki współpracowników.
- osobowość – niektórzy uważają, że pracoholizm jest wypadkową wrodzonych cech osobowości, takich jak neurotyczność, sumienność, narcyzm i perfekcjonizm.
- procesy poznawcze – nasze procesy poznawcze (w tym np. automatyczne myśli, założenia) aktywują zachowanie, więc jeśli na przykład dana osoba ma niską samoocenę i silne przekonanie, że ciężka praca oznacza sukces – może stać się pracoholikiem.
- mechanizm uzależnień – podobnie jak w przypadku innych uzależnień behawioralnych (a także uzależnień od substancji) pracoholizm może więc być rozwijany i podtrzymywany przez głód oceny, nagrody i reputacji.
- uczenie się społeczne – ponieważ duża część społeczeństwa wynagradza osoby przejawiające objawy pracoholizmu (np. pochwała za zaangażowanie, podziw ilości godzin poświęcanych pracy) osoba może mimowolnie uczyć się, że zachowania związane z pracoholizmem prowadzą do pozytywnych efektów.
- perspektywa rodziny – niektórzy badacze uważają, że na pracoholizm najlepiej patrzeć z perspektywy rodziny. W niektórych przypadkach motywem długich godzin pracy może być chęć zaopiekowania się rodziną, co z kolei w niektórych przypadkach może świadczyć o nadmiernej odpowiedzialności.
Objawy pracoholizmu, czyli po czym poznasz pracoholika
Wyznaczenie wyraźnej granicy między zdrowym zaangażowaniem i lubieniem swojej pracy, a szkodliwym pracoholizmem nie jest łatwe.
Co więcej, wielu badaczy uważa, że jest wiele różnych typów pracoholizmu.
Można jednak posłużyć się kilkoma ogólnymi wskaźnikami trzech rodzajów:
- wskaźniki w zachowaniu: częste nadgodziny, praca w dni wolne, ograniczanie czasu na aktywności poza pracą, rezygnacja z urlopu, częste sprawdzanie wiadomości z pracy (np. skrzynki mailowej podczas świąt), itp.
- wskaźniki w myśleniu: wewnętrzny przymus pracy (nieadekwatny do zewnętrznych wymagań), częste myśli na temat pracy (nawet poza nią), utrata kontroli nad pracą i irracjonalne poglądy na jej temat.
- wskaźniki w emocjach: pozytywne emocje podczas wykonywania pracy i negatywne w czasie od niej wolnym.
Jak nie być pracoholikiem?
Najważniejszą zasadą pozwalająca zapobiegać pracoholizmowi jest proaktywne dbanie o tzw. work-life balance, czyli zdrową równowagę między życiem prywatnym a zawodowym.
Warto zastanowić się gdzie ustanowisz granice, które będą chronić Twoją równowagę.
Dobrze przedyskutować je z najbliższymi – przydadzą się szczególnie wtedy, gdy środowisko pracy będzie toksyczne i będzie wymuszać nadmierne obciążenie pracą.
Takie granice work-life balance mogą obejmować na przykład:
- całkowite odłączanie telefonu służbowego i skrzynki mailowej w weekendy, święta i urlopy,
- niezajmowanie się pracą po godzinie 20:00,
- zarezerwowanie jednego wieczoru w tygodniu tylko na czas wspólny z najbliższymi,
- nieprzynoszenie pracy (np. dokumentów) do domu.
Poza tym warto rozwijać także cenne umiejętności pozwalające zachować ogólną profilaktykę zdrowia psychicznego – np. asertywność, metody relaksacji, zadbanie o fundamentalne zdrowe praktyki (w tym zdrowy sen, dieta i aktywność fizyczna).
Warto także mieć przynajmniej jedną ważną, osobistą pasję (hobby) zupełnie niezwiązaną z pracą.
Leczenie pracoholizmu
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest najlepiej udokumentowaną i skuteczną metodą leczenia uzależnień behawioralnych, w tym pracoholizmu.
Głównym elementem w tej terapii nad którym się pracuje jest zmiana mechanizmów myślenia oraz wprowadzenie myśli i zachowań, które redukują problematyczne zachowania.
Z naszych doświadczeń terapeutycznych wynika, że istotne znaczenie ma uzmysłowienie sobie przez pacjenta, że pracoholizm nie prowadzi do większej efektywności i wydajności. Bardzo często jest wręcz odwrotnie – pracoholizm obniża wydajność ponieważ przemęczenie powoduje błędy i psuje relacje ze współpracownikami.
Podsumowanie
Pracoholizm to złożone zjawisko, które najprawdopodobniej jest wywoływane przez połączenie kilku różnych czynników.
Według obecnej wiedzy, ważną rolę w powstawaniu i utrzymywaniu pracoholizmu mogą odgrywać procesy motywacyjne, osobowość, procesy poznawcze, mechanizmy uzależnień oraz uczenie się społeczne.
Aby uniknąć pracoholizmu, istotne jest proaktywne dbanie o tzw. work-life balance, czyli zdrową równowagę między życiem prywatnym a zawodowym.
Warto zastanowić się, gdzie ustanowić granice, które będą chronić naszą równowagę, i przedyskutować je z najbliższymi tak, aby nie wpaść w pracoholizm.
Źródła
- Dudek, B. (2008). Pracoholizm–szkodliwy skutek nadmiernego zaangażowania w pracę. Medycyna pracy, 59(3), 247-254.
- Andreassen C. S. (2014). Workaholism: An overview and current status of the research. Journal of behavioral addictions, 3(1), 1–11.
- Cossin, T., Thaon, I., & Lalanne, L. (2021). Workaholism Prevention in Occupational Medicine: A Systematic Review. International journal of environmental research and public health, 18(13), 7109.
- Malinowska, D., Staszczyk, S., & Tokarz, A. (2015). Pracoholizm–wskazania dotyczące diagnozy oraz przegląd działań interwencyjnych. Medycyna Pracy, 66(1), 71-83.
- Jaworek, M., & Dyląg, A. (2016). Workaholism and work engagement: differences and mutual relationship. Jagiellonian Journal of Management, 2(Numer 4), 275-286.
