Związek z narcyzem – czy warto?

Czy Twój partner wydaje się skupiony wyłącznie na sobie, ignorując Twoje potrzeby?

Związek z narcyzem może na początku wydawać się idealny – pełen komplementów, intensywnych emocji i uwagi, której pragnie każdy z nas.

Jednak z czasem zaczynasz dostrzegać, że ta relacja to nie partnerstwo, a teatr, w którym Ty pełnisz rolę statysty.

Partner narcyz potrafi skutecznie manipulować, umniejszać Twoje osiągnięcia i sprawiać, że zaczynasz wątpić w swoje uczucia i decyzje.

Nie jesteś w tym sam.

Wiele osób doświadcza podobnych sytuacji, nie zdając sobie sprawy, jak destrukcyjny wpływ ma na nich narcystyczny partner.

W tym artykule dowiesz się, jakie sygnały wskazują na to, że żyjesz w związku z narcyzem, jakie mechanizmy stoją za jego zachowaniem oraz – co najważniejsze – jak skutecznie zadbać o siebie i swoje zdrowie emocjonalne.

Jak rozpoznać narcyza? Cechy narcyza

Być może pojawiła się w Twojej głowie pokusa, by przykleić partnerowi (lub byłemu partnerowi) łatkę narcyza. 

Takie określenie sytuacji pomaga wyjaśnić sobie, co poszło nie tak w związku i zdjąć odpowiedzialność z samego siebie. 

To nie moja wina, ten związek cierpi, bo on/ona jest narcyzem! 

Narcyzm stał się jednym z szerokich określeń, takich jak „toksyczność”, które łatwo przychodzą na myśl, gdy cierpisz w związku, ale być może nie znasz pełni jego znaczenia.

Narcystyczne zaburzenie osobowości to realna diagnoza, która może siać spustoszenie w związku, dlatego tak ważne jest, aby uzyskać jasny obraz tego, czym naprawdę jest narcyzm. 

Jak więc dokładnie wygląda narcyzm w kontekście związku? 

A jeśli faktycznie spotykasz się z narcyzem, jak powinieneś poradzić sobie z tą sytuacją?

Kiedy większość ludzi myśli o narcyzie, myśli o kimś, kto ma obsesję na swoim punkcie, nadmiernie przejmuje się swoim wyglądem i nieustannie szuka uwagi. 

Chociaż elementy tego stereotypu są prawdziwe, za narcyzmem kryje się dużo więcej.

Osobowość narcystyczna

Definicja diagnostyczna narcystycznego zaburzenia osobowości opisuje osobę, która:

• ma wyolbrzymione poczucie własnej wartości,
• fantazjuje o wielkich sukcesach, niesamowitej mocy i idealnej miłości,
• czuje się wyjątkowa i czuje, że powinna zadawać tylko z innymi podobnie niezwykłymi ludźmi,
• oczekuje, a nawet wymaga podziwu,
• ma poczucie konieczności bycia traktowanym w sposób uprzywilejowany,
• wykorzystuje inne osoby (poprzez manipulację) do osiągnięcia własnych celów,
• nie czuje empatii wobec innych osób,
• często odczuwa zazdrość i zawiść lub w nieuzasadniony sposób oskarża innych o zazdrość i zawiść względem siebie,
• jest arogancka i wyniosła wobec innych.

Należy pamiętać, że nie każdy, kto wykazuje cechy narcystyczne, ma narcystyczne zaburzenie osobowości. 

Czasem nawet mylimy cechy „zdrowego egoizmu” (stawiania granic, asertywności, stabilnej i wysokiej samooceny) z narcyzmem, ponieważ nie jesteśmy przyzwyczajeni do ludzi pewnych siebie.

Czy narcyz może się zmienić?

Jest to pytanie, które wielu ludzi zadaje, będąc w związku z narcyzem lub po zakończeniu takiego związku. 

Istnieje wiele teorii na ten temat i różne perspektywy dotyczące możliwości zmiany narcystycznych cech u danej osoby. 

Oto kilka aspektów, które warto wziąć pod uwagę:

• Narcyzm jest głęboko zakorzenionym wzorcem zachowań i przekonań, które są trudne do zmiany. Osoby narcystyczne często mają ograniczoną świadomość swojego zachowania i rzadko uznają potrzebę zmiany.
• W niektórych przypadkach osoba może być skłonna szukać terapii i wsparcia. Terapia może pomóc w identyfikacji i zrozumieniu narcystycznych wzorców zachowań oraz w rozwijaniu umiejętności empatii i bardziej zdrowych relacji. Jednak sam proces terapeutyczny może być długi i wymagać cierpliwości.
• Kluczowym czynnikiem jest motywacja narcyza do zmiany. Jeśli osoba nie uznaje potrzeby zmiany, nie jest gotowa do samorefleksji i nie jest skłonna do pracy nad sobą, trudno oczekiwać znaczących zmian.
• Wzrost świadomości na temat narcyzmu i jego negatywnego wpływu na relacje może wpływać na zmianę. Osoby narcystyczne mogą być bardziej skłonne do zastanowienia się nad swoim zachowaniem, gdy zaczynają dostrzegać, jakie konsekwencje ma ono dla ich relacji.

Pamiętaj, że nie jesteś odpowiedzialny za przemianę narcyza. 

Ważne jest, abyś dbał o własne zdrowie i dobrostan emocjonalny. Jeśli jesteś w toksycznym związku z narcyzem, czasem najlepszym rozwiązaniem może być rozważenie opuszczenia takiej relacji i skupienie się na własnym szczęściu.

„Pozytywny” narcyzm

Zrozumienie, czym jest narcyzm, to tylko pierwszy krok.

Ważne jest, abyśmy zdawali sobie sprawę, czym narcyzm nie jest, aby uniknąć błędnych ocen, zwłaszcza w kontekście randek czy relacji międzyludzkich.

Często mylimy patologiczny narcyzm ze zdrowym, „pozytywnym” narcyzmem.

Warto zrozumieć, że posiadanie zdrowych potrzeb narcystycznych jest naturalne i ważne dla naszego rozwoju emocjonalnego.

Narcyzm w swojej patologicznym formie charakteryzuje się poczuciem wyższości, brakiem empatii i manipulowaniem innymi, natomiast zdrowy narcyzm to umiejętność dbania o siebie i pielęgnowanie swojej samooceny w sposób konstruktywny.

Zdrowe potrzeby narcystyczne obejmują poczucie własnej wartości, wysoką samoocenę i dbanie o swoje dobre samopoczucie.

To nie oznacza, że musimy uważać innych za gorszych od siebie.

Wręcz przeciwnie, zdrowa forma narcyzmu pozwala nam doceniać siebie, nie deprecjonując jednocześnie innych.

Niezdrowe, patologiczne zachowania pojawiają się wtedy, gdy poczucie wyższości nad innymi staje się kluczowe dla poczucia własnej wartości.

Wówczas narcyzm może prowadzić do manipulacji, braku empatii i innych toksycznych zachowań.

Nie ma nic złego w tym, by czuć się pewnym siebie, mieć wysoką samoocenę i uważać się za osobę wartościową.

Ważne jest, by ta samoocena nie przekładała się na poczucie, że jesteśmy lepsi lub bardziej uprzywilejowani od innych, ponieważ wówczas mogą pojawić się zachowania, które mogą ranić innych i prowadzić do niezdrowych relacji.

Narcyz w związku – czy jest szansa na happy end?

Narcyzi potrafią kochać, ale ich miłość jest zwykle powierzchowna i ulotna. 

Mogą rozwijać intensywne przywiązania emocjonalne, a mimo to nadal zachowywać całkowity brak empatii dla obiektu swoich uczuć. 

Ich związki często są nękane dramatycznymi wahaniami nastroju, burzliwymi wzlotami i rozdzierającymi serce upadkami.

Bez leczenia trudne jest, aby narcyz znalazł szczęście w związku, ponieważ zazwyczaj nie jest w stanie udzielić ani otrzymać wsparcia emocjonalnego niezbędnego do zdrowej i wspierającej relacji.

Dzięki terapii i autorefleksji niektórzy narcyzi mogą nauczyć się, jak stać się bardziej współczującym i wyrozumiałym dla swoich partnerów.

Kiedy narcyzi się zakochują, zwykle na początku mają obsesję na punkcie swojego partnera.

Mogą obsypywać komplementami i prezentami i używać wielkich gestów (np. zbyt szybko wyznać „kocham cię”).

Niestety, ten naładowany emocjonalnie związek jest często zbyt intensywny i niestabilny, co prowadzi do cyklu wzlotów i upadków, z których trudno jest uciec.

Zamiast tworzyć głęboką więź emocjonalną, narcyzi przywiązują się do idei pięknej miłości i z czasem próbują odtworzyć uczucie podziwu, jakie mieli na początku swojego związku.

Wtedy mogą posunąć się do toksycznych i manipulacyjnych zachowań, na przykład umniejszając swojemu partnerowi.

Dla narcyza związek jest zewnętrznym źródłem potwierdzenia do zwiększania poczucia własnej wartości.

Nie rozumieją, że prawdziwa miłość wymaga wzajemności.

Czy terapia może pomóc narcyzowi w zmianie jego zachowania w związku?

Terapia może pomóc narcyzowi w zrozumieniu swoich narcystycznych wzorców i nauczeniu się, jak zmieniać swoje zachowania, ale nie zawsze jest to możliwe.

Zmiana wymaga od narcyza ogromnej motywacji do pracy nad sobą, a to nie zawsze jest gwarantowane. 

Narcyzi często nie widzą swoich problemów, więc terapia może okazać się skuteczna tylko wtedy, gdy będą w stanie uznać swoje błędy i chcieć zmienić swoje postawy.

W wielu przypadkach zmiany będą powolne i wymagają cierpliwości.

Jakie są skutki bycia w związku z narcyzem dla zdrowia psychicznego?

Bycie w związku z narcyzem może prowadzić do znacznego pogorszenia zdrowia psychicznego.

Może to wywołać uczucie bezwartościowości, chronicznego stresu, lęków czy depresji.

Często jesteś w takiej relacji zmuszony do ignorowania swoich uczuć i potrzeb, co prowadzi do poczucia izolacji i braku kontroli nad własnym życiem.

Narcyz może ciągle podważać twoje poczucie własnej wartości, co sprawia, że tracisz pewność siebie i czujesz się wyczerpany emocjonalnie.

Oznaki, że możesz być w związku z narcyzem

Oto kilka oznak, że możesz być w związku z narcyzem. 

Nie każda oznaka musi być obecna, ale jeśli rozpoznasz kilka z tych zachowań, to może (ale nie musi) sugerować, że twój partner lub partnerka ma cechy narcystyczne:

• Skupienie na sobie
  Narcyz myśli głównie o sobie – o swoich potrzebach, pragnieniach i sukcesach. Oczekuje, że wszyscy będą skupiać się na nim, a to, czego potrzebujesz ty, nie ma dla niego znaczenia.
• Brak empatii
  Narcyz nie potrafi zrozumieć, co czujesz. Gdy masz problemy lub przeżywasz coś trudnego, nie okazuje ci współczucia. Zamiast cię wesprzeć, może nawet zignorować twoje emocje.
• Manipulacja i kontrola
  Narcyz często manipuluje twoimi uczuciami, żeby dostać to, czego chce. Może używać szantażu emocjonalnego, krytyki albo próbować kontrolować twoje decyzje i życie.
• Wyolbrzymianie swojej wartości
  Narcyz zawsze chce, żeby inni widzieli go jako wyjątkowego. Przesadnie chwali się swoimi osiągnięciami i szuka ciągłych pochwał. Bez nich nie czuje się dobrze.
• Brak odpowiedzialności
  Narcyz nigdy nie przyzna się do błędów. Zawsze obwinia innych za swoje problemy, zamiast zastanowić się, co mógłby zrobić inaczej.
• Coraz niższe poczucie własnej wartości
  Bycie z narcyzem może sprawić, że zaczniesz czuć się coraz gorzej. Jego krytyka, ignorowanie twoich potrzeb i złośliwe uwagi mogą obniżyć twoje poczucie własnej wartości.
• Ciągłe dążenie do pochwał
  Narcyz ciągle potrzebuje, żeby go chwalić i podziwiać. Oczekuje, że zawsze będziesz go komplementować, niezależnie od tego, co naprawdę zrobił.
• Cykl idealizacji i deprecjacji
  Na początku narcyz będzie cię idealizować, komplementować i poświęcać ci dużo uwagi. Z czasem jednak zacznie cię krytykować, umniejszać twoje osiągnięcia i traktować gorzej, co wprowadzi zamieszanie w relacji.

Jeśli rozpoznajesz w swoim związku wiele z tych oznak, może to wskazywać na to, że masz do czynienia z narcyzem. 

Ważne jest, aby być świadomym tych sygnałów i dbać o swój dobrostan emocjonalny. 

Jakie są typowe zachowania narcyza w związku?

Narcyz w związku będzie dążyć do tego, by być w centrum uwagi.

Będzie oczekiwał, że wszystko będzie się kręcić wokół niego – jego potrzeb, emocji, i pragnień.

Często manipuluje, aby uzyskać to, czego chce, i nie jest w stanie zrozumieć twoich potrzeb.

Narcyz może używać technik manipulacji, takich jak szantaż emocjonalny, aby cię kontrolować, a krytykowanie cię lub wyśmiewanie może stać się normą.

Na początku może idealizować cię, ale w miarę rozwoju związku zacznie deprecjonować i umniejszać twoje znaczenie.

Jak postępować w związku z narcyzem?

Umawianie się z narcyzem często powoduje, że kwestionujesz swoją rzeczywistość, uczucia i zachowania. 

Niestety, próby rozwiązania konfliktu z narcyzem często kończą się niepowodzeniem. 

Wchodzenie w związek z narcyzem może być wyzwaniem. 

Jeśli jesteś w takiej relacji, istnieje kilka sposobów radzenia sobie i dbania o swoje dobrostan.

• Uświadom sobie, że to nie jest twoja wina:
  Pamiętaj, że zachowanie narcyza nie zależy od ciebie. To nie ty jesteś powodem jego problemów emocjonalnych. To jego własne trudności, których nie potrafi rozwiązać. Nie bierz odpowiedzialności za to, jak się zachowuje.
• Poznaj swoje granice:
  W związku z narcyzem łatwo zapomnieć o swoich potrzebach, bo jego potrzeby będą stawiane na pierwszym miejscu. Ważne, żebyś wiedział, co jest dla ciebie istotne i nie zgadzał się na sytuacje, które cię ranią lub nie szanują twoich granic.
• Zachowaj zdrową samoocenę:
  Narcyz może próbować zniszczyć twoje poczucie własnej wartości, sprawiając, że poczujesz się bezwartościowy. Nie daj się wciągnąć w tę grę. Pracuj nad swoją pewnością siebie i pamiętaj, że jesteś ważny.
• Zadbaj o wsparcie społeczne:
  Bycie w związku z narcyzem może być bardzo wyczerpujące emocjonalnie. Warto mieć osoby, którym można zaufać – rodzinę, przyjaciół, a nawet terapeutę, którzy będą wspierać i pomogą poradzić sobie z trudnymi emocjami.
• Bądź świadomy manipulacji:
  Narcyz często manipuluje emocjami, żeby dostać to, czego chce. Ucz się rozpoznawać te manipulacje i bądź świadomy, jak wpływają one na twoje samopoczucie. Pamiętaj, że nie jesteś odpowiedzialny za jego emocje, a ty masz prawo dbać o swoje potrzeby.
• Znajdź wsparcie terapeutyczne:
  Praca z terapeutą może być bardzo pomocna, jeśli jest się w związku z narcyzem. Terapeuta pomoże zrozumieć, co dzieje się w tej relacji, pomoże odbudować poczucie własnej wartości i nauczy radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.
• Przemyśl swoje opcje:
  Jeśli czujesz, że ten związek cię wykańcza i ma negatywny wpływ na twoje zdrowie psychiczne, rozważ zakończenie tej relacji. Twoje dobro i szczęście są najważniejsze, a w toksycznym związku nie będziesz w stanie tego osiągnąć.

Podsumowanie

Związek z narcyzem może być wyjątkowo trudnym i toksycznym doświadczeniem. 

Narcyzm charakteryzuje się skupieniem na własnych potrzebach, brakiem empatii i manipulacyjnym zachowaniem.

Ważne jest, aby zrozumieć, że nie jesteś odpowiedzialny za zmianę narcyza. 

Jeśli jesteś w związku z narcyzem i doświadczasz ciągłej manipulacji, krytyki, braku szacunku i niewłaściwego traktowania, rozważanie opuszczenia takiej relacji może być najlepszym krokiem w kierunku odzyskania kontroli nad swoim życiem.

Warto szukać wsparcia wśród bliskich osób, terapeuty lub grup wsparcia, które mogą pomóc ci przejść przez trudne doświadczenia i podjąć decyzje, które będą służyć twojemu dobru. 

Pamiętaj, że zasługujesz na zdrową i kochającą relację, w której twoje potrzeby są szanowane i ważne: jest to możliwe, nawet jeśli Twój związek to związek z narcyzem.

Źródła

• Szczukiewicz, P. (2016). Narcyzm w diagnozie i terapii psychologicznej. Pedagogika: Badania, Dyskusje, Otwarcia, (7), 85-96.
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing.
• Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2009). The narcissism epidemic: Living in the age of entitlement. Simon and Schuster.
• Buczek, A., Puchała, A., & Kocur, D. (2016). Ciemna Triada u osób będących w relacji typu Friends with Benefits.
• Campbell, W. K., & Foster, C. A. (2002). Narcissism and commitment in romantic relationships: An investment model analysis. Personality and social psychology bulletin, 28(4), 484-495.
• Day, N. J., Townsend, M. L., & Grenyer, B. F. (2022). Pathological narcissism: An analysis of interpersonal dysfunction within intimate relationships. Personality and Mental Health, 16(3), 204-216.

Autor

Natalia Kocur - Psycholog, Psychoterapeutka

Założycielka Centrum Psychoterapii “Pokonaj Lęk”   Ukończyła psychologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Certyfikowana Psychoterapeutka Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej (certyfikat nr 1500). Ekspertka zdrowia psychicznego. Więcej