Załamanie nerwowe – objawy, przyczyny i leczenie

Termin „załamanie nerwowe” jest czasem używany przez ludzi do opisania stresującej sytuacji, w której chwilowo nie są w stanie normalnie funkcjonować.

Termin ten był dawniej używany w celu określenia różnych zaburzeń psychicznych i obecnie nie jest już stosowany przez specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym.

Jest jednak potoczną nazwą na trudności, które w toku życia spotykają niemal każdego z nas.

To, co niektórzy nazywają załamaniem nerwowym, może czasami wskazywać na faktyczne problemy z obszaru psychiki, które wymagają pomocy specjalisty.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Co to jest załamanie nerwowe?

Załamanie nerwowe to potoczne określenie na sytuację, w której ktoś doświadcza nagłego zaburzenia równowagi psychicznej na skutek bardzo silnego stresu.

Stres ten jest zazwyczaj wywołany wydarzeniem traumatycznym – gwałtownym i bardzo przykrym dla danej osoby (np. rozwód, śmierć bliskiej osoby).

Załamanie nerwowe występuje, gdy dana osoba nie jest w stanie normalnie funkcjonować, nawet wykonując codzienne czynności, takie jak obowiązki domowe lub higiena osobista.

Chociaż stan ten nie jest oficjalną diagnozą zdrowia psychicznego, może mieć poważny i negatywny wpływ na czyjeś życie.

Przeżywając załamanie nerwowe, osoba może nie być w stanie normalnie pracować, chodzić do szkoły, zajmować się rodziną lub wykonywać innych codziennych obowiązków.

Objawy załamania nerwowego

Po przeżyciu traumatycznym, ludzie często czują się oszołomieni, zdezorientowani lub niezdolni do przyjęcia nowego stanu rzeczy.

Gdy te początkowe reakcje ustąpią, ludzie mogą doświadczyć różnego rodzaju myśli i zachowań.

Choć objawy załamania nerwowego są sprawą bardzo indywidualną, można zauważyć kilka szczególnie częstych przykładów zachowań, uczuć i myśli.

Objawy załamania nerwowego:

• uczucie niepokoju, przygnębienia lub ciągłego rozdrażnienia
• poczucie bezradności i beznadziejności aktualnej sytuacji
• niska samoocena
• unikanie normalnych sytuacji społecznych (na przykład chodzenie do szkoły i pracy)
• zaburzenia snu (sen o nieregularnych porach, w nieodpowiedniej ilości), koszmary senne
• zaniedbanie siebie – na przykład poprzez niezdrowe odżywianie i obniżony poziom higieny
• trudności z koncentracją i pamięcią
• uczucie ciągłego wyczerpania psychicznego, emocjonalnego i fizycznego
• brak wykazywania motywacji i zainteresowania
• niemożność czerpania radości z rzeczy, które zwykle tę radość przynoszą
• niewyjaśnione fizycznie bóle (np. głowy)
• trudności w porozumieniu się z ludźmi
• myśli samobójcze lub myślenie o samookaleczeniu
• brak zainteresowania seksem
• objawy stresu i lęku, takie jak: przyspieszone bicie serca, suchość w ustach i pocenie się, gdy nie ma widocznego niebezpieczeństwa
• huśtawka emocjonalna – częste przechodzenie z jednej silnej emocji w inną (nawet ze skrajności w skrajność)
• zmiany w dotychczasowym sposobie zachowywania się i reagowania
• częsty powrót myślami do traumatycznego wydarzenia (może towarzyszyć im reakcja organizmu: przyspieszone bicie serca, pocenie się itp.)
• istnieje możliwość przypisania pewnym zjawiskom miana „wyzwalaczy” – określone bodźce  (np. głośne dźwięki) mogą przypominać o traumie i ją ponownie wyzwalać

Załamanie nerwowe może być też nagłym początkiem zaburzenia psychicznego o silnych objawach, takiego jak na przykład:

1. depresja
2. zaburzenie lękowe
3. zespół stresu pourazowego
4. zaburzenie afektywne dwubiegunowe
5. schizofrenia
6. zaburzenia dysocjacyjne

Więcej o objawach nerwicy

Znaki ostrzegawcze

Choć załamanie nerwowe, podobnie jak wydarzenie traumatyczne, przychodzi nagle i bez zapowiedzi, istnieją pewne „znaki ostrzegawcze”, które w niektórych sytuacjach poprzedzają załamanie.

Ma to zastosowanie szczególnie w sytuacjach, w których stres narasta przez długi czas, aż do punktu krytycznego, albo wtedy, gdy u podstaw załamania nerwowego leży jeszcze niezdiagnozowane zaburzenie psychiczne.

Niestety, w wielu przypadkach zaburzenie psychiczne nie jest diagnozowane, dopóki nie nastąpi całkowite załamanie nerwowe, ponieważ często jest to pierwsze wydarzenie, które kieruje kroki danej osoby do specjalisty.

Świadomość tych „sygnałów ostrzegawczych” przyda się także wtedy, gdy dojdziesz już do siebie po załamaniu nerwowym.

Dzięki tej wiedzy i większej samoświadomości łatwiej zapobiegniesz kolejnej takiej sytuacji.

Oto kilka przykładów wczesnych znaków ostrzegawczych:

• Twoje wyniki w pracy lub szkole pogarszają się i czujesz, że nie nadążasz
• Twój apetyt się zmienił, a ty tracisz lub przybierasz na wadze
• Czujesz dużą presję
• Walczysz ze spadkiem koncentracji i pogorszoną pamięcią
• Zacząłeś zaniedbywać swój wygląd lub higienę
• Czujesz się odizolowany od społeczeństwa
• Twój nastrój jest niski i czujesz się przygnębiony lub niespokojny

Te znaki powinny być wyraźnym sygnałem do zmiany, która zapewni więcej spokoju.

Bez względu na przyczynę, oznaki załamania nerwowego nigdy nie powinny być ignorowane. Rzadko zdarzają się okoliczności, w których osoba doświadczająca takich objawów potrzebuje jedynie czasu na odpoczynek.

Przyczyny załamania nerwowego

Nie sposób wymienić wszystkich czynników, które mogą się przyczynić do wywołania u kogoś załamania nerwowego.

Jednak ogólna zasada jest prosta – załamanie nerwowe wywołuje sytuacja stresu za dużego w stosunku do odporności na stres danej osoby.

Może się to wydarzyć na różne sposoby. U jednej osoby stres może powoli narastać miesiącami, aż w końcu doprowadzi do „przelania czary goryczy” i do załamania nerwowego.

Inna osoba natomiast może doświadczyć nagłej sytuacji stresowej i załamać się z minuty na minutę.

To, co jest najistotniejsze w powstaniu załamania nerwowego to:

1. poziom stresu
2. stopień odporności na stres

Najbardziej podatna na załamanie nerwowe będzie więc osoba, która jest mało odporna na stres i nie nauczyła się sobie z nim radzić, a przy tym doświadczyła sytuacji bardzo stresującej.

Należy jednak pamiętać, że nawet ludzie, którzy są ogólnie dobrzy w radzeniu sobie ze stresem, mogą osiągnąć swój punkt krytyczny – poziom stresu prowadzący do załamania jest kwestią indywidualną.

Kilka przykładów sytuacji, które mogą prowadzić do załamania nerwowego:

• poczucie ciągłej presji i stresu w pracy oraz wykonywanie wielu obowiązków zawodowych
• presja i obowiązki związane ze studiami
• przytłaczające obowiązki rodzinne, takie jak opieka nad starzejącym się rodzicem lub niepełnosprawnym dzieckiem
• rozwód i utrata prawa do opieki nad dziećmi
• śmierć bliskiej osoby
• utrata pracy
• trudna sytuacja finansowa
• doświadczenie przemocy (np. pobicia, gwałtu)
• uczestnictwo w wypadku lub katastrofie
• doświadczenie klęski żywiołowej (np. powodzi)

Istnieją także pewne czynniki ryzyka, które sprawiają, że niektóre osoby są mniej odporne na stres, a zatem bardziej podatne na załamanie nerwowe:

• przyjmowanie na siebie wielu obowiązków w domu i poza nim
• bycie perfekcjonistą (stawianie sobie zbyt wysokich wymagań)
• silna potrzeba sprawowania kontroli
• pesymistyczne podejście do życia
• przepracowanie i wypalenie zawodowe
• problemy ze snem – np. zbyt mała ilość snu, zła jakość odpoczynku
• niezdrowy tryb życia – kiepska dieta, brak dbałości o zdrowie fizyczne
• brak dobrego systemu wsparcia społecznego i bliskich relacji
• brak zdrowych mechanizmów radzenia sobie ze stresem (np. relaksacja, sport) lub angażowanie się w niezdrowe (np. używki),
• nieleczona choroba psychiczna

Zespół stresu pourazowego – PTSD

Choć „załamanie nerwowe” nie jest konkretnym zaburzeniem, to często jest stosowane do opisu zaburzenia psychicznego o nazwie zespół stresu pourazowego (ang. PTSD – posttraumatic stress disorder).

Zasadniczą cechą zespołu stresu pourazowego jest rozwój charakterystycznych objawów po narażeniu na traumatyczne zdarzenie.

Reakcja osoby na zdarzenie obejmuje:

• intensywny niepokój, bezradność lub przerażenie
• uporczywe ponowne odczuwanie zdarzenia traumatycznego
• trwałe unikanie bodźców związanych z traumą i zwiększone pobudzenie
• znaczący niepokój i utrudnienie w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym i innych ważnych obszarów funkcjonowania

Osoba z zespołem stresu pourazowego ma trwałe objawy lękowe, które nie były obecne przed urazem.

Objawy te mogą obejmować trudności z zasypianiem (które mogą wynikać z powtarzających się koszmarów sennych, podczas których traumatyczne wydarzenie jest ponownie przeżywane).

Niektóre osoby zgłaszają drażliwość lub wybuchy gniewu, a także trudności z koncentracją.

Więcej o stanach lękowych

Cechy charakterystyczne PTSD

Traumatyczne wydarzenia są przeżywane na różne sposoby. Zwykle osoba ma powtarzające się i natrętne wspomnienia lub sny o traumatycznym wydarzeniu.

Flashbacks

W rzadkich przypadkach osoba doświadcza stanów dysocjacyjnych, które trwają od kilku sekund do kilku godzin, a nawet dni, podczas których składniki zdarzenia są ponownie przeżywane, a osoba ta zachowuje się, jakby przeżywała to wydarzenie w tym momencie.

Te epizody, często określane z angielskiego jako „flashbacks” (przebłyski lub retrospekcje), są zazwyczaj krótkie, ale mogą być związane z przedłużającym się niepokojem i podwyższonym pobudzeniem.

Wyzwalacze

Intensywny stres psychiczny lub reaktywność fizjologiczna często występuje, gdy dana osoba jest narażona na zdarzenia wyzwalające, które przypominają lub symbolizuje aspekt zdarzenia traumatycznego.

Mogą to być: rocznice zdarzenia, umundurowani strażnicy dla osób, które przeżyły obóz koncentracyjny, wejście do dowolnej windy dla kobiety zgwałconej w windzie.

Poczucie winy

Osoby z zespołem stresu pourazowego mogą mieć poczucie winy związane z przeżyciem, gdy inni nie przeżyli, lub z tym, co musieli zrobić, aby przeżyć.

Zespół stresu pourazowego może być związany z innymi zaburzeniami psychicznymi:

• dużym zaburzeniem depresyjnym
• nadużywaniem substancji
• zaburzeniem panicznym
• agorafobią
• zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym
• zaburzeniem lękowym uogólnionym
• fobiami
• zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym

Zaburzenia te mogą poprzedzać, następować lub pojawiać się równocześnie z początkiem zespołu stresu pourazowego.

Jak przetrwać załamanie nerwowe?

Załamanie nerwowe może być etapem przejściowym. Wiele ludzi odczuwa silny stres i wymienione wyżej objawy bezpośrednio po traumatycznym wydarzeniu, ale w ciągu kilku miesięcy są w stanie samodzielnie powrócić do normalnego funkcjonowania.

Nie jest to jednak zasada, więc zawsze warto dla pewności skonsultować się ze specjalistą od zdrowia psychicznego.

Nawet jeśli jesteś pod opieką psychologa i wiesz, że czas jest potrzebny do złagodzenia objawów, są także inne kroki, które możesz podjąć, aby poprawić swoje samopoczucie i przetrwać załamanie nerwowe.

Daj sobie czas na regenerację

Możesz z góry założyć, że czeka Cię trudny okres w twoim życiu. Pozwól sobie opłakiwać straty, których doświadczyłeś i postaraj się uzbroić w cierpliwość w związku ze zmianami swojego stanu emocjonalnego.

Jeżeli doświadczona trauma ma wpływ na wygląd Twojego dalszego życia (np. śmierć bliskiej osoby) – przygotuj się, że minie trochę czasu, zanim wszystko na nowo uporządkujesz.

Poszukaj wsparcia w innych ludziach

Poproś o wsparcie ludzi, którzy troszczą się o ciebie i którzy będą słuchać i współczuć. Wsparcie społeczne jest kluczowym składnikiem regeneracji po traumie.

Nieocenione w takich przypadkach jest wsparcie najbliższych – rodziny i przyjaciół. Dobrym pomysłem jest też poszukanie wsparcia u tych, którzy przeżyli coś podobnego – na przykład na spotkaniach odpowiedniej grupy wsparcia.

Wyrażaj swoje uczucia

Wyrażaj to, co czujesz na różne sposoby – na przykład rozmawiając z bliskimi, prowadząc dziennik lub angażując się w działalność artystyczną.

Idealną przestrzenią do swobodnego wyrażania swoich emocji jest także terapia indywidualna i grupowa.

Spotkania grup wsparcia mogą być szczególnie pomocne dla osób z ograniczonymi osobistymi systemami wsparcia (np. mieszkanie daleko od rodziny).

Angażuj się w zdrowe zachowania

Zadbaj o podstawowe procesy, które dają Ci siłę do regeneracji – zdrowe odżywianie i odpoczynek.

Jedz dobrze zbilansowane posiłki, jeżeli nie masz apetytu – pilnuj, by jeść regularnie chociaż małe porcje. Jeśli masz problemy ze snem, możesz wypróbować metody i rady, których opisy znajdziesz w tym artykule.

Unikaj alkoholu i narkotyków, które choć czasem mogą kusić szybkim odczuciem ulgi, w perspektywie czasu utrudniają rzeczywistą regenerację i „dojście do siebie”.

Wróć do normalnej codziennej rutyny lub wyznacz nową

Postaraj się prowadzić jak najnormalniejszy i najbardziej regularny tryb życia.

Może to obejmować regularne spożywanie posiłków, spanie i budzenie się o tych samych porach lub wykonywanie systematycznie ćwiczeń.

Unikaj przez jakichś czas ważnych życiowych decyzji, takich jak zmiana pracy czy partnera życiowego. Takie zmiany są bardzo stresujące same w sobie, a nawet trudniejsze do podjęcia, gdy wracasz do zdrowia po katastrofie.

Postaraj się stworzyć sobie przewidywalne i bezpieczne środowisko, tak abyś nie musiał zastanawiać się co dalej.

Ogranicz dodatkowe źródła stresu

Postaraj się dać sobie przestrzeń do odpoczynku psychicznego, ograniczając maksymalnie dodatkowe źródła stresu.

Dobrą metodą jest także ćwiczenie relaksacji poprzez różne metody – ćwiczenia fizyczne, medytację, czy konkretne techniki relaksacyjne.

Postaraj się także ograniczyć lub rozwiązać sytuacje mogące dostarczać Ci kolejnych stresów, takich jak konflikty w domu lub w miejscu pracy.

Najlepsze techniki i ćwiczenia relaksacyjne

Zmień sposób funkcjonowania na co dzień

Nawet po regeneracji po załamaniu nerwowym warto zadbać o niezbędne zmiany w stylu życia, które zapobiegną powtórnemu pojawieniu się takiej sytuacji. Zmiany takie powinny obejmować między innymi:

• zmiana obszarów, będących przyczynami stresu (takich jak praca lub zły związek)
• ograniczenie obowiązków, które mogły stać się przytłaczające
• prośba wobec bliskich o pomoc w zakresie obowiązków, których nie można całkowicie wyeliminować (np. takich jak opieka nad dziećmi)
• spędzanie większej ilości czasu na robieniu rzeczy, które lubisz
• rzucenie niezdrowych nawyków, takich jak palenie papierosów i picie alkoholu
• pilnowanie zdrowej diety i aktywnego trybu życia
• zapewnianie sobie każdej nocy wystarczającej ilości snu
• regularne ćwiczenie technik relaksacyjnych

Podsumowanie

Załamanie nerwowe występuje, gdy dana osoba nie jest w stanie normalnie funkcjonować, a nawet wykonywać zwykłych codziennych czynności, jak obowiązki domowe lub higiena osobista.

Chociaż stan ten nie jest oficjalną nazwą zaburzenia zdrowia psychicznego, może mieć poważny i negatywny wpływ na czyjeś życie. Przeżywając załamanie nerwowe, osoba może nie być w stanie pracować, chodzić do szkoły, zajmować się rodziną i wykonywać innych zwykłych czynności.

Chociaż załamanie nerwowe może być tymczasowe, jest poważne i należy je traktować jako kryzys zdrowia psychicznego.

Diagnoza dokonana przez lekarza psychiatrę lub psychoterapeutę może pomóc ustalić, czy u podstaw załamania nerwowego istnieje zaburzenie psychiczne, które należy zdiagnozować i leczyć.

Specjalista zaleci również odpowiednią formę pomocy, która może obejmować krótki pobyt w placówce leczniczej, psychoterapię, leki, a także zmiany stylu życia oraz regularne stosowanie strategii radzenia sobie ze stresem i relaksacji.

Jak możesz sobie pomóc

Źródła

• American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: Dsm-Iv. Washington, DC.
• American Psychological Association (APA), strona internetowa: https://www.apa.org/
• Jonathan E. Prousky, The Manifestations and Triggers of Mental Breakdown, and its Effective Treatment by Increasing Stress Resilience with Psychosocial Strategies, Therapeutic Lifestyle Changes, and Orthomolecular Interventions, JOM, Volume 28, Number 3, 2013,s. 11-130