
Termin „załamanie nerwowe” jest czasem używany przez ludzi do opisania stresującej sytuacji, w której chwilowo nie są w stanie normalnie funkcjonować.
Termin ten był dawniej używany w celu określenia różnych zaburzeń psychicznych i obecnie nie jest już stosowany przez specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym.
Jest jednak potoczną nazwą na trudności, które w toku życia spotykają niemal każdego z nas.
Wielu z nas zna uczucie przeciążenia psychicznego, ale co zrobić, gdy staje się ono nie do zniesienia?
Załamanie nerwowe może być poważnym problemem, ale istnieją sposoby, aby mu zaradzić.
Podaruj terapię w prezencieCo to jest załamanie nerwowe?
Załamanie nerwowe to potoczne określenie na sytuację, w której ktoś doświadcza nagłego zaburzenia równowagi psychicznej na skutek bardzo silnego stresu.
Stres ten jest zazwyczaj wywołany wydarzeniem traumatycznym – gwałtownym i bardzo przykrym dla danej osoby (np. rozwód, śmierć bliskiej osoby).
Załamanie nerwowe występuje, gdy dana osoba nie jest w stanie normalnie funkcjonować, a nawet wykonywać codziennych czynności, takich jak obowiązki domowe lub higiena osobista.
Chociaż stan ten nie jest oficjalną diagnozą zdrowia psychicznego, może mieć poważny i negatywny wpływ na czyjeś życie.
Przeżywając załamanie nerwowe, osoba może nie być w stanie normalnie pracować, chodzić do szkoły, zajmować się rodziną lub wykonywać innych codziennych obowiązków.
Bezpłatny test online zaburzeń nerwicowychObjawy załamania nerwowego – jak rozpoznać załamanie nerwowe?
Po przeżyciu traumatycznym, ludzie często czują się oszołomieni, zdezorientowani lub niezdolni do przyjęcia nowego stanu rzeczy.
Gdy te początkowe reakcje ustąpią, ludzie mogą doświadczyć różnego rodzaju myśli i zachowań.
Choć objawy załamania nerwowego są sprawą bardzo indywidualną, można zauważyć kilka szczególnie częstych przykładów zachowań, uczuć i myśli.
Objawy załamania nerwowego:
- uczucie niepokoju, przygnębienia lub ciągłego rozdrażnienia
- poczucie bezradności i beznadziejności aktualnej sytuacji
- niska samoocena
- unikanie normalnych sytuacji społecznych (na przykład chodzenie do szkoły i pracy)
- zaburzenia snu (sen o nieregularnych porach, w nieodpowiedniej ilości), koszmary senne
- zaniedbanie siebie – na przykład poprzez niezdrowe odżywianie i obniżony poziom higieny
- trudności z koncentracją i pamięcią
- uczucie ciągłego wyczerpania psychicznego, emocjonalnego i fizycznego
- brak wykazywania motywacji i zainteresowania
- niemożność czerpania radości z rzeczy, które zwykle tę radość przynoszą
- niewyjaśnione fizycznie bóle (np. głowy)
- trudności w porozumieniu się z ludźmi
- myśli samobójcze lub myślenie o samookaleczeniu
- brak zainteresowania seksem
- objawy stresu i lęku, takie jak: przyspieszone bicie serca, suchość w ustach i pocenie się, gdy nie ma widocznego niebezpieczeństwa
- huśtawka emocjonalna – częste przechodzenie z jednej silnej emocji w inną (nawet ze skrajności w skrajność)
- zmiany w dotychczasowym sposobie zachowywania się i reagowania
- częsty powrót myślami do traumatycznego wydarzenia (może towarzyszyć im reakcja organizmu: przyspieszone bicie serca, pocenie się itp.)
- istnieje możliwość przypisania pewnym zjawiskom miana „wyzwalaczy” – określone bodźce (np. głośne dźwięki) mogą przypominać o traumie i ją ponownie wyzwalać
Załamanie nerwowe może być też nagłym początkiem zaburzenia psychicznego o silnych objawach, takiego jak na przykład:
- depresja
- zaburzenie lękowe
- zespół stresu pourazowego
- zaburzenie afektywne dwubiegunowe
- schizofrenia
- zaburzenia dysocjacyjne
Czym się różni załamanie nerwowe od depresji?
Załamanie nerwowe to nagły epizod związany z intensywnym stresem, który może prowadzić do depresji, podczas gdy depresja to długotrwałe zaburzenie nastroju o podłożu psychologicznym i biologicznym.
Znaki ostrzegawcze
Choć załamanie nerwowe, podobnie jak wydarzenie traumatyczne, przychodzi nagle i bez zapowiedzi, istnieją pewne „znaki ostrzegawcze”, które w niektórych sytuacjach poprzedzają załamanie.
Ma to zastosowanie szczególnie w sytuacjach, w których stres narasta przez długi czas, aż do punktu krytycznego, albo wtedy, gdy u podstaw załamania nerwowego leży jeszcze niezdiagnozowane zaburzenie psychiczne.
Niestety, w wielu przypadkach zaburzenie psychiczne nie jest diagnozowane, dopóki nie nastąpi całkowite załamanie nerwowe, ponieważ często jest to pierwsze wydarzenie, które kieruje kroki danej osoby do specjalisty.
Świadomość tych „sygnałów ostrzegawczych” przyda się także wtedy, gdy dojdziesz już do siebie po załamaniu nerwowym.
Dzięki tej wiedzy i większej samoświadomości łatwiej zapobiegniesz kolejnej takiej sytuacji.
Oto kilka przykładów wczesnych znaków ostrzegawczych:
- Twoje wyniki w pracy lub szkole pogarszają się i czujesz, że nie nadążasz
- Twój apetyt się zmienił, a ty tracisz lub przybierasz na wadze
- Czujesz dużą presję
- Walczysz ze spadkiem koncentracji i pogorszoną pamięcią
- Zacząłeś zaniedbywać swój wygląd lub higienę
- Czujesz się odizolowany od społeczeństwa
- Twój nastrój jest niski i czujesz się przygnębiony lub niespokojny
Te znaki powinny być wyraźnym sygnałem do zmiany, która zapewni więcej spokoju.
Bez względu na przyczynę, oznaki załamania nerwowego nigdy nie powinny być ignorowane. Rzadko zdarzają się okoliczności, w których osoba doświadczająca takich objawów potrzebuje jedynie czasu na odpoczynek.
Przyczyny załamania nerwowego
Załamanie nerwowe pojawia się, gdy stres przekracza zdolność osoby do jego kontrolowania. Może rozwijać się stopniowo, gdy napięcie narasta miesiącami, lub nastąpić nagle pod wpływem intensywnej sytuacji. Kluczowe czynniki to poziom stresu i indywidualna odporność na niego. Osoby mniej odporne na stres, które nie mają wypracowanych sposobów radzenia sobie, są bardziej narażone na załamanie, szczególnie w obliczu silnych doświadczeń.
Nawet osoby dobrze radzące sobie ze stresem mogą osiągnąć swój punkt krytyczny, ponieważ granica tolerancji stresu jest indywidualna. Do załamania mogą prowadzić m.in.:
- nadmierna presja w pracy lub szkole,
- trudne obowiązki rodzinne (opieka nad bliskimi),
- rozwód, śmierć bliskiej osoby, utrata pracy,
- trudności finansowe, doświadczenie przemocy, wypadku czy klęski żywiołowej.
Istnieją także czynniki zwiększające ryzyko załamania, takie jak:
- nadmiar obowiązków, perfekcjonizm, potrzeba kontroli,
- pesymizm, wypalenie zawodowe, problemy ze snem,
- niezdrowy tryb życia, brak wsparcia społecznego,
- brak umiejętności radzenia sobie ze stresem lub stosowanie szkodliwych metod (np. używki),
- nieleczone choroby psychiczne.
Każda osoba może mieć inną granicę wytrzymałości na stres, co sprawia, że nawet osoby wydające się odporne mogą doświadczyć załamania.
Zespół stresu pourazowego – PTSD
Choć „załamanie nerwowe” nie jest konkretnym zaburzeniem, to często jest stosowane do opisu zaburzenia psychicznego o nazwie zespół stresu pourazowego (ang. PTSD – posttraumatic stress disorder).
Zasadniczą cechą zespołu stresu pourazowego jest rozwój charakterystycznych objawów po narażeniu na traumatyczne zdarzenie.
Reakcja osoby na zdarzenie obejmuje:
- intensywny niepokój, bezradność lub przerażenie
- uporczywe ponowne odczuwanie zdarzenia traumatycznego
- trwałe unikanie bodźców związanych z traumą i zwiększone pobudzenie
- znaczący niepokój i utrudnienie w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym i innych ważnych obszarów funkcjonowania
Osoba z zespołem stresu pourazowego ma trwałe objawy lękowe, które nie były obecne przed urazem.
Objawy te mogą obejmować trudności z zasypianiem (które mogą wynikać z powtarzających się koszmarów sennych, podczas których traumatyczne wydarzenie jest ponownie przeżywane).
Niektóre osoby zgłaszają drażliwość lub wybuchy gniewu, a także trudności z koncentracją.
Cechy charakterystyczne PTSD
Osoby doświadczające PTSD często borykają się z powtarzającymi się, natrętnymi wspomnieniami lub snami o traumatycznym wydarzeniu.
Flashbacki
W niektórych przypadkach pojawiają się epizody dysocjacyjne, zwane „flashbackami”, które trwają od kilku sekund do nawet kilku dni. W trakcie tych epizodów osoba zachowuje się tak, jakby ponownie przeżywała traumę. Choć zazwyczaj są krótkie, mogą wywoływać długotrwały niepokój i podwyższone pobudzenie.
Wyzwalacze
Osoby z PTSD mogą reagować intensywnym stresem psychicznym lub fizjologicznym na zdarzenia przypominające traumę. Wyzwalacze mogą być symboliczne, jak np. rocznice wydarzeń, mundury strażników czy wejście do windy dla osoby, która tam doświadczyła traumy.
Poczucie winy
Częstym zjawiskiem u osób z PTSD jest poczucie winy związane z przeżyciem, zwłaszcza gdy inni nie przetrwali, lub z tym, co musieli zrobić, by przeżyć.
Powiązane zaburzenia
PTSD często współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak:
- depresja
- nadużywanie substancji
- zaburzenie paniczne
- agorafobia
- OCD
- zaburzenie lękowe uogólnione
- fobie
- choroba afektywna dwubiegunowa
Zaburzenia te mogą pojawiać się przed, w trakcie lub po wystąpieniu PTSD.
Jak przetrwać załamanie nerwowe?
Załamanie nerwowe może być etapem przejściowym. Wiele ludzi odczuwa silny stres i wymienione wyżej objawy bezpośrednio po traumatycznym wydarzeniu, ale w ciągu kilku miesięcy są w stanie samodzielnie powrócić do normalnego funkcjonowania.
Nie jest to jednak zasada, więc zawsze warto dla pewności skonsultować się ze specjalistą od zdrowia psychicznego.
Nawet jeśli jesteś pod opieką psychologa i wiesz, że czas jest potrzebny do złagodzenia objawów, są także inne kroki, które możesz podjąć, aby poprawić swoje samopoczucie i przetrwać załamanie nerwowe.
Nieleczone załamanie nerwowe może prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym chronicznej depresji, zaburzeń lękowych, a nawet prób samobójczych. Utrata zdolności do normalnego funkcjonowania, zarówno w pracy, jak i życiu prywatnym, jest częstym efektem przedłużającego się załamania psychicznego.
Daj sobie czas na regenerację
Możesz z góry założyć, że czeka Cię trudny okres w twoim życiu. Pozwól sobie opłakiwać straty, których doświadczyłeś i postaraj się uzbroić w cierpliwość w związku ze zmianami swojego stanu emocjonalnego.
Jeżeli doświadczona trauma ma wpływ na wygląd Twojego dalszego życia (np. śmierć bliskiej osoby) – przygotuj się, że minie trochę czasu, zanim wszystko na nowo uporządkujesz.
Poszukaj wsparcia w innych ludziach
Poproś o wsparcie ludzi, którzy troszczą się o ciebie i którzy będą słuchać i współczuć. Wsparcie społeczne jest kluczowym składnikiem regeneracji po traumie.
Nieocenione w takich przypadkach jest wsparcie najbliższych – rodziny i przyjaciół. Dobrym pomysłem jest też poszukanie wsparcia u tych, którzy przeżyli coś podobnego – na przykład na spotkaniach odpowiedniej grupy wsparcia.
Wyrażaj swoje uczucia
Wyrażaj to, co czujesz na różne sposoby – na przykład rozmawiając z bliskimi, prowadząc dziennik lub angażując się w działalność artystyczną.
Idealną przestrzenią do swobodnego wyrażania swoich emocji jest także terapia indywidualna i grupowa.
Spotkania grup wsparcia mogą być szczególnie pomocne dla osób z ograniczonymi osobistymi systemami wsparcia (np. mieszkanie daleko od rodziny).
Angażuj się w zdrowe zachowania
Zadbaj o podstawowe procesy, które dają Ci siłę do regeneracji – zdrowe odżywianie i odpoczynek.
Jedz dobrze zbilansowane posiłki, jeżeli nie masz apetytu – pilnuj, by jeść regularnie chociaż małe porcje.
Unikaj alkoholu i narkotyków, które choć czasem mogą kusić szybkim odczuciem ulgi, w perspektywie czasu utrudniają rzeczywistą regenerację i „dojście do siebie”.
Wróć do normalnej codziennej rutyny lub wyznacz nową
Postaraj się prowadzić jak najnormalniejszy i najbardziej regularny tryb życia.
Może to obejmować regularne spożywanie posiłków, spanie i budzenie się o tych samych porach lub wykonywanie systematycznie ćwiczeń.
Unikaj przez jakichś czas ważnych życiowych decyzji, takich jak zmiana pracy czy partnera życiowego. Takie zmiany są bardzo stresujące same w sobie, a nawet trudniejsze do podjęcia, gdy wracasz do zdrowia po katastrofie.
Postaraj się stworzyć sobie przewidywalne i bezpieczne środowisko, tak abyś nie musiał zastanawiać się co dalej.
Ogranicz dodatkowe źródła stresu
Zadbaj o przestrzeń do psychicznego odpoczynku, eliminując jak najwięcej dodatkowych czynników stresogennych. Ważne jest, abyś stworzył sobie warunki do regeneracji, zarówno fizycznej, jak i psychicznej.
Na przykład, jeśli nadmiar obowiązków w pracy jest przytłaczający, spróbuj delegować zadania lub poprosić o pomoc. W życiu codziennym ogranicz multitasking – skup się na jednej rzeczy na raz, co pomoże zmniejszyć napięcie.
Dobrym sposobem na redukcję stresu jest regularne wprowadzanie do swojego życia technik relaksacyjnych. Ćwiczenia fizyczne, takie jak joga czy spacer, mogą pomóc w rozładowaniu napięcia.
Medytacja i techniki oddechowe to skuteczne metody, które pomagają wyciszyć umysł, obniżyć poziom kortyzolu (hormonu stresu) i poprawić samopoczucie.
Oprócz tego, staraj się aktywnie rozwiązywać sytuacje, które mogą prowadzić do stresu. Konflikty w domu, trudne relacje w pracy czy zbyt dużo zobowiązań mogą pogłębiać twoje napięcie.
Jeśli to możliwe, postaraj się ograniczyć kontakt z osobami lub sytuacjami, które są źródłem niepotrzebnego stresu. Zastanów się nad wprowadzeniem zmian w środowisku pracy, delegowaniem zadań lub rozmową z bliskimi o wsparciu w trudnych momentach.
Zmień sposób funkcjonowania na co dzień
Nawet po regeneracji po załamaniu nerwowym warto zadbać o niezbędne zmiany w stylu życia, które zapobiegną powtórnemu pojawieniu się takiej sytuacji. Zmiany takie powinny obejmować między innymi:
- zmiana obszarów, będących przyczynami stresu (takich jak praca lub toksyczny związek)
- ograniczenie obowiązków, które mogły stać się przytłaczające
- prośba wobec bliskich o pomoc w zakresie obowiązków, których nie można całkowicie wyeliminować (np. takich jak opieka nad dziećmi)
- spędzanie większej ilości czasu na robieniu rzeczy, które lubisz
- rzucenie niezdrowych nawyków, takich jak palenie papierosów i picie alkoholu
- pilnowanie zdrowej diety i aktywnego trybu życia
- zapewnianie sobie każdej nocy wystarczającej ilości snu
- regularne ćwiczenie technik relaksacyjnych
Podsumowanie
Załamanie nerwowe występuje, gdy dana osoba nie jest w stanie normalnie funkcjonować, a nawet wykonywać zwykłych codziennych czynności, jak obowiązki domowe lub higiena osobista.
Chociaż stan ten nie jest oficjalną nazwą zaburzenia zdrowia psychicznego, może mieć poważny i negatywny wpływ na czyjeś życie. Przeżywając załamanie nerwowe, osoba może nie być w stanie pracować, chodzić do szkoły, zajmować się rodziną i wykonywać innych zwykłych czynności.
Chociaż załamanie nerwowe może być tymczasowe, jest poważne i należy je traktować jako kryzys zdrowia psychicznego.
Diagnoza dokonana przez lekarza psychiatrę lub psychoterapeutę może pomóc ustalić, czy u podstaw załamania nerwowego istnieje zaburzenie psychiczne, które należy zdiagnozować i leczyć.
Specjalista zaleci również odpowiednią formę pomocy, która może obejmować krótki pobyt w placówce leczniczej, psychoterapię, leki, a także zmiany stylu życia oraz regularne stosowanie strategii radzenia sobie ze stresem i relaksacji.
Źródła
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
- American Psychological Association (APA), strona internetowa: https://www.apa.org/
- Jonathan E. Prousky, The Manifestations and Triggers of Mental Breakdown, and its Effective Treatment by Increasing Stress Resilience with Psychosocial Strategies, Therapeutic Lifestyle Changes, and Orthomolecular Interventions, JOM, Volume 28, Number 3, 2013,s. 11-130
- Le Clézio, N. (2014). Between binaries, borders and boundaries: counselling psychology in liminal spaces (Doctoral dissertation, City University London).
- Gulcz, M., Polak, M., (2002), Zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu wybranych zaburzeń lękowych: zespołu lęku napadowego i PTSD, Nowiny Psychologiczne, 2, 2002.
- Miao, X. R., Chen, Q. B., Wei, K., Tao, K. M., & Lu, Z. J. (2018). Posttraumatic stress disorder: from diagnosis to prevention. Military Medical Research, 5(1), 32.