Neurotyk – jak rozpoznać neurotyzm

Neurotyk – kto to taki? Czym jest neurotyzm?

Masz czasem wrażenie, że zbyt szybko się denerwujesz?

Łatwo popadasz w konflikty?

A może często dopadają Cię negatywne emocje, takie jak smutek i gniew?

Nasze doświadczenia w pracy z pacjentami wskazują, że takie cechy mogą być oznaką neurotyczności.

Neurotyk jest osobą, która ma trudności z przystosowaniem emocjonalnym, ma skłonność do odczuwania stresu i silnego negatywnego pobudzenia.

Nie martw się!

Neurotyczność to nie choroba, ani zaburzenie. Jest to po prostu pewna skłonność.

Warto zapoznać się z wiedzą dotyczącą neurotyzmu, dzięki czemu łatwiej będziesz rozpoznawać swoje zachowania i wzorce myślenia, a to pomoże Ci łagodzić ich negatywne skutki.

Bezpłatny test online – sprawdź czy cierpisz na lęki

Neurotyczność i inne czynniki osobowości

Wielka Piątka to model osobowości autorstwa Paula Costy i Roberta McCrae’a.

Opiera się na pięciu czynnikach osobowości: neurotyczności, ekstrawersji, otwartości na doświadczenie, ugodowości i sumienności.

Zgodnie z założeniami tej teorii, na skali tych czynników można opisać każdą osobę – niezależnie od płci, kultury czy innych zmiennych.

Określenie osobowości jakiejś osoby na tych skalach pozwala na lepsze zrozumienie i przewidzenie zachowań, a także odkrycie skłonności do różnych stanów (np. zaburzeń psychicznych). W naszej pracy psychoterapeutycznej często wspomagamy się tym modelem osobowości.

W skrócie o pięciu czynnikach:

1. Neurotyczność konta stałość emocjonalna – przystosowanie emocjonalne lub emocjonalne niezrównoważenie; neurotyczność to także skłonność do przeżywania negatywnych emocji (strachu, gniewu, poczucia winy) oraz podatność na stres,
2. Ekstrawersja konta introwersja – odnosi się do jakości i ilości interakcji z innymi osobami oraz zdolności do doświadczania pozytywnych emocji podczas interakcji,
3. Otwartość na doświadczenie – tendencja do pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancja na nowość i wewnętrzna ciekawość,
4. Ugodowość kontra antagonizm – nastawienie do innych ludzi przejawiające się w zachowaniach ugodowych lub stawaniu w opozycji,
5. Sumienność kontra nieukierunkowanie – pokazuje stopień zorganizowania i wytrwałości w osiąganiu celów.

Czym jest neurotyzm?

Neurotyczność to wymiar osobowości, a więc cecha w dużej mierze wrodzona i niezależna od nas samych.

Przede wszystkim powinieneś jednak myśleć o niej jak o skłonności ku pewnym zachowaniom i przeżyciom, a nie jako jednoznaczny wyrok na życie. 

Wysoki poziom neurotyczności związany jest ze skłonnością do odczuwania negatywnych emocji, szybkiego i nieproporcjonalnego pobudzenia oraz do powolnego jego opadania.

Jest także związany ze zwiększoną podatnością na stres.

Ponieważ neurotyczność jest wymiarem osobowości, a nie zaburzeniem, trudno dokładnie określić jej rozpowszechnienie w społeczeństwie.

Neurotyczność jest zazwyczaj mierzona za pomocą kwestionariuszy samooceny (jako część oceny osobowości).

Wysoka neurotyczność jest także znanym czynnikiem ryzyka wystąpienia poważnych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, fobia i inne zaburzenia lękowe.

Ponadto sprzyja także rozwinięciu uzależnienia od alkoholu i nawrotom do alkoholizmu po okresie leczenia.

Wszystko o nerwicy lękowej

Cechy neurotyka

Do charakterystycznych cech wykazywanych przez neurotyków należą:

• uzależnienie od otoczenia – skłonność do postrzegania siebie jako osoby zależnej, podporządkowanej, niezdolnej do odmowy,
• astenia – długotrwały stan napięcia i osłabienia psychicznego,
• negatywna samoocena – postrzeganie siebie jako osoby nieatrakcyjnej, bezwartościowej, ogólne niezadowolenie z siebie: jest to częsty objaw zgłaszany przez naszych klientów w trakcie terapii wskazujący na cechę neurotyczności
• impulsywność – postrzeganie siebie jako osoby łatwo wybuchającej, kłótliwej, drażliwej, niespokojnej, a nawet agresywnej,
• trudności w podejmowaniu decyzji – skłonność do wahania się, rozważania sprawy, unikania podejmowania inicjatywy,
• poczucie wyobcowania – postrzeganie siebie jako osoby wyalienowanej, pozbawionej społecznego wsparcia, niezrozumianej,
• demobilizacja – przeżywanie utraty nadziei i spadku dynamiki życia, lęk przed nowymi sytuacjami, uczucie zmęczenia, niezadowolenie,
• skłonność do ryzyka – poszukiwanie niebezpieczeństwa i nowości lub przeciwnie, skrajne unikanie i niepodejmowanie ryzyka,
• trudności w relacjach emocjonalnych,
• brak witalności – brak dynamiki w życiu i świadomość tego stanu rzeczy,
• przekonanie o niezaradności życiowej – postrzeganie siebie jako osoby niestabilnej, niezorientowanej na osiąganie swoich celów, łatwo wycofującej się w obliczu trudności,
• poczucie braku kontroli – bycie zależnym od okoliczności i od innych osób,
• brak wewnętrznego umiejscowienia kontroli – brak uczucia kierowania własnymi decyzjam, niezdolność do podejmowania inicjatywy i samodzielnego kierowania życiem,
• wyobraźnia, oddawanie się fikcji – skłonność do dawania się ponieść wyobraźni,
• poczucie winy – zamartwianie się, obwiniania siebie za różne zachowania i cechy,
• trudności w relacjach interpersonalnych,
• zawiść – doświadczanie frustracji w obliczu sukcesów innych,
• postawa narcystyczna – postrzeganie siebie jako osoby zasługującej na szczególne przywileje, która chce posiadać więcej niż inni i jest lepsza od innych,
• poczucie zagrożenia – nieufność wobec innych, przewidywanie niepowodzeń, rezygnacja z własnych celów, postrzeganie siebie jako osoby niewystarczająco odpornej, niezrozumianej, wykorzystywanej przez otoczenie,
• egzaltacja – definiowanie siebie jako osoby bardzo wrażliwej, delikatnej, emocjonalnej, o zmiennym nastroju, a jednocześnie szukającej wsparcia,
• irracjonalność – kierowanie się irracjonalnymi schematami i myśleniem życzeniowym,
• skrupulatność – opisuje pedanterię i perfekcjonizm w myśleniu i działaniu,
• rozważania – skłonność do przypominania sobie przeszłości, zastanawianie się nad sobą i własnymi działaniami,
• poczucie przeciążenia – postrzeganie siebie jako osoby podporządkowanej regułom, obowiązkom i zadaniom, wiele od siebie oczekującej, przeciążonej.

Objawy nerwicy

Wpływ neurotyczności na zachowanie

Jak neurotyczność wpływa na zachowanie?

Zaobserwowano zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki neurotyzmu.

Patrząc od strony skutków pozytywnych – neurotyczność może, w określonych warunkach, pomóc odnieść sukces, ponieważ wiąże się z tendencją do zwracania większej uwagi na negatywne skutki lub możliwe ryzyko.

Z drugiej strony neurotyczność może mieć negatywny wpływ na zachowanie.

Szczególnie, jeśli nie jesteś w stanie opanować silnych negatywnych emocji – jak smutek, strach czy gniew.

W najgorszym przypadku neurotyczność może prowadzić do wtórnych problemów ze zdrowiem psychicznym, takich jak depresja lub zaburzenia lękowe.

Ogólnie rzecz biorąc, ludzie, którzy mają wysoki poziom neurotyczności, reagują szybkim pobudzeniem na zdarzenia i potrzebują więcej czasu, aby wrócić do poziomu wyjściowego.

Innymi słowy, takie osoby mają problemy z niestabilnością emocjonalną i dostosowanie swoich zachowań do sytuacji.

Życie z neurotyzmem

Osoby, które dowiadują się o tym, czym jest neurotyzm, często są niezadowolone.

W końcu to cecha, która wydaje się obciążająca. Takie osoby czasem nawet zastanawiają się jak przestać być neurotykiem?

Neurotyzmu nie da się wyleczyć – nie dlatego, że jest nieuleczalny, lecz dlatego, że nie jest chorobą.

To normalne, że niektóre cechy ułatwiają nam życie, a inne bywają nieco obciążające.

Najlepszą decyzją będzie akceptacja własnego neurotyzmu – tylko w ten sposób można zacząć pracować nad własnymi reakcjami i nie dopuszczeniem, by ta tendencja zawładnęła naszym życiem.

W ostatnich latach także wiele celebrytów i osób publicznych zaczęło otwarcie przyznawać się do problemów natury psychicznej.

Znani neurotycy, którzy przyczyniają się do normalizacji tego zjawiska, to między innymi Demi Lovato, czy Leonardo DiCaprio. Pośmiertnie o neurotyczną osobowość podejrzewa się także tak wielkie osobowości jak np. Isaac Newton.

Neurotyk w związku

Neurotyczne skłonności nie są też obojętne wobec osób, które decydują się na związek z neurotykiem.

Neurotyzm faktycznie wydaje się negatywnie ingerować na romantyczny związek na wiele sposobów.

Z definicji osoby neurotyczne mają tendencję do silnego reagowania na stres i skłonności do przeżywania negatywnych emocji.

Te tendencje mogą przecież promieniować na partnera i z czasem powodować problemy.

Neurotyk zdecydowanie potrafi kochać i jest zdolny do stworzenia szczęśliwego i zdrowego związku.

Jednak zarówno neurotycy, jak i ich partnerzy skorzystają na zauważeniu i zaakceptowaniu tej neurotyczności.

Tylko w ten sposób można pracować nad własnymi reakcjami i zachowaniami – a co za tym idzie, pracować nad szczęśliwszym związkiem.

Co więcej, romantyczny związek może mieć pozytywny, stabilizujący wpływ na neurotyczną osobowość.

Praca dla neurotyka

Sam neurotyzm nie określa jaka ścieżka kariery byłaby odpowiednia dla danej osoby.

W końcu w pracy dużo bardziej liczą się osobiste kompetencje i zainteresowania.

Wysoki poziom neurotyzmu wpływa jednak na większą podatność na stres i mniejszą stabilność i zdolność do radzenia sobie z emocjami.

Jak wykorzystać tą wiedzę w poszukiwaniu pracy? Dużo ważniejsza będzie tu forma pracy niż zajmowane stanowisko.

Neurotycy prawdopodobnie lepiej będą się czuli mając kontrolę nad sytuacją (np. na samodzielnym stanowisku lub prowadząc własną działalność), albo w pracy, w której środowisko jest stałe i stabilne.

Praca, w której wszystko ciągle się zmienia w ostatniej chwili może być bardzo przytłaczająca i stresująca – co szczególnie odczuje neurotyk.

Podsumowanie

Neurotyczność jest podstawową cechą osobowości, jedną z pięciu głównych cech pięcioczynnikowego modelu osobowości.

Charkteryzuje się niestabilnością emocjonalną i problemami z dostosowaniem swoich zachowań do sytuacji.

Neurotyk jest podatny na zwiększony lęk, wrogość, złość, skłonność do depresji i zaburzeń lękowych, a także zwiększony stres.

Jak możesz sobie pomóc

Źródła

• Aleksandrowicz J. W., Klasa K., Sobański J. A., Stolarska D., (2009) Kon-2006 Neurotic Personality Questionnaire, Archives of Psychiatry and Psychotherapy 1 : 21–29
• Vasileva A., Karavaeva T., Lyashkovskaya S., (2017) Typology of psychotherapeutic targets and changes in state of patients with neurotic disorders in the course of personality-oriented (reconstructive) psychotherapy, Archives of Psychiatry and Psychotherapy 4: 22–31
• Ormel J., Jeronimus B. F., Kotov R., Riese H., Bos E. H., Hankin B., Rosmalen J. G. M., Oldehinkel A. J., (2013) Neuroticism and Common Mental Disorders: Meaning and Utility of a Complex Relationship, Clin Psychol Rev. 33(5): 686–697
• Armstrong L., Rimes K. A., (2015) Mindfulness-based cognitive therapy for neuroticism (stress vulnerability): A pilot randomized study, Behavior Therapy 47(3), 287-298
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: Author.
• Rosellini, A. J., & Brown, T. A. (2011). The NEO Five-Factor Inventory: latent structure and relationships with dimensions of anxiety and depressive disorders in a large clinical sample. Assessment, 18(1), 27–38.
• Lahey, B. B. (2009). Public health significance of neuroticism. American Psychologist, 64(4), 241.
• Finn, C., Mitte, K., & Neyer, F. J. (2013). The relationship–specific interpretation bias mediates the link between neuroticism and satisfaction in couples. European Journal of Personality, 27(2), 200-212.
• Karney, B. R., & Bradbury, T. N. (1995). The longitudinal course of marital quality and stability: A review of theory, methods, and research. Psychological bulletin, 118(1), 3.
• Vermeulen, N. Neuroticism predicts national vaccination rates across 56 countries. Curr Psychol (2023). https://doi.org/10.1007/s12144-023-04234-8