Osobowość paranoiczna: przyczyny, objawy, leczenie.

Czym jest osobowość paranoiczna?

Jak to jest żyć w świecie nieustannych podejrzeń?

Widzieć spiski tam, gdzie inni dostrzegają jedynie przypadkowość? 

Osobowość paranoiczna to przewlekłe zaburzenie psychiczne podszyte ciągłym kwestionowaniem dobrych zamiarów innych osób.

Dowiedz się, czym charakteryzuje się osobowość paranoiczna, jak wygląda diagnoza tego zaburzenia i jego leczenie.

Co to jest osobowość paranoiczna?

Paranoiczne zaburzenie osobowości to przewlekłe zaburzenie psychiczne, które ma wpływ na całe życie i funkcjonowanie, a także sposób myślenia i zachowania.

Osoby z tym zaburzeniem mają trudności z zaufaniem, często doszukują się ukrytych intencji lub spisków. Są podejrzliwe i często czują się zagrożone przez innych ludzi. 

Ważne jest jednak zrozumienie, że nie każda podejrzliwość oznacza obecność osobowości paranoicznej.

Istotne jest też rozróżnienie między cechą osobowości a pełnoprawnym zaburzeniem.

Bezpłatny test online depresji

Czy osobowość paranoiczna to zaburzenie, czy cecha osobowości?

Cechy osobowości to trwałe wzorce w naszym charakterze, które raczej nie zmieniają się w ciągu życia i przejawiają się w przeróżnych sytuacjach życia codziennego.

Tylko wtedy, gdy cechy osobowości są nieelastyczne i powodują cierpienie lub trudności w normalnym funkcjonowaniu, można je uznać za zaburzenia osobowości. 

W przypadku osobowości paranoicznej charakterystyczne jest sześć nadmiernie nasilonych cech: podejrzliwość, wrogość, autonomiczność, nadwrażliwość, nadmierna czujność i sztywność.

Czym są zaburzenia osobowości?

Zaburzenia osobowości obejmują dziesięć zaburzeń psychicznych, opisanych w podręczniku diagnostyczno-statystycznym zaburzeń psychicznych (DSM-5).

Każde z zaburzeń osobowości jest odrębną chorobą psychiczną definiowaną przez cechy osobowości, które mogą być na tyle niepokojące, że stwarzają problemy w zdrowych relacjach z innymi ludźmi i mogą prowadzić do cierpienia lub pogorszenia funkcjonowania w życiu codzienny,.

Zaburzenia osobowości, to:

1. Paranoiczne zaburzenie osobowości (opisane w tym artykule) – objawy obejmują przewlekłą, wszechobecną nieufność wobec innych ludzi.
2. Schizoidalne zaburzenie osobowości, które charakteryzuje się izolacją społeczną i obojętnością wobec innych ludzi. 
3. Schizotypowe zaburzenie osobowości, które charakteryzuje się dziwną mową, zachowaniem i wyglądem, a także dziwnymi przekonaniami i trudnościami w nawiązywaniu relacji.
4. Antyspołeczne zaburzenie osobowości objawia się lekceważeniem zasad i norm społecznych oraz brakiem wyrzutów sumienia w stosunku do innych ludzi.
5. Zaburzenie osobowości borderline, które charakteryzuje się niestabilnością w relacjach międzyludzkich, emocjach, obrazie siebie i zachowaniami impulsywnymi.
6. Histrioniczne zaburzenie osobowości, które charakteryzuje się nadmierną emocjonalnością i poszukiwaniem uwagi.
7. Narcystyczne zaburzenie osobowości, które wiąże się z egocentryzmem, wyolbrzymionym obrazem siebie i brakiem empatii dla innych.
8. Unikające zaburzenie osobowości to wzorzec społecznego zahamowania i unikania, napędzany obawami przed krytyką ze strony innych.
9. Zależne zaburzenie osobowości, które wiąże się ze strachem przed samotnością i często powoduje, że osoby cierpiące na to zaburzenie robią różne rzeczy, aby inne osoby się nimi zaopiekowały.
10. Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości, które charakteryzuje się zaabsorbowaniem uporządkowaniem, perfekcją i kontrolą relacji. Chociaż ma podobną nazwę, nie jest tym samym, co zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne.

Na czym polega osobowość paranoiczna? Objawy

Charakterystycznymi objawami osobowości paranoicznej, wykorzystywanymi w celu diagnozy tego zaburzenia, są:

• wszechobecna nieufność wobec innych,
• ciągłe podejrzenia, mimo braku podstaw, że inni go/ją wykorzystują, krzywdzą lub oszukują,
• zaabsorbowanie wątpliwościami co do lojalności lub wiarygodności bliskich osób,
• niechęć do zwierzeń i otwartości (z powodu lęku, że informacje te zostaną użyte przeciwko niemu/niej),
• uporczywe żywienie urazy i obrażanie się, trudności z wybaczaniem,
• doszukiwanie się w słowach innych ataków na swoją osobę,
• nawracające, bezpodstawne podejrzenia co do wierności partnera.

Bezpłatny test online – sprawdź czy cierpisz na lęki

Osoby z paranoicznym zaburzeniem osobowości są na ogół trudne we współżyciu i zwykle mają poważne problemy z budowaniem bliskich relacji. Ich nadmierna podejrzliwość i wrogość może wyrażać się w otwartej kłótliwości, lub w cichej powściągliwości.

Ponieważ są bardzo czujni na potencjalne zagrożenia, mogą wydawać się „zimni” i pozbawieni czułych uczuć. 

Ponieważ osoby z paranoicznym zaburzeniem osobowości nie mają zaufania do innych, mają nadmierną potrzebę samowystarczalności i silne poczucie autonomii.

Często są sztywni, krytyczni wobec innych i niezdolni do współpracy, chociaż sami mają duże trudności z akceptacją krytyki.

Mogą obwiniać innych za własne niedociągnięcia.

Szczególnie w odpowiedzi na stres osoby z tym zaburzeniem mogą doświadczać bardzo krótkich epizodów psychotycznych (trwających od minut do godzin).

W niektórych przypadkach paranoiczne zaburzenie osobowości może pojawić się jako przyczyna zaburzeń urojeniowych lub schizofrenii. 

U osób z paranoicznym zaburzeniem osobowości może rozwinąć się również depresja, ponadto występuje zwiększone ryzyko agorafobii i zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Często towarzyszą też zaburzenia związane z używaniem alkoholu i innych substancji.

Diagnoza osobowości paranoicznej

Diagnoza osobowości paranoicznej wymaga oceny przez wykwalifikowanego specjalistę, jakim jest lekarz psychiatra.

Profesjonalista zbiera szczegółowy wywiad dotyczący objawów i historii życia pacjenta.

Istotne jest także wykluczenie innych zaburzeń, które mogą dawać podobne objawy.

Rozpoznanie zaburzeń osobowości wymaga oceny długoterminowych wzorców funkcjonowania danej osoby, a poszczególne cechy osobowości muszą być widoczne już we wczesnej dorosłości. 

Cechy osobowości definiujące te zaburzenia należy również odróżnić od cech, które pojawiają się w odpowiedzi na określone stresory sytuacyjne lub bardziej przejściowe stany psychiczne.

Specjalista powinien ocenić stabilność cech osobowości w czasie i w różnych sytuacjach.

Ocena może być również skomplikowana przez fakt, że cechy definiujące zaburzenie osobowości mogą nie być uważane przez samą osobę za problematyczne.

Aby pomóc przezwyciężyć tę trudność, pomocne mogą być dodatkowe informacje od innych osób, na przykład najbliższej rodziny.

Czy osobowość paranoiczną da się wyleczyć? Sposoby

Leczenie osobowości paranoicznej skupia się na kontrolowaniu objawów i poprawie jakości życia.

Paranoidalne zaburzenie osobowości jest na ogół leczone psychoterapią. Dzięki ciągłemu leczeniu i odpowiedniemu wsparciu osoby z tym schorzeniem mogą skuteczniej radzić sobie z objawami i funkcjonować w życiu codziennym.

Terapia często koncentruje się na budowaniu empatii, zaufania, komunikacji, poczucia własnej wartości, relacji społecznych, umiejętności komunikacyjnych i ogólnych umiejętności radzenia sobie.

Osoby z zaburzeniem osobowości paranoicznej mogą nie szukać pomocy i nie podejmować leczenia swojego stanu, zwykle dlatego, że nie czują, że mają problem.

Dla osób z osobowością paranoiczną ich podejrzenia wobec innych są w pełni uzasadnione i to inni ludzie są problemem. 

Nieufność i paranoja, które charakteryzują ten stan, utrudniają osobom cierpiącym na paranoiczne zaburzenie osobowości okazanie zaufania do swoich lekarzy i terapeutów.

Może to utrudniać nawiązanie relacji terapeutycznej z pacjentem, która jest fundamentem dla skuteczności terapii.

Podsumowanie

Osobowość paranoiczna to jedno z dziesięciu zaburzeń osobowości, czyli przewlekłych stanów zdrowia psychicznego obejmujących wrodzone cechy, a przy tym powodujących cierpienie i utrudniających normalne funkcjonowanie.

Zaburzenie to jest przesiąknięte nieufnością, podejrzliwością i ciągłym poczuciem zagrożenia.

Najskuteczniejszą formą pomocy w przypadku osobowości paranoicznej jest psychoterapia.

Źródła

• Cierpiałkowska, L., & Soroko, E. (2017). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej.
• Grabski, B., & Gierowski, J. (2012). Zaburzenia osobowości: różne spojrzenia i próby ich integracji. Psychiatria Polska, 46(5).
• Cierpiałkowska, L., & Frączek, A. (2017). Przymierze terapeutyczne w terapii zaburzeń osobowości z perspektywy analizy transakcyjnej. Edukacyjna Analiza Transakcyjna, (6).
• Bockian, N. R. (2006). Depression in Paranoid Personality Disorder.
• Carroll, A. (2009). Are you looking at me? Understanding and managing paranoid personality disorder. Advances in psychiatric treatment, 15(1), 40-48.
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).