Problemy wychowawcze – rozpoznanie i radzenie sobie

problemy wychowawcze

Wychowywanie dzieci jest trudne, ale wychowywanie „trudnych” dzieci może przytłaczać. Jednak stwierdzenie, czy Twoje dziecko przechodzi przez pewien etap, na którym pojawiają się problemy wychowawcze, czy wymaga profesjonalnej pomocy, nie zawsze jest proste.

Napad złości nie oznacza automatycznie, że twój 2-latek ma problem z szanowaniem reguł, a przedszkolak, który nie chce siedzieć bez ruchu, niekoniecznie musi mieć ADHD. Jeśli chodzi o zrozumienie zachowania naszych dzieci, eksperci twierdzą, że diagnozy powinny być ograniczone do minimum.

Zaburzenia zachowania u dzieci

zaburzenia zachowania u dzieci

 

Eksperci psychologii dziecięcej twierdzą, że termin „zaburzenie” powinien być używany ostrożnie w odniesieniu do dzieci w wieku do 5 lat i kwestionują jego słuszność. Obawy dotyczą odróżnienia zachowania normalnego od nieprawidłowego w okresie tak szybkich zmian rozwojowych.

Rzadko zdarza się, że dziecko w wieku poniżej 5 lat otrzymuje diagnozę poważnego zaburzenia zachowania. Jednak mogą zacząć wykazywać pewne objawy, a zaburzenie może zostać zdiagnozowane w późniejszym dzieciństwie. Najczęstsze zaburzenia u dzieci, to:

  • zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD),
  • zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ODD),
  • zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD),
  • zaburzenia lękowe,
  • depresja,
  • zaburzenie afektywne dwubiegunowe,
  • zaburzenia uczenia się,
  • zaburzenia zachowania.

Zachowania stwarzające problemy wychowawcze

zachowania dzieci

O wiele bardziej prawdopodobne, niż wystąpienie jednego z powyższych zaburzeń klinicznych jest to, że Twoje dziecko ma przejściowy problem behawioralny lub emocjonalny. Wiele z nich mija z czasem i wymaga cierpliwości oraz zrozumienia ze strony rodziców.

W niektórych przypadkach porada specjalisty jest uzasadniona i może być skuteczna w pomaganiu dzieciom w radzeniu sobie ze stresem. Specjalista może pomóc dziecku nauczyć się radzić sobie z emocjami i skuteczniej komunikować swoje potrzeby.

Rodzice często mogą się zastanawiać, co naprawdę stanowi problematyczne zachowania. Niektóre problemy z zachowaniem wskazują na poważniejszy problem, który może wymagać pomocy specjalisty. Aby lepiej zrozumieć zachowanie dziecka, pomocne jest zrozumienie typowych problemów, z którymi borykają się dzieci z zaburzeniami zachowania.

Poniższe objawy mogą (ale nie muszą) wskazywać, że Twoje dziecko cierpi na zaburzenia zachowania lub problemy z zachowaniem. Mają one na celu ukierunkowanie Twoich bieżących obaw, abyś mógł zasięgnąć profesjonalnej opinii i ewentualnie wdrożyć wczesną interwencję.

Na co zwrócić uwagę?

Kwestie budzące niepokój mogą być podnoszone przez rodzinę dziecka lub opiekunów szkolnych, którzy będą musieli współpracować, aby porównać swoje spostrzeżenia i zdecydować, czy konieczna jest dalsza konsultacja specjalistyczna. Oznaki trudności emocjonalnych lub behawioralnych i problemów wychowawczych u małych dzieci mogą obejmować:

  • ciągły bunt wobec decyzji autorytetów (rodziny, wychowawców, nauczycieli),
  • trudności z uwagą i koncentracją,
  • poważne trudności w nauce,
  • agresja fizyczna i słowna,
  • ciągłe obwinianie innych za własne zachowania i ich konsekwencje,
  • antyspołeczne zachowania – takie jak naruszanie ogólnie przyjętych reguł, lekceważenie innych,
  • znaczące zmiany w zachowaniu w stosunku do wcześniejszych norm,
  • zachowanie, które nie pasuje do rówieśników w podobnym wieku i na podobnym etapie,
  • trudności w separacji lub problemy z przywiązaniem do rodziny,
  • wycofanie i lęk,
  • słaba jakość zabaw, które wydają się ograniczone i powtarzalne w stosunku do wieku dziecka,
  • trudności w radzeniu sobie ze złością i frustracją, częstymi napadami złości,
  • trudność w uważnym przestrzeganiu instrukcji i wykonywaniu zadań
  • częste nieposłuszeństwo i odmowa wykonywania poleceń.

Lekarz rodzinny jest dobrym pierwszym punktem pomocy, jeśli istnieją obawy dotyczące rozwoju lub zachowania dziecka. Może przeprowadzić wstępną ocenę i w razie potrzeby skierować dziecko i rodzinę do innych specjalistów w celu dodatkowej oceny, leczenia i wsparcia.

Wskazówki dla rodziców napotykających problemy wychowawcze

wskazówki dla rodziców

Dzieci zachowują się niegrzecznie z różnych powodów. Pierwszym krokiem do radzenia sobie z napadami złości, załamaniami i buntem jest zrozumienie, co dręczy Twoje dziecko. 

Poniższe informacje i wskazówki powinny pomóc Ci odkryć najlepsze sposoby radzenia sobie z problemami z zachowaniem u Twojej pociechy.

Kiedy iść do lekarza?

Czasami poważne i uporczywe, stanowiące wyzwanie zachowanie może być oznaką problemu rozwojowego. Lekarz rodzinny może to zbadać i w razie potrzeby skierować Cię do specjalisty.

Pediatra lub psycholog będą w stanie odpowiedzieć na Twoje pytania i pomóc Ci określić, czy zachowanie Twojego dziecka jest powodem do niepokoju. 

Kiedy szukać pomocy dla swojego dziecka?

Jeśli martwisz się emocjami lub zachowaniem dziecka, zastanów się, czy Twoje oczekiwania wobec dziecka są odpowiednie z punktu widzenia jego etapu rozwoju rozwoju. Jeśli nadal jesteś zaniepokojony:

  • obserwuj dziecko podczas różnych zajęć o różnych porach dnia,
  • zapisz konkretne przykłady problemu lub zachowania i kiedy się pojawią,
  • zapisz wszelkie dodatkowe informacje o stanie zdrowia dziecka i sytuacji rodzinnej,
  • porozmawiaj z innymi osobami zajmującymi się Twoim dzieckiem (np. opiekunka, nauczyciele) i zapytaj, czy zauważyli jakieś problemy w zachowaniu Twojej pociechy.

Jeśli wypróbowałeś kilka z strategii, o których przeczytasz niżej, a Twoje dziecko nadal boryka się z problemami, dodatkowe wsparcie może być uzasadnione. Psychologowie i psychiatrzy dziecięcy po indywidualnej konsultacji najtrafniej określą, czy dziecko potrzebuje pomocy specjalisty i w jakim zakresie.

Jeżeli okaże się, że dziecko nie boryka się z poważnymi problemami, specjalista będzie w stanie podpowiedzieć jakie strategie radzenia sobie będą dla Was najbardziej skutecznie.

Pozytywne wzmocnienie

Chociaż radzenie sobie z problemami wychowawczymi u Twojego dziecka może być bardzo stresujące, ciągłe reagowanie na negatywne zachowania może nauczyć dziecko, że jest to dobry sposób na zwrócenie Twojej uwagi.

Najlepszym sposobem kierowania zachowaniem dziecka jest stosowanie pozytywnego wzmacniania. Polega na nagradzaniu dobrego zachowania i skupianiu się na pozytywnych aspektach zachowania dziecka, zamiast kierować uwagę na zachowania niepożądane.

Wzmacniaj pozytywne zachowania, zanim przejdą w negatywne (np. „Myślę, że wykonujesz świetną robotę, delikatnie bawiąc się z bratem”). To zachęca Twoje dziecko do kontynuowania pozytywnego typu zachowań. Upewnij się, że dokładnie określasz, jakie zachowania naprawdę lubisz i do jakich zachowań chcesz zachęcić swoje dziecko.

Rozważ wdrożenie „systemu pozytywnego zachowania” w swoim domu. Tabela nagród dla młodszych dzieci może zachęcać do podtrzymania pożądanych zachowań. Ta strategia może również pomóc Ci skupić się na momentach, w których Twoje dziecko zachowuje się dobrze.

W przypadku starszych dzieci zachętami mogą być takie rzeczy, jak pozwolenie im na wybranie aktywności, którą możecie wykonywać razem.

Bądź wzorem dla swojego dziecka. Dzieci czerpią wskazówki od obserwowania innych o tym, jak się zachowywać. Dlatego ważne jest, aby zachowywać się i rozmawiać w taki sposób, który chciałbyś zobaczyć także u swojego dziecka.

Jeśli na przykład chcesz zniechęcić dziecko do krzyczenia na Ciebie, ważne jest, abyś Ty także starał się zachować spokojny głos, gdy poczujesz się sfrustrowany.

Ustal granice i konsekwencje

ustalanie granic dzieciom

Ustal jasne zasady i zaangażuj swoje dziecko w ten proces. Ustalanie zasad jest ważne, aby Twoje dziecko wiedziało, jakiego zachowania się od niego oczekuje i jakie będą konsekwencje, jeśli zdecyduje się je złamać.

Jeśli Twoje dziecko łamie zasady, powiedz mu, że postępuje niewłaściwie i, jeśli to stosowne, daj mu drugą szansę na poprawienie zachowania. Jeśli negatywne zachowanie nie ustąpi, powinna pojawić się logiczna, odpowiednia do wieku konsekwencja, którą chcesz i możesz wprowadzić w życie.

Natychmiastowe konsekwencje są bardziej sprawiedliwe i skuteczniejsze niż konsekwencje opóźnione. Niewyciąganie umówionych wcześniej konsekwencji sugeruje dziecku, że ustalone granice są elastyczne a obowiązujące zasady niezbyt ważne.

Przerwa w zabawie jest powszechnym sposobem na uzyskanie natychmiastowych konsekwencji, ale musi być odpowiednio wykorzystana, aby działała dobrze. Zachowaj czas w odosobnieniu jako konsekwencję bardziej problematycznych zachowań (np. niebezpieczne zachowania lub niszczenie rzeczy) zamiast zachowań, które można zignorować (np. marudzenie).

Przerwa nie powinna być wykorzystywana do sprawiania dziecku cierpienia (np. izolowania go na długi czas), ale może być wykorzystana do wyprowadzenia dziecka z sytuacji na kilka minut i umożliwienia mu zmiany zachowania. 

Zaleca się, aby Twoje dziecko pozostawało w przerwie na uspokojenie przez maksymalnie jedną minutę na każdy rok swojego wieku. Dziecko powinno też móc wrócić po określonym czasie, nawet jeśli nie jest jeszcze w pełni spokojne. 

Jeśli Twoje dziecko znowu źle się zachowuje, może zostać przeniesione na kolejną taką sesję ciszy. Alternatywną konsekwencją może być odebranie przywilejów – najlepiej jednak, by przywilej był zabrany zaraz po zachowaniu, aby dziecko łatwo powiązało ze sobą przyczynę i skutek (np. „Jeśli nie przestaniesz krzywdzić kolegi, nie będziesz mógł wrócić na trampolinę do końca dnia” ).

Bądź konsekwentny w swoich decyzjach, a Twoje dziecko z większym prawdopodobieństwem zrozumie, czego się od niego oczekuje – i wprowadzi te zasady w życie.

Struktura dnia i własne decyzje

Rodzice powinni dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić odpowiednią strukturę planu dnia. Dzieci radzą sobie najlepiej, gdy obowiązują ustalone rutyny, a oczekiwania są jasno sprecyzowane. Przewidywalność może pomóc dziecku poczuć komfort i bezpieczeństwo.

Sposoby na ustalenie struktury dnia codziennego mogą obejmować tworzenie wizualnego harmonogramu dnia, do którego dziecko może się odwoływać przez cały dzień. Jeśli to możliwe, poproś dziecko o jego uwagi dotyczące różnych zajęć, np. pytając „czy chciałbyś dzisiaj jeździć na rowerze, czy wolisz iść na spacer?”.

Pomocne może być też podzielenie złożonych zadań na mniejsze kroki. Łatwiejsze zadania zmniejszą prawdopodobieństwo narastania frustracji. Możesz także ustawić minutnik, aby zachęcić dziecko do sprawnego wykonania zadania (np. „Ustawiam budzik na pięć minut, myślisz, że dasz radę w tym czasie założyć spodnie, koszulkę i skarpetki?”).

Oferowanie dziecku wyboru może również pomóc zaszczepić poczucie kontroli nad własnym życiem i wzmocnić samoocenę. 

Jeśli pojawi się działanie, w którym dziecko może dać upust własnym upodobaniom – daj mu tę możliwość. Może być to wybranie piżamy do spania, czy decyzja o tym gdzie chciałoby poczytać książeczkę. Warto wybory zawęzić do kilku opcji, aby ułatwić dziecku ich porównanie (np. „Wolisz zjeść banana, czy jabłko?” zamiast „Na jaki owoc masz ochotę?”). Dokonanie własnego wyboru przez dziecko zwiększy też szansę na to, że dziecko wykona zadanie chętnie (w końcu samo je wybrało) i nie będzie się buntować.

Rozładowywanie konfliktów

rozładowywanie konfliktów

Wyobraź sobie, że jesteś w samym środku konfliktu z dzieckiem. Panuje atmosfera frustracji, a negatywne emocje wciąż narastają. Jak postąpić w takiej sytuacji?

Jeśli Twoje dziecko jest wystarczająco spokojne, by rozmawiać, konflikt można rozładować, pomagając mu zidentyfikować własne emocje i akceptując jego doświadczenie. Możesz to zrobić mówiąc np.: „Rozumiem, że czujesz złość, bo nie możesz teraz oglądać bajki.”.

Akceptacja doświadczenia nie oznacza aprobaty dla niewłaściwego zachowania. Oznacza to uznanie emocji, które kierują zachowaniem Twojej pociechy. Sprawienie, by Twoje dziecko poczuło się słyszane i rozumiane, może rozproszyć konflikt.

Ważne jest, aby pamiętać, że Twoja uwaga może być wykorzystana jako skuteczne narzędzie zarządzania zachowaniem. Jednak pamiętaj przy tym, że negatywna uwaga, taka jak karcenie, może wzmacniać problematyczne zachowania. 

Jeśli Twoje dziecko dopuszcza się drobnych niepożądanych zachowań, jak marudzenie – spróbuj zignorować jego działania. W momencie, gdy zacznie zachowywać się w akceptowalny sposób, pochwal je, akcentując porządane zachowanie – np. „Dziękuję, że prosisz ładnym głosem! Tak, przyniosę ci soczek.” 

Ignorowanie negatywnego zachowania działa najlepiej, gdy jest połączone z pozytywną uwagą na prawidłowe zachowanie. Dzięki temu dziecko otrzymuje jasną wskazówkę, jakie zachowania powinno stosować w przyszłości.

Jeśli jednak Twoje dziecko robi coś, czego nie możesz zignorować, na przykład bije rodzeństwo, możesz stworzyć pozytywny system wzmocnienia. W samej sytuacji konfliktu, warto odciągnąć dziecko na kilka minut w celu uspokojenia. 

Warto także ustalić porządane zachowania i ustalić za nie konkretne nagrody. Na przykład za każdą czynność wykonaną bez krzyku, dziecko otrzyma naklejkę. Pięć naklejek na koniec dnia to określona nagroda. Żeby ten system sprawnie działał, kluczowe znaczenie ma bycie konkretnym i konsekwentnym. Należy sprecyzować pożądane zachowanie tak, aby dziecko dokładnie wiedziało, czego potrzeba, by otrzymać nagrodę.

Wybierz nagrodę, którą jesteś w stanie konsekwentnie dawać i którą możesz wstrzymać, jeśli dziecko nie spełni oczekiwań. Gdy nagradzanie nie działa, można również zastosować inne strategie dyscyplinujące, takie jak tymczasowe odebranie przywilejów.

Zarządzanie własnym zachowaniem i stresem

Aby jak najlepiej zadbać o swoją rodzinę, musisz najpierw zadbać o siebie. Pomyśl o tym jak o zasadzie panującej w samolocie – należy najpierw założyć własną maskę tlenową, a dopiero po tym pomagać w tym innym. Jeżeli nie zastosujemy się do tej zasady, to w przypadku własnej utraty przytomności, nie będziemy już w stanie pomóc nikomu innemu.

Podobna zasada dotyczy dobrobytu psychicznego. Jeśli sam będziesz strzępkiem nerwów, nie będziesz w stanie podejmować rozsądnych decyzji, koić nerwów Twojego dziecka i skutecznie odpowiadać na problemy wychowawcze.

Dbając o własne samopoczucie zapewniasz sobie i dziecku więcej cierpliwości oraz możliwość podejmowania trafniejszych działań.

O tym, jak panować nad stresem możesz dowiedzieć się z tego artykułu.

Tak się nie zachowuj wobec dziecka

postawy rodziców

Niektóre strategia radzenia sobie w odpowiedzi na problemy wychowawcze u dziecka są nie tylko nieskuteczne, ale także szkodliwe – mogą prowadzić do powtarzania negatywnych zachowań lub pojawieniu się nowych problemów. Postaraj się unikać tych zachowań i zamienić je na bardziej skuteczne techniki wymienione powyżej.

Dyscyplinowanie fizyczne

Dyscyplinowanie fizyczne to wszystko to, co robi się dziecku, aby wywołać fizyczny ból lub dyskomfort w odpowiedzi na jego zachowanie. Dyscyplina fizyczna obejmuje więc bicie, klapsy, szczypanie, czy ciągnięcie na siłę.

Wiele badań wykazało, że dyscyplina fizyczna może mieć długotrwały negatywny wpływ na dziecko, w tym:

  • zwiększać agresję,
  • prowadzić do zachowań aspołecznych,
  • uczyć, że przemoc to akceptowalne zachowanie,
  • obniżać samoocenę,
  • prowadzić do problemów psychicznych,
  • osłabiać jakość relacji między dzieckiem a rodzicem.

Dyscyplina fizyczna nie jest również skuteczna w poprawie zachowania w dłuższej perspektywie. Faktycznie, doraźnie może wydawać się skuteczna w zahamowaniu negatywnych zachowań. Jednak nie pomaga to dziecku nauczyć się bardziej pożądanego zachowania.

Krzyki

Krzyki mogą być zrozumiałą i odruchową reakcją, gdy jesteś sfrustrowany. Jednak badania wykazały, że krzyczenie na dzieci może mieć skutki podobnie szkodliwe jak kary fizyczne. Krzycząc na dziecko nie pokazujesz mu jak skutecznie radzić sobie z własną złością. Nie kształtujesz także porządnych, akceptowalnych zachowań. Krzyki mogą także dodatkowo nasilić negatywne emocje i doprowadzić do zwiększenia agresji i złości.

Zawstydzanie i straszenie

Zawstydzanie, poniżanie i straszenie dziecka nie poprawia ich zachowania, a może w przyszłości prowadzić do większej liczby problemów behawioralnych (np. zwiększona agresja), a nawet problemów ze zdrowiem psychicznym (np. zaburzenia lękowe, depresja).

Izolacja jako kara

Spędzanie długich okresów w izolacji bez wyjaśnienia lub wsparcia emocjonalnego może być szkodliwe dla małych dzieci. Izolacja, szczególnie w stresowej sytuacji, może być postrzegana jak odrzucenie, które może wzmagać niepokój i dezorientację. 

Czasami może być skuteczne „wyciągnięcie” dziecka z trudnej sytuacji i chwilowa zmiana otoczenia w celu uspokojenia. Jednak trzymanie dziecka w samotności dłużej niż kilka minut może przynieść więcej szkody, niż pożytku.

Podsumowanie

To normalne, że dzieci w wieku szkolnym okazują opór, krzyczą lub przechodzą emocjonalne „załamania”, gdy rozwijają się ich umiejętności społeczne i emocjonalne. Zachęcanie do empatii może pomóc poprawić negatywne zachowania i odpowiedzieć skutecznie na problemy wychowawcze.

Pozytywne wzmocnienie i skupienie się na dobrym zachowaniu dziecka to najlepszy sposób na pokierowanie jego zachowaniem. Ważne jest ustalenie zasad i przestrzeganie konsekwencji odpowiednich dla wieku.

Źródła

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Najnowsze artykuły