
ADHD to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń u dzieci i młodzieży.
W okresie adolescencji objawy tego zaburzenia mogą przybierać różne formy i być trudniejsze do zauważenia.
W tym artykule przyjrzymy się, jak ADHD objawia się u nastolatków i jakie trudności napotykają w szkole i życiu codziennym.
Jak rozpoznać ADHD u nastolatka?
Diagnozę ADHD stawia lekarz psychiatra, psycholog kliniczny lub neurolog, który specjalizuje się w zaburzeniach neurorozwojowych.
Diagnoza ADHD wymaga zebrania dokładnych informacji z różnych źródeł, w tym od rodziców, nauczycieli i samego nastolatka.
Jak przebiega diagnoza?
- Wywiad z rodzicami i nastolatkiem – specjalista zbiera informacje o historii rozwoju dziecka, objawach oraz trudnościach w codziennym funkcjonowaniu.
- Kwestionariusze i testy diagnostyczne – mogą obejmować ocenę uwagi, impulsywności, pamięci i innych funkcji poznawczych.
- Obserwacja w środowisku – informacje od nauczycieli lub obserwacja zachowania w szkole mogą być kluczowe w procesie diagnozy.
- Wykluczenie innych przyczyn – specjalista musi upewnić się, że trudności nie wynikają z innych zaburzeń, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy problemy sensoryczne.
Jak ADHD wpływa na zachowanie nastolatka? Najczęstsze objawy
ADHD może objawiać się na różne sposoby, w zależności od nasilenia oraz indywidualnych cech dziecka.
Oto niektóre z typowych zachowań:
- Trudności w koncentracji na zadaniach – Nastolatek może mieć problem z utrzymaniem uwagi przez dłuższy czas, zwłaszcza w sytuacjach, które wymagają skupienia, takich jak nauka, czytanie książek czy odrabianie pracy domowej. Może łatwo rozpraszać się, nie kończyć rozpoczętych czynności lub zapominać o nich całkowicie.
- Niezorganizowanie i zapominanie o obowiązkach – W domu nastolatek z ADHD często ma problem z pamiętaniem o codziennych obowiązkach, takich jak porządek w pokoju, czy wynoszenie śmieci. Może zapominać o spotkaniach, zadaniach do wykonania lub o regularnych obowiązkach.
- Impulsywność i wybuchy emocjonalne – Impulsywność jest jednym z głównych objawów ADHD. Nastolatek może podejmować decyzje bez zastanowienia, np. wydawać pieniądze na coś, co nie jest potrzebne, przerywać rozmowy lub wybuchać emocjonalnie w sytuacjach stresowych. W szczególności może łatwo wpadać w złość, co prowadzi do konfliktów z rodzeństwem lub rodzicami.
- Wysoka aktywność fizyczna i trudności w relaksacji – Nastolatek z ADHD może mieć trudności z „wyciszeniem się” po szkole lub innych aktywnościach. Może być nadmiernie ruchliwy, ciągle szukać nowych zajęć, nie potrafić usiedzieć w jednym miejscu, np. przy stole, przez dłuższy czas. Często zmienia zainteresowania, nie kończąc poprzednich aktywności.
- Trudności w organizowaniu czasu – Nastolatek z ADHD może mieć problem z planowaniem swojego dnia. Może opóźniać rozpoczęcie zadań, odkładać je na później (prokrastynacja), a potem działać w pośpiechu, co prowadzi do stresu i niewykonania zadań na czas.
- Brak konsekwencji w podejmowanych decyzjach – Często nastolatek z ADHD podejmuje decyzje, które wydają się być bez większego przemyślenia, np. angażowanie się w ryzykowne sytuacje lub nieprzemyślane działania, które mogą prowadzić do nieporozumień i konfliktów.
- Trudności z regulowaniem emocji – Nastolatek może mieć problem z opanowywaniem emocji w sytuacjach frustracji. Często może reagować silnie na małe niepowodzenia, wybuchać złością, być niecierpliwy w oczekiwaniu na coś lub być skłonny do dramatyzowania.
- Problemy w relacjach międzyludzkich – Impulsywność i brak kontroli nad emocjami mogą prowadzić do trudności w relacjach z rodzeństwem, rodzicami, a także wśród rówieśników. Nastolatek z ADHD może mieć trudności z przestrzeganiem zasad w rozmowie, np. przerywać innym lub mówić bez namysłu.
Należy pamiętać, że samo występowanie tych objawów nie oznacza automatycznie, że nastolatek ma ADHD. Jednak jeśli zachowania te są uporczywe i występują w różnych sytuacjach życiowych, warto skonsultować się ze specjalistą, aby przeprowadzić odpowiednią diagnozę.
Jak ADHD wpływa na naukę i szkołę?
Nastolatki z ADHD często borykają się z szeregiem trudności, które utrudniają im codzienne obowiązki i osiąganie sukcesów edukacyjnych.
Oto niektóre z wyzwań:
- Trudności z koncentracją i uwagą – Uczniowie z ADHD mają problem z utrzymaniem uwagi na długich lekcjach, przez co łatwo się rozpraszają. Ich myśli często odbiegają od tematu, przez co mogą nie dostrzegać kluczowych informacji. Niezdolność do koncentracji utrudnia im przyswajanie nowych treści i śledzenie kolejnych etapów zajęć.
- Problemy z organizacją i zarządzaniem czasem – ADHD wpływa na zdolność do efektywnego planowania. Uczniowie mogą zapominać o zadaniach domowych, nie potrafią zorganizować swoich materiałów do nauki, takich jak książki, notatki czy zadania. Dodatkowo, zapominanie o terminach i trudnościach z przestrzeganiem harmonogramu może prowadzić do opóźnień w oddawaniu prac, co skutkuje nagromadzeniem zaległości.
- Impulsywność – Dzieci z ADHD często reagują na bodźce w sposób impulsywny. W klasie mogą przerywać nauczycielowi, odpowiadać na pytania bez namysłu, a także podejmować decyzje zbyt szybko.
- Trudności w regulacji emocji – Uczniowie z ADHD mogą mieć kłopoty z kontrolowaniem swoich emocji, zwłaszcza w sytuacjach stresowych. Na przykład mogą szybko się frustrować, gdy napotkają trudności w nauce, co prowadzi do zniecierpliwienia lub zamknięcia się w sobie.
Pomimo tych wyzwań, uczniowie z ADHD mogą odnosić sukcesy edukacyjne, jeśli otrzymają odpowiednie wsparcie.
Czy trudności w nauce to zawsze ADHD?
Nie każde trudności z nauką oznaczają ADHD.
U nastolatków problemy w szkole mogą wynikać z wielu innych przyczyn, takich jak:
- dysleksja, dyskalkulia lub inne trudności w uczeniu się,
- stres lub problemy emocjonalne,
- brak motywacji – wynikający np. z niezrozumienia materiału, złych relacji z nauczycielem lub braku zainteresowania przedmiotem.
- problemy zdrowotne – np. zaburzenia snu, niedobory witamin czy przewlekłe zmęczenie mogą utrudniać naukę.
Aby właściwie zrozumieć trudności w nauce, konieczne jest dokładne zbadanie wszystkich możliwych przyczyn.
ADHD u dziewczyn i chłopców
ADHD może wyglądać inaczej u dziewcząt i chłopców.
Różnice w sposobie wyrażania objawów wynikają zarówno z biologii, jak i oczekiwań społecznych.
Wiele dziewcząt z ADHD prezentuje typ nieuważny, co oznacza, że ich objawy koncentrują się na trudnościach z uwagą, a nie na nadpobudliwości (która jest częstsza u chłopców).
U dziewcząt ADHD bywa trudniejsze do rozpoznania, ponieważ ich objawy często są mniej widoczne i nie powodują dużych zakłóceń w codziennym funkcjonowaniu.
Dziewczyny z ADHD częściej:
- Mają trudności z koncentracją – są zamyślone, łatwo się rozpraszają, co może być odbierane jako brak zainteresowania lub lenistwo.
- Maskują objawy – starają się dostosować do oczekiwań społecznych, co sprawia, że ich trudności mogą być mniej widoczne.
- Skupiają się na szczegółach – np. spędzają wiele czasu na perfekcjonistycznym przygotowywaniu pracy domowej.
Te subtelne objawy często prowadzą do późniejszej diagnozy ADHD u dziewcząt, a czasem nawet do całkowitego przeoczenia zaburzenia.
Źródła
- Goodman, D. W. (2010). Czarna księga ADHD. Psychiatria po Dyplomie, 4(3), 12-16.
Dowiedz się więcej:
- ADHD – przyczyny, objawy, leczenie
- Problemy nastolatków (i jak pomóc nastolatkowi)
- Depresja u nastolatków – jak rozpoznać i jak pomóc