Zaburzenia emocjonalne – przyczyny, objawy, leczenie

W ludzkim życiu zdarzają się momenty skrajnych emocji: na przykład bezdennego smutku lub paraliżującego lęku – stany, które określa się jako zaburzenia emocjonalne.

Po co nam emocje?

Nieraz obwiniamy emocje za negatywne wydarzenia w naszym życiu – przez emocje może być nam źle, możemy podejmować pochopne i nierozsądne decyzje i prowadzić długie nieowocne kłótnie.

Zapominamy jednak, że emocje są nam potrzebne.

Zapisz się na bezpłatną konsultację psychologiczną

Warto myśleć o emocjach jak o informacjach – to jaką emocję przeżywasz, podpowiada Ci co należy zrobić z daną sytuacją (np. strach wskazuje na konieczność podjęcia walki lub ucieczki), a to jaką emocje obserwujesz u innego człowieka podpowiada, jak powinieneś się zachować w stosunku do niego (np. pocieszyć smutną osobę).

Emocje odgrywają kluczową rolę w naszym życiu, ponieważ pełnią ważne funkcje w trzech głównych obszarach:

• intrapersonalnym (są ważnymi informacjami dla nas samych indywidualnie)
• interpersonalnym (mają znaczenie dla naszych relacji z innymi)
• społecznym i kulturowym (są ważne dla funkcjonowania społeczeństw i kultur)

Intrapersonalne funkcje emocji

1. Pomagają działać szybko, przy minimalnej świadomości

Emocje to systemy szybkiego przetwarzania informacji, które pomagają nam działać przy minimalnym wysiłku umysłowym.

Gdybyśmy nie mieli emocji, nie moglibyśmy podejmować szybkich decyzji dotyczących ataku, obrony, ucieczki, czy opieki nad innymi.

W niektórych przypadkach poświęcenie czasu na racjonalne zastanowienie się nad tym, co należy zrobić jest luksusem, który może kosztować życie.

2. Przygotowują ciało do natychmiastowego działania

Po uruchomieniu, emocje koordynują takie systemy, jak percepcja, uwaga, wnioskowanie, uczenie się, pamięć, reakcje fizjologiczne czy zachowania motoryczne.

Na przykład, gdy się boimy, nasze ciała tymczasowo zamykają niektóre systemy (np. niepotrzebne procesy trawienne), a inne uruchamiają, np.: przyspieszenie oddechu i bicia serca, poszerzenie pola widzenia, itp. Krótko mówiąc – emocje przygotowują ciało do działania (walki lub ucieczki).

Jednym z nieporozumień, jest przekonanie, że emocje zawsze muszą bezpośrednio wywoływać działanie.

Nie jest to prawda – emocja przygotowuje ciało do działania, ale to, czy ludzie faktycznie angażują się w działanie, zależy od wielu czynników, takich jak kontekst, w którym emocja się pojawiła, cel emocji, postrzegane konsekwencje działań, wcześniejsze doświadczenia i decyzja danej osoby.

3. Wpływają na myśli

Emocje są również związane z myślami i wspomnieniami – dlatego np. łatwiej przypomnieć sobie szczęśliwe chwile, gdy jesteśmy szczęśliwi. Emocje stanowią afektywną podstawę wielu postaw, wartości i przekonań. Bez emocji te postawy, wartości i przekonania byłyby tylko stwierdzeniami bez znaczenia.

4. Motywują przyszłe zachowania

Naturalnie dążymy do poczucia satysfakcji, radości, czy dumy – jednocześnie ciężko pracujemy, aby uniknąć silnych negatywnych uczuć.

Emocje wpływają zatem nie tylko na natychmiastowe działania (np. przygotowując ciało do ucieczki), ale stanowią także ważną motywacyjną podstawę przyszłych zachowań (np. motywując nas do starania o awans).

Więcej o stanach lękowych

Interpersonalne funkcje emocji

1. Wyrażenie emocji ułatwia postrzeganie

Mimika twarzy jest uniwersalnym sygnałem społecznym – informacje te wpływają na to, co odbiorca może zrobić.

Na przykład ludzie obserwujący gniewne twarze, częściej podejmują zachowania związane z unikaniem.

Objawianie emocji wywołuje także określone, uzupełniające się reakcje emocjonalne obserwatorów, na przykład wyrażenie cierpienia wywołuje współczucie.

2. Wyrażane emocje sygnalizują naturę relacji międzyludzkich

Dzięki temu w bardzo krótkim czasie możemy stwierdzić, czy obserwowane osoby przyjaźnią się, są w związku romantycznym, czy może toczy się właśnie między nimi konflikt i jednej z osób należy pomóc.

3. Zachęcają do pożądanego zachowania społecznego

Wyraz twarzy jest ważnym regulatorem interakcji społecznych.

Najlepiej widać to, po uczeniu się bardzo małych dzieci – wedle badań zazwyczaj uśmiech matki motywuje dziecko do kontynuowania zachowania, natomiast negatywne emocje (szczególnie strach) sprawia, że zachowanie jest przerywane.

Podobne „posłuszeństwo” możemy widzieć przy reakcji uczniów na emocje nauczyciela, pracowników na emocje szefa itp.

Społeczne i kulturowe funkcje emocji

Współczesne życie ludzkie odbywa się w kontekście wielu grup i indywidualnych życiorysów splecionych ze sobą w złożony sposób.

Pojedyncze osoby są członkami wielu grup z wieloma rolami społecznymi, normami i oczekiwaniami, a ludzie szybko poruszają się pomiędzy wieloma grupami, do których należą.

Co więcej, na nasze życia wpływają także zupełnie przypadkowo spotkane, obce osoby. Stwarza to ogromny potencjał do wielkiego chaosu społecznego, który może łatwo wystąpić, jeśli jednostki nie byłyby dobrze skoordynowane, a relacje zorganizowane.

Taką właśnie funkcję pełni kultura – pozwala to pojedynczym osobom i całym grupom utrzymanie porządku społecznego i zapobieganie chaosowi.

W kulturze przyjęły się pewne normy reagowania emocjonalnego.

Np. gniew możesz wyrazić na kilka różnych sposobów – na przykład ignorując, krytykując lub krzycząc na kogoś. Zachowania te mogą mieć różne skutki. Nakrzyczenie na przyjaciela za to, że zapomniał o spotkaniu, może wywołać jego przeprosiny, ale ten sam wyraz gniewu wobec przełożonego, który zapomniał o spotkaniu, jest uważany za co najmniej nie na miejscu.

Podobnie skutki emocji mogą się różnić w różnych kontekstach kulturowych, w zależności od tego, co uważa się za typowe lub pożądane w konkretnej sytuacji.

Istota i objawy zaburzeń emocjonalnych

Zaburzenia emocjonalne, to grupa psychopatologicznych stanów, których główną i podstawową cechą jest nieprawidłowość w doświadczaniu lub wyrażaniu emocji.

Pierwszą grupą zaburzeń o tle emocjonalnym są te, w których emocje są nienaturalnie (i niebezpiecznie) podwyższone – np. stany mani i hipomanii.

Druga grupa to emocje nadmiernie obniżone – takim zaburzeniem jest epizod depresji i łagodniejsze zaburzenie dystymiczne.

Zaburzenia emocjonalne mogą łączyć w sobie także zarówno stany podwyższonego, jak i obniżonego nastroju (np. choroba afektywna dwubiegunowa lub zaburzenie cyklotomiczne).

Problemy o charakterze emocjonalnym mogą nie być ujęte w żadnym konkretnym zaburzeniu lub być efektem wpływu różnych substancji (np. leków, alkoholu, narkotyków) lub być objawem chorób somatycznych (dotyczących ciała).

Czasem zaburzenia emocjonalne utożsamia się z zaburzeniami nastroju (wymienionymi powyżej). Inni do zaburzeń emocjonalnych zaliczają także zaburzenia lękowe, czyli takie, których wspólnym mianownikiem i głównym problemem jest nadmierny lub nieadekwatny lęk.

Objawy zaburzeń emocjonalnych

Ponieważ istnieją różne rodzaje zaburzeń nastroju, mogą one mieć bardzo różny zestaw objawów.

Istotna jest pamięć o różnicach indywidualnych – każda osoba może na nieco inny sposób przejawiać przeżywane zaburzenie emocjonalne.

Najczęściej objawy obniżonego nastroju obejmują:

• utratę zainteresowania czynnościami, które kiedyś Ci się podobały
• jedzenie mniej lub więcej niż zwykle
• trudności ze snem lub większa niż zwykle senność
• zmęczenie
• płaczliwość
• odczuwany niepokój
• brak energii
• poczucie osamotnienia, smutku
• obniżona samoocena
• trudności z koncentracją
• problemy z podejmowaniem decyzji
• poczucie winy
• drażliwość
• myśli o śmierci, a nawet samobójstwie

W przypadku wystąpienia zaburzeń emocjonalnych objawy te trwają i ostatecznie zaczynają negatywnie wpływać na codzienne życie.

Nie są to sporadyczne myśli i uczucia, które każdy czasami miewa – są to ciągłe stany, które znacznie wpływają na pogorszenie codziennego funkcjonowania.

Więcej o objawach nerwicy

Czynniki podatności na zaburzenia emocjonalne

Powszechnie akceptuje się pogląd, że zaburzenia emocjonalne (na przykład epizody depresji) wywoływane są przez traumatyczne wydarzenie życiowe.

Wiemy jednak także, że nie każdy, kto doświadcza przeciwności losu, załamuje się. Jaka jest różnica między „normalnym” emocjonalnym reagowaniem a zaburzeniem emocjonalnym?

Co sprawia, że jedni ludzie są na te zaburzenia bardziej narażeni niż inni?

Doświadczenia z wczesnego dzieciństwa

Podatność na zaburzenia emocjonalne, wywoływana przez zaniedbania i brak dostatecznej opieki w dzieciństwie może polegać na upośledzeniu poczucia własnej wartości i stworzenia poczucia bezradności w obliczu trudności emocjonalnych.

W badaniach udowodniono również, że dzieci rodziców z zaburzeniami depresyjnymi są obciążone większym prawdopodobieństwem zapadnięcia na zaburzenie emocjonalne.

Niestety zdarza się, że takie błędne koła podatności na zaburzenia psychiczne mają charakter pokoleniowy.

Wzorce myślenia

Teoria poznawczej podatności na depresję i lęk wskazuje na powiązanie podatności na zaburzenia emocjonalne z niedaptacyjnymi wzorcami myślenia.

W takim zniekształconym sposobie myślenia dominują nadmierna generalizacja, a także popularnie określane, nadmierne „branie do siebie” (tzw. ksobność) zdarzeń, które nie mają tak naprawdę znaczenia osobistego.

To, jak odczuwamy emocje zmienia się w toku naszego życia. O ile dzieci wydają się przede wszystkim reagować na swoje otoczenie – na przykład na to, czy ich rodzina jest szczęśliwa, czy codziennie doświadcza konfliktów – o tyle ludzie dorośli niosą ze sobą cały bagaż doświadczeń (pod postacią wzorców myślenia – przekonań), który nieraz przygniata ich, nawet jeśli pierwotne warunki już dawno się zmieniły.

Wpływ genetyczny

Ludzie dziedziczą genetycznie skłonności, które podnoszą ryzyko depresji i nadmiernego lęku.

Oznacza to, że choć być może nie „odziedziczymy” po rodzicu bezpośrednio choroby psychicznej, to będziemy na nią bardziej podatni – i, być może, w warunkach kryzysu rozwinie się ona także i u nas.

Diagnoza i leczenie zaburzeń emocjonalnych

Zaburzenia emocjonalne powinny być odpowiednio zdiagnozowane i leczone przez specjalistę zdrowia psychicznego, takiego jak lekarz psychiatra czy psychoterapeuta.

Jeśli którykolwiek z wyżej opisanych objawów utrudnia Twoje życie przez ponad dwa tygodnie lub masz myśli samobójcze, powinieneś natychmiast szukać pomocy.

Miliony ludzi doświadczają zaburzeń emocji – i są skutecznie leczone. Leczenie zaburzeń nastroju może obejmować psychoterapię, a także leki pomagające regulować nierównowagę chemiczną w mózgu.

Połączenie psychoterapii i leków jest często najlepszym sposobem na skuteczną i długotrwałą poprawę samopoczucia.

Zachowaj emocje w równowadze

Zrozumienie zdrowia emocjonalnego jest kluczem do nauki, jak go pielęgnować. Ludzie stabilni i zdrowi emocjonalnie zazwyczaj są w stanie monitorować i dostosowywać swoje myśli, uczucia i zachowania.

Jednak bycie zdrowym emocjonalnie wcale nie oznacza, że ​​jest się cały czas szczęśliwym.

Chodzi głównie o to, aby uważać na swoje emocje i nauczyć się nimi zarządzać, niezależnie od tego, czy są one pozytywne, czy negatywne.

Jak zachować równowagę emocjonalną?

1. Bądź świadomy swoich emocji i reakcji

Zauważ, co w twoim życiu powoduje, że jesteś smutny, sfrustrowany lub zły. Pozwól bez żalu tym emocjom wystąpić – każda z nich jest ważna i niesie ważną informację.

Daj sobie chwilę na refleksję na temat tego, co daną emocję wywołało i jaką daje Ci to naukę na przyszłość.

2. Wyraź swoje uczucia we właściwy sposób

Twoje emocje są ważne i nie musisz ich ukrywać. Niech bliscy ludzie wiedzą, kiedy coś ci przeszkadza.

Utrzymywanie w sobie uczucia smutku lub gniewu zwiększa stres – i może prowadzić do jich nagromadzenia.

Istotne jest natomiast, by o swoich emocjach informować w sposób asertywny, nie powodując krzywdy odbiorcy.

3. Pomyśl, zanim zrobisz

Emocje mogą mieć potężny wpływ na nasze działanie – dlatego nie warto podejmować ważnych decyzji pod ich wpływem.

Daj sobie czas na przemyślenie, odetchnij i zachowaj spokój, zanim powiesz lub zrobisz coś, czego możesz żałować.

4. Naucz się radzić sobie ze stresem

Określ przyczynę stresu i spróbuj go wyeliminować. Warto także nauczyć się technik rozsądnego radzenia sobie ze stresem i jego skutkami – tak, aby utrzymywać poziom stresu na stałym, niskim poziomie.

5. Dąż do równowagi

Postaraj się szukać zdrowej równowagi między pracą a zabawą oraz między aktywnością a odpoczynkiem. Znajdź czas na rzeczy, które lubisz.

6. Zadbaj o swoje zdrowie fizyczne

Twoje zdrowie fizyczne może wpływać na twoje zdrowie emocjonalne (szczególnie za sprawą hormonów).

Ćwicz regularnie, jedz zdrowe posiłki i śpij dobrze, ogranicz alkohol i inne używki. Nasze fizyczne i emocjonalne samopoczucie jest połączone i jedno nieustannie wpływa na drugie.

7. Inwestuj w relacje

Jesteśmy istotami społecznymi. Potrzebujemy silnych i pozytywnych relacji z innymi ludźmi. Pielęgnuj relacje ze swoimi bliskimi – postaraj się wygospodarować czas na spotkanie lub rozmowę telefoniczną.

Jeśli nie masz w swoim otoczeniu grupy bliskich osób, możesz nawiązać nowe znajomości na wiele sposobów – życzliwe osoby mogą kryć się wszędzie.

Warto w takiej sytuacji spróbować dołączyć do nowego środowiska osób, na przykład poprzez uczestnictwo w zajęciach hobbystycznych.

8. Koncentruj się na pozytywach

Skoncentruj się na dobrych rzeczach w swoim życiu. Wybaczaj sobie popełnione błędy i staraj się także wybaczać je innym. Pozwalaj sobie na przyjemności i oddawanie się pasjom.

9. Spędzaj dobry czas sam ze sobą

Niektórym trudno jest spędzać czas w samotności, ale taka umiejętność jest ważna dla dobrego samopoczucia emocjonalnego.

Możesz zacząć od angażowania się w swoje hobby lub codziennego dbania o siebie. Postaraj się zorganizować sobie czas w atrakcyjny sposób – i dobrze się ze sobą baw.

10. Szukaj pomocy, kiedy jej potrzebujesz

Jeśli szukasz dodatkowego wsparcia w radzeniu sobie ze stresem, zwiększania pewności siebie lub znalezienia celu, być może nadszedł czas, aby się z kimś skontaktować i uzyskać pomoc.

Praca z psychoterapeutą lub trenerem może być bardzo skutecznym rozwiązaniem.

Jak możesz sobie pomóc

Podsumowanie

Emocje często przysparzają nam kłopotów – mówi się, że ktoś „zrobił coś pod wpływem emocji” i że lepiej zachować „zimną krew”.

Przy tym wszystkim, często niestety zapominamy jak ważne funkcje pełnią emocje w naszym życiu.

Zaburzenia emocjonalne to takie stany psychiczne, w których procesy emocjonalne przebiegają nieprawidłowo. Najbardziej rozpowszechnionym zaburzeniem emocjonalnym jest depresja, czyli zaburzenie związane z obniżeniem nastroju, energii i motywacji.

Przyczyn powstania problemu z emocjami zazwyczaj upatrujemy w traumatycznych wydarzeniach życiowych – takich jak rozwód, czy śmierć bliskiej osoby.

Jednak nie każdy w takiej sytuacji dozna zaburzenia funkcjonowania emocjonalnego. O podatności człowieka na takie stany decydują między innymi doświadczenia z wczesnego dzieciństwa i dziedziczność genetyczna.

Warto do swojego codziennego życia wprowadzić zasady profilaktyki zdrowia emocjonalnego. Poza ogólnymi zasadami zdrowego życia (takimi jak dieta, aktywność fizyczna i sen) znajdziemy tam też wskazówki, w jaki sposób wyrażać emocje, by napięcie z nimi spowodowane nie narastało.

Źródła

• Oatley, K., Keltner, D., & Jenkins, J. M. (2006), Understanding emotions, APA (6th ed.)
• Fischer, A., Manstead, A., Lewis, I., Haviland-Jones, J., Barrett, L. (2016). Social Functions of Emotion and Emotion Regulation.
• Iniewicz G.,(2008) Zaburzenia emocjonalne u dzieci i młodzieży z perspektywy teorii przywiązania, Psychiatria Polska, tom XLII, numer 5, s. 671–682
• American Psychiatric Association. (2013). Anxiety Disorders. In Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
• Maruszewski, T., Doliński, D., Łukaszewski, W., Marszał-Wiśniewska, M. (2008). Emocje i Motywacje. W: D. Doliński, J. Strelau (Red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 1. GWP Rozdział 7.8.