Lęk wolnopłynący – kompleksowy przewodnik

Lęk wolnopłynący (ang. free-floating anxiety) to zaburzenie psychiczne, należące do zaburzeń lękowych. Jest to patologiczna forma lęku, która charakteryzuje się przede wszystkim uporczywością. Oznacza to, że jego intensywność ulega tylko niewielkim zmianom i odczuwana jest jako utrzymujące się napięcie, a nie jako gwałtowny napad, jak ma to miejsce w przypadku lęku panicznego. 

Ten rodzaj lęku nie wiąże się z żadnym określonym czynnikiem i nie ogranicza się do jednego określonego źródła.

Lęk wolnopłynący jest często wygórowany nieadekwatnie do sytuacji, czyli nieodpowiedni do rzeczywistego zagrożenia, co odróżnia go od normalnego lęku, którego doświadcza każdy człowiek. 

​Jest on jednym z częściej występujących zaburzeń lękowych. Spotykany jest przede wszystkim w zaburzeniach uogólnionych. Towarzyszą mu różne objawy somatyczne odczuwane w ciele.

Lęk wolnopłynący znajduje swoje ujście w różnorodnych, uzależnionych od wieku i etapu życia, obawach pacjentów.

Lęk wolnopłynący u dorosłych i dzieci

U osób dorosłych lęk często przejawia się obawami o sprawy codzienne, np. pracę, odpowiedzialność za rodzinę, zdrowie swoje i swoich bliskich, problemy finansowe.

U dzieci lęk wolnopłynący często występuje w postaci obaw o to, czy poradzą sobie z różnymi sferami życia codziennego – szkołą, relacją z rówieśnikami. Dzieci i młodzież, z tym rodzajem lęku, często nie zdają sobie sprawy z tego, że ich poziom lęku nie jest adekwatny do sytuacji. 

Chorzy z tym problemem przesadnie koncentrują się na wyimaginowanych problemach, nieszczęściach i zagrożeniach. Często rozmyślają nad tym, co już się wydarzyło lub nad tym, co się wydarzy. Powoduje to, że nie potrafią zapanować nad swoimi obawami i lękami, a te przeszkadzają im w normalnym funkcjonowaniu. Gdy tak się dzieje można stwierdzić, że nie jest to zwykły lęk, ale właśnie lęk wolnopłynący.

W tego typu lęku niewielkie problemy mogą urastać do olbrzymich rozmiarów. Pacjent nie jest w stanie poradzić sobie z objawami i ich kontrolować.

Osoby, u których występuje lęk wolnopłynący, często skupiają swoją uwagę na poszukiwaniu w swoim otoczeniu symptomów nieszczęść.

Mają również potrzebę poszukiwania bezpieczeństwa, czyli upewniania się, że ich bliscy są bezpieczni.

W tym celu często proszą ich o telefony informujące gdzie są i co się z nimi dzieje, kontrolują swoje wydatki, aby uniknąć finansowej straty.

Lęk i napięcie często pojawia się w momencie zniknięcia bliskiego członka rodziny z pola widzenia.

Osoby z tym zaburzeniem mają różne przeczucia, że wydarzy się coś złego, a wykluczenie jednego powodu do niepokoju często powoduje pojawienie się kolejnego. 

Lęk wolnopłynący często współwystępuje z nadużywaniem alkoholu, depresją i innymi zaburzeniami lękowymi.

Według klasyfikacji ICD-10 o lęku wolnopłynącym możemy mówić wówczas, gdy okres wzmożonego napięcia, lęku i zaniepokojenia trwa co najmniej sześć miesięcy. Ponadto muszą wystąpić przynajmniej cztery z wymienionych poniżej objawów.

Objawy lęku wolnopłynącego

Zespołowi lęku uogólnionego towarzyszy wiele różnorodnych objawów. Wśród najczęstszych należy wymienić:

– pojawianie się ciągłego, chronicznego lęku bez znanej i wyraźnej przyczyny,

– napięcie oraz nieustanne poczucie zagrożenia przed tym, co może się wydarzyć, przed przyszłością,

– trudności z koncentracją uwagi, powodujące problemy w wykonywaniu nawet prostych, codziennych czynności, gdyż większość uwagi skoncentrowana jest na myśleniu o problemach,

– niepokój psychoruchowy wywołujący nieumiejętność spokojnego wysiedzenia w jednym miejscu,

– unikanie uczęszczania do szkoły, pracy,

– niemożność odprężenia się,

– męczliwość,

– częste bóle głowy wynikające ze stanu nieustannego napięcia,

– bóle mięśni,

– podenerwowanie i drażliwość,

– suchość w ustach,

– drgawki,

– duszność,

– nudności,

– płaczliwość,

– wzmożone napięcie mięśniowe,

– nadmierna potliwość,

– zawroty głowy,

– przyśpieszenie bicia serca,

– uczucie ucisku w nadbrzuszu,

– trudności z zaśnięciem spowodowane częstym rozmyślaniem nad problemami przed snem, jak również niespokojny sen, częste wybudzanie się,

– unikanie aktywności społecznej i kontaktów towarzyskich.

Pojawienie się powyższych objawów odróżnia lęk wolnopłynący od lęku o charakterze niepatologicznym, z którym do czynienia ma każdy człowiek.

Wieloczynnikowe przyczyny

Podobnie jak w przypadku wielu innych zaburzeniach lękowych, przyczyny lęku uogólnionego są wieloczynnikowe. Jedną z nich mogą być traumatyczne wydarzenia z dzieciństwa, jak również te mające miejsce w czasie poprzedzającym chorobę.

Duże znaczenie przypisuje się również czynnikom genetycznym. Dzieci rodziców cierpiących na zaburzenia lękowe znacznie częściej cierpią z powodu lęku uogólnionego. Również relacja, o charakterze lękowym pomiędzy dzieckiem i matką, może powodować pojawienie się lęku wolnopłynącego.

Inną wymienianą przyczyną są zaburzenia neurobiologiczne mające miejsce w mózgu, czyli nieprawidłowe funkcjonowanie neuroprzekaźników (m.in. niedobór neuroprzekaźnika GABA) czy też nieustanne pobudzenie behawioralnego układu hamowania w mózgu, który odpowiada za pojawienie się uczucia lęku w momentach zagrożenia.

Nie bez znaczenia jest również wpływ czynników środowiskowych. Dzieci wychowywane w rodzinach patologicznych mogą mieć zaburzone poczucie bezpieczeństwa w życiu dorosłym. Na pojawienie się lęku wolnopłynącego wpływ mają także różne konflikty wewnętrzne.

Duże znaczenie ma również indywidualna wrażliwość, podatność każdego człowieka i jego cechy osobowościowe.

W leczeniu farmakologicznym najczęściej wykorzystuje się leki przeciwdepresyjne, głównie z grupy SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), jak również leki przeciwdrgawkowe czy benzodiazepiny o działaniu przeciwlękowym.

W przypadku leków przeciwlękowych należy unikać zbyt długiego stosowania, ponieważ mogą one uzależniać, a także wywoływać różne skutki uboczne, jak np.: ospałość, bóle głowy, zaburzenia równowagi. Leków tych nie powinno się łączyć z alkoholem. Benzodiazepiny wykazują szybkie działanie, dlatego podaje się je zazwyczaj w pierwszej fazie leczenia. 

Leczenie zespół lęku wolnopłynącego to długotrwały proces, który wymaga od chorego ogromnej wytrwałości i cierpliwości. Po odstawieniu leków często pozytywne skutki terapii zmniejszają się lub znikają całkowicie. Dlatego też zaleca się łączenie farmakoterapii z psychoterapią. Nie ma też pewności, że raz pokonany lęk już nigdy więcej nie powróci.

Rozluźnienie i uspokojenie można również uzyskać poprzez stosowanie terapii ziołowej, np. picie naparu z kozłka lekarskiego, dziurawca, melisy, szyszek chmielu, lipy, ziela męczennicy cielistej czy kwiatu lawendy lekarskiej. Pomocne może być również zażywanie magnezu, który redukuje lęk i napięcie emocjonalne.

Leczenia nie powinno się przerywać bez konsultacji z psychiatrą, ponieważ zbyt krótkie przyjmowanie leków wiąże się z ryzykiem nawrotu objawów. Długość leczenia lekarz ustala w zależności od całego obrazu chorobowego, a więc indywidualnie w przypadku każdego pacjenta.